Sıcaklık ve Nem Seviyeleri, COVID-19 Pandemisine Sebep Olan SARS-CoV-2 Virüsünü Durdurabilir mi?

Sıcak ayların gelmesi ile COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünün yavaşlayacağı, hatta tamamen sona ereceğine yönelik iddialar, (sosyal) medyanın odak noktası olmuştu. Bu konuda bazı bilimsel araştırmalar yapılmış olsa da, neden kesin bir yargıya varmamamız gerektiği yazımızda anlatılmaktadır.

Araştırmalar, yeni koronavirüs (COVID-19) hastalığının pandemiye dönüşmesi sebebiyle yayılım hızını etki eden mekanizmaların çok olduğunu, dolayısıyla salgına neden olan etkenlerin sadece birkaç sebebe bağlanmasının yanlış olduğunu söylemektedir. Özellikle pandemi salgınlarında yayılımı hızını etkileyen birçok faktör vardır. Sadece sıcaklık ve nem oranı düzeylerindeki değişim salgını durdurmayacak hatta azaltmayacaktır. Salgının yayılmasını kolaylaştıran birçok sebep vardır, bunlardan birkaçını şöyle sıralamak mümkündür:

1. Virüsün yayıldığı bölgede, birim alana düşen insan sayısı (nüfus sıklığı), halkın temas oranı, temas oranını arttıracak gelenekler (el öpme, el sıkma, sarılma).
2. Hijyene önem verilme oranı ve halkın salgın hastalıklar konusunda bilgilendirilme seviyesi (eğitim düzeyi, salgın konusunda bilgilendirme için basın-yayın organları).
3. Ülkelerin yeterli donanıma sahip sağlık ekipmanı ve çalışanının olup olmaması. Sonuçta birçok hastalıkla uğraşmak zorunda olan bir ülke için bu salgın çok daha kötü sonuçlara sebep olacaktır (test kitlerine sahip olmak, salgın ile etkili mücadele için tüm bölgelere erişim, rutin kontroller).

Bu yüzden salgının yayılmasını kolaylaştıran etkenler bir bütün olarak gözetilmelidir.

Pexels, Gustavo Fring

Yüksek sıcaklık ve nem seviyelerinin virüsler ile ilişkisini inceleyen birçok çalışma, bu faktörleri ve çok daha fazlasını göz önüne alarak araştırmalar yapmaktadır. Buna rağmen, çoğu kişi gribin kış aylarında daha fazla görüldüğü bilmektedir, bunun sebebi hakkında uzmanlar birkaç sebep üzerinde durmaktadır:

• Değişen mevsime uymakta güçlük çekmemiz, bazı tedbirleri aksatmanıza neden olur. Soğuk hava hastalıklara neden olan koşullara katkı sağlayabilir, gribe neden olan Influenza virüsü ve bazı Rhinovirüsler, serin ve kuru havalarda daha kararlı olur ve hızlı çoğalır.
• Kış aylarında insanlar daha fazla kapalı ortamlarda kalmaktadır. Kapalı ortamlar hasta insanların hapşırma, öksürme sonucunda aerosollerin havada kalmasına neden olur. İnsanların aynı havayı solumaları sonucunda da hastalığa yakalanmalarını kolaylaştırır. Bazı çalışmalar kuru bir havaya ve kötü havalandırmaya sahip mekanların soğuk algınlığı ve grip vakaların da artışa neden olduğunu tespit etmiştir.
• Kış aylarında yeterli D vitamini alamadığımızı için metabolizmamızı etkilenmesi hastalıklara yakalanmanızı kolaylaştırabilir.

Görüldüğü gibi soğuk, serin ve kuru havalar tek başına virüsün yayılma nedeni değildir. Virüsün yayılmasını kolaylaştıran etkenlerden sadece birisidir. Bu yüzden insanlar genellikle hastalıkların kış aylarında zirve yapması gerektiğini düşünmektedir; lakin durum öyle değildir. Kaldı ki her enfeksiyon hastalığı kışın artıp, yazın azalmamaktadır: Bazı istatistikler tifo hastalığının yaz aylarında zirve yaptığını, kızamığın ise nemin düşük olduğu kuru mevsimlerde ve sıcaklığın artmaya başladığı ilkbahar zamanlarında arttığını göstermektedir.

Grip konusunda vermiş olduğumuz örnekler ortadayken, pandemi söz konusu olduğunda bu tür istatistiklerin bu etkenlerin tekeline bağlanamaz. Halihazırda yapılmış olan bazı araştırmalar ise sıcaklığın ve nemin virüsün yayılım hızına etki eden mekanizmalar arasında değerlendirmesi gerektiği bizlere söylemektedir.

Peki sıcaklığın virüs üzerinde herhangi bir etkisi var mı? Kesin bir şey söylemek zor; ancak bir miktar etkisi olacağı düşünülebilir.

Virüsler, yüksek ve düşük sıcaklık sonucunda etkilerini yitirebilir. Viral kılıf üzerinde yağ tabakası var ise, bu yağ moleküllerini hedef almak ve proteinlerin denatüre edilmesi virüsün etkisini yitirmesine yol açacaktır. SARS-CoV-2 virüsünün de bir tür zarf virüsü olması sebebiyle, genetik materyali etrafında yağ moleküllerinden oluşan dış bir katman bulunmaktadır. Bu durum, sıcaklığın COVID-19 hastalığında bir etmen olabilecek olmasına neden olmaktadır.

Kaç Derece ve Sürede Uygulanan Sıcaklık SARS-CoV-2'yi İnaktif Eder?

ABD'de Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) tarafından bir virüsün işlevini yitirmesi için 60 dk boyunca 60°C maruz bırakılması önerilmektedir. Bu protokol, Ebola virüsünde yüksek bir başarı sağlamıştır.

Ne var ki, Aix-Marseille Üniversitesi Viroloji bölümünden araştırmacıların önderliğinde SARS-CoV-2 virüsü üzerinde uygulanan 60 dakika boyunca 60°C protokolü, yüksek viral yüke sahip örneklerin süre sonunda aktivitesi tamamen yitirmediği tespit edilmiştir. Mevcut salgına neden olan virüsün kuzenleri olan SARS-CoV-1 ve MERS-CoV virüsü üzerinde yapılan aynı çalışmada da benzer sonuçlar gözlemlenmiştir. Buna benzer olan bazı diğer çalışmalarda ise şu protokoller uygulanmıştır:

• 30 dakika boyunca 30°C maruz bırakılma. Yüksek viral yüklü örneklerde aktifliğin devam ettiği görülmüştür. Enfektivitede ise net düşüş tespit edilmiştir.
• 15 dakika boyunca 92°C maruz bırakılma. Tüm örnekler işlevini yitirmiş, kritik pnömoni ile seyir eden prognozun kötüye gittiği vakalardan alınan (yüksek viral yüklü) örneklerde önerilen imha yöntemi bu protokol olmuştur.
• 5 dakika boyunca 70°C maruz bırakılma. Virüs etkisini yitirmiştir. Yapılan bu araştırma, yukarıdakilerden farklı olarak hakemli bir dergide yayınlamış olup The University of Hong Kong araştırmacıları önderliğinde yapılmıştır.
• 15 dakika boyunca 56°C maruz bırakılma. Örnekler yüksek oranda etkinliğini yitirmiştir. Enfektivite de düşüş gözlenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) uyguladığı bu işlem sonucu hızlı düşüş kaydedilmiştir.

ScienceDirect

Sonuçlar arasında gözlenen bazı ufak farkların nedeni, taşınılan viral yük oranın farklılığı dolayısıyla sıcaklığın virüsün yapısını bozacak kadar bir seviyeye gelmesi için farklı sürelere ihtiyaç duymasıdır. Bazı çalışmalar hakem onayına ihtiyaç duyduğundan, sadece bu sonuçlardan yola çıkarak kesin bir yargıda bulunmak yanlış olacaktır.

Soğuk ve Sıcak Havalarda COVID-19, Çevre Koşullarına Tepkisi

Hava ne kadar sıcak veya soğuk olursa olsun, virüse yakalanma riskimiz bulunmaktadır. Aynı şekilde hangi ay ve mevsim de bulunursak bulunalım, virüse yakalanma ihtimaliniz, tedbirlerin gevşetilmesi halinde, yüksek olacaktır. Muhakkak bazı önlemleri almanız gerekmektedir. Hepimizin aşina olduğu hijyen (el yıkama), sosyal mesafe ve maske alınması ve uyulması gereken tedbirlerdir.

Virüs insan vücuduna girdikten sonra 36-42°C derece ile mücadele edeceğinden virüsün havanın 30°C olduğunda etkisini yitireceğini söylemek kesinlikle yanlıştır. Yaz aylarında insanların sosyal mesafeye dikkat edilmek kaydıyla dış ortamlarda bulunmayı tercih etmesi, D vitamini ve COVID-19 arasındaki etkileşime dahil bazı çalışmaların sebebiyle yaz aylarında azalış gözlemlenebilir.

SARS-CoV-2 virüsünün 4-6°C derece de daha kararlı ve aktif olduğuna dahil çalışmalar bulunmaktadır. Nem oranlarının ve sıcaklıkların daha yüksek olduğu günlerde ölüm oranlarının daha düşük olduğunu bazı istatistiklerde kaydetmiştir. Fudan University çalışanları başkanlığında bir çalışmada, sıcaklıktaki her 1°C'lik artış için, günlük koronavirüs vakalarının nem oranı %67 ile %85.5 arası olduğu zamanlarda %36 ile %57 azaldığı, nem konusunda ise bağıl nemdeki her %1 artış için günlük vakaların azaldığı görülmüştür.

Burkina Faso, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Panama ve Paraguay dahil olmak üzere Asya dışındaki diğer ülkeler, 1 Ocak 2020 - 30 Mart 2020 arasındaki ortalama ortam sıcaklıklarının 25°C'den yüksek olduğunu yerlerde daha az vaka olduğu doğrudur. Bununla birlikte, bunun havanın bir etkisini yansıtıp yansıtmadığı, ülkelerde daha az sayıda test yapılması ve en başta söylediğimiz faktörlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı belirsizdir.

Yüksek sıcaklık ve yüksek nem COVID-19'un bulaş oranını azalttığına dahil çalışmalar bulunması sebebiyle sıcaklık-nem ile virüs arasında bir ilişki olduğu kesindir. SARS-CoV-2 virüsünün kuzeni olan SARS-CoV-1 üzerinde sıcaklık ve nemin yüksek olduğu yerlerde kısa sürede aktivitesini kaybettiği görülmüştür. Ayrıca bilinmesi gerekir ki, SARS-CoV-1 virüsü, 22-25°C sıcaklıklarda ve %40-50 bağıl nemde, 5 gün boyunca canlılığını koruduğu kaydedilmiştir.

Berkeley Earth

Yakın zamanda Çin'in başkenti olan Pekin de ikinci dalga endişesine sebep olacak artışlar saptanmıştır. Bunun kaynağının somon balığı olabileceğini dahil iddiaları gündeme gelmiştir. Yapılan birçok çalışma bize SARS-CoV-2 ve en yakın kuzeninin (SARS-CoV-1) yüksek sıcaklık ve nemde etkisini azalttığı, düşük sıcaklıkta ise daha etkin olduğu tespit edildiğinden, Çinli epidemiyolog Profesör Li Lanjuan, şöyle demiştir:

Yeni koronavirüs özellikle soğuktan korkmuyor. Virüs, birkaç ay boyunca eksi dört santigrat derece ve 20 yıl -20 santigrat derecede yaşayabiliyor.

Bu konuda yapılan çalışma, dondurulmuş gıda içeren deniz ürünleri pazarlarında virüsün neden keşfedildiğini dahil açıklama olabilir. Bu yüzden:

• Virüse yakalanmamak için güvendiğimiz yerlerde alışveriş yapmalı.
• Çiğ et ve balıklara mümkün olduğunca dokunmamalı.
• Çiğ et ve balıklara hatta sebzelere dokunulursa el hijyeni kurallarına göre elleri yıkamak, ellerin yıkanmadan önce burun, ağız gibi yerlere götürülmemesi gerekmektedir.

Pixabay, Pasja1000

Tarihi İstatistikler Bize Ne Söylüyor?

Yeni Koronavirüs Hastalığı'nın (COVID-19) kuluçka süresi 2-14 gün arasıdır. Bazı kaynaklarda 21 güne kadar uzayabileceği söylenmektedir; lakin genel karantina protokolü 14 gündür. Bu sebeple, bu makalemizde, 1-21 Haziran arasında "sıcak" kabul edilebilecek bazı ülkelerin 2, 14 ve 21 günlük sıcaklık ortalamalarını alıp, 21 Haziran günü ülkelerdeki vaka sayılarıyla karşılaştıracağız.

• Hindistan'da 21 Haziran günü 15.413 vaka tespit edilmiştir:
• 2 günlük sıcaklık ortalaması 27,5 derece,
• 14 günlük hava ortalaması 29,07 derece,
• 21 günlük hava ortalaması 29 derecedir.
• Pakistan'da aynı gün 4951 vaka tespit edilmiştir:
• 2 günlük sıcaklık ortalaması 42 derece,
• 14 günlük hava ortalaması 42,50 derece,
• 21 günlük hava ortalaması 40,2 derecedir.
• Suudi Arabistan'da aynı gün 3379 vaka tespit edilmiştir:
• 2 günlük sıcaklık ortalaması 39,5 derece,
• 14 günlük hava ortalaması 41,64 derece,
• 21 günlük hava ortalaması 41,6 derecedir.
• Mısır'da aynı gün 1475 vaka görülmüştür:
• 2 günlük sıcaklık ortalaması 30,5 derece,
• 14 günlük hava ortalaması 26,21 derece,
• 21 günlük hava ortalaması 26,09 derecedir.
• Nijerya'da aynı gün 661 vaka tespit edilmiştir:
• 2 günlük sıcaklık ortalaması 28 derece,
• 14 günlük hava ortalaması 27,5 derece,
• 21 günlük hava ortalaması 27,95 derecedir.
• Moritanya'da aynı gün 197 vaka tespit edilmiştir:
• 2 günlük sıcaklık ortalaması 41 derece,
• 14 günlük hava ortalaması 39,85 derece,
• 21 günlük hava ortalaması 39,66 derecedir.

Ventusky

Yani sıcaklık ile vaka sayısı artışı arasında doğrudan bir ilişki yok gibi gözükmektedir. Bu nedenle, ısınan havanın pandeminin yayılmasını tek başına durdurma olasılığı düşüktür. Güneşli havanın yayılma oranı üzerinde sınırlı bir etkisi olabilir, ancak güçlü müdahalelerin yokluğunda, salgının devam etmesi ve artması muhtemeldir. Ülkelerin sağlık imkanları, test yapma ve nüfus sıklığı gibi diğer etkenler göz önünde bulundurulmalıdır.