Sessiz Ölüm: Antimikrobiyal Direnci Nedir? Abartılı ve Yanlış Antibiyotik Tüketimi, Nasıl Küresel Bir Tehdit Haline Geldi?

Enfeksiyonları tedavi etmekte kullanılan antibiyotik, antiviral, antifungal ve antiparazitik ilaçların tamamı, antimikrobiyal ilaçlardır. 21. yüzyılda antimikrobiyal direnci (AMD), insan sağlığını tehdit eden küresel bir sorun haline gelmiştir.

Ocak 2022'de The Lancet dergisinde yayımlanan bir rapora göre, 2019 yılında, hastalık yapıcı organizmaların antimikrobiyallere karşı geliştirdiği direnç yüzünden tedavi edilemeyen enfeksiyonlar, 1.27 milyon ölüme yol açarak HIV veya malarya kaynaklı ölümlerin sayısını geçmiştir ve önde gelen ölüm sebepleri arasında kardiyovasküler rahatsızlıklardan sonraki sıraya yerleşmiştir.^[1]

Antimikrobiyal Direnci Nedir?

Bakteriler, virüsler, mantarlar ve parazitlerin; evrimsel süreçte enfeksiyon tedavisinde kullanılan ilaçlara karşı direnç mekanizmaları geliştirmesi ve var olan antimikrobiyal ilaçların zaman içerisinde tedavide etkisiz hale gelmesidir.

Dirençli patojenlerin gelişmesinin sebepleri arasında:^[2]

• Antimikrobiyal ilaçların aşırı ve yanlış kullanımı,
• İnsanlar, diğer hayvanlar ve bitkiler için sanitasyon ve hijyen eksiklikleri,
• Sağlık merkezlerinde, çiftliklerde ve tarlalarda enfeksiyon önlemindeki ve kontrolündeki yetersizliklerin mikropların yayılımını hızlandırması,
• İlaçlara, aşılara ve muayeneye erişimin yetersiz olması sayılabilir.

ReAct - Antibiotic Resistance

Antimikrobiyal Direnci Toplum Sağlığını Nasıl Tehdit Ediyor?

Mevcut ilaçlarla tedavi edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan çoklu-ilaç dirençli (İng: "multi-drug resistant") bakterilerin yayılması toplumlar açısından tehlike oluşturmaktadır. Kaliteli antimikrobiyallere erişim eksikliği ve özellikle antibiyotik kıtlığı, her gelişmişlik düzeyinden ülkeyi etkileyen bir durumdur.

Antimikrobiyallere karşı gelişen direnç; sepsis, zatürre gibi ölüme yol açabilen yaygın enfeksiyonlarla mücadeleyi zorlaştırabilir, hatta imkansız hale getirebilir. Cerrahi operasyonlar, organ transplantasyonları, bağışıklık yetersizliği bulunan hastaların tedavisi daha riskli hale gelebilir. Ayrıca, tedavisi zor hastalıklar; ölümler ve yeti yitiminin (İng: "disability") yanında, hastanede kalış süresinin uzaması, pahalı tedavi ihtiyacı ve yoğun bakım maliyetleri ile ülkelerin ve bireylerin ekonomisini etkiler.^[2]

Dünya Sağlık Örgütü, yeni antibiyotik geliştirme önceliklerine vurgu yaparak insan sağlığına en büyük tehdidi oluşturan çoklu-ilaç dirençli patojenlerin listesini oluşturmuştu. Yeni antibiyotikler, geliştirilme aşamasında olsa da, sadece bir kısmı bu listedeki patojenler üzerinde etkili olabilecek düzeydedir. Ayrıca, dünya çapındaki antibiyotik kullanımı kontrol altına alınmazsa yeni ilaçların da etkisiz hale gelişinin uzun sürmeyeceği söylenebilir.

Unsplash

Antimikrobiyal Direncinin Oluşturduğu Hastalık Yükü

Ocak 2022'de The Lancet'de yayımlanan çalışmanın araştırmacıları, 2019 yılında 204 ülkedeki hastanelerden, halk sağlığı kurumlarından, tanı laboratuvarlarından ve ulusal sürveyans sistemlerinden elde ettikleri 23 patojen ve 88 patojen-ilaç kombinasyonlarıyla ilgili veriler ile, yaş-spesifik ölümleri ve yeti yitimine göre düzeltilmiş yaşam yıllarını (İng: "disability-associated life years" veya kısaca "DALY") inceledi ve en büyük risk faktörü olan bakteriyel patojenlerin istatistiğini oluşturdu.^[1]

2019'da AMD-ilişkili global hastalık yükü araştırmasında; sırasıyla alt solunum yolu ve toraks enfeksiyonları, kan dolaşımı enfeksiyonları ve intra-abdominal enfeksiyonlar öne çıktı.^[1] Yine aynı sene içerisinde, her biri yüz binlerce AMD-kaynaklı ölüme yol açmış başlıca altı bakteriyel patojen ve genellikle sebep oldukları enfeksiyonlar şunlardır:^[2]

• E. coli (idrar yolu enfeksiyonları, ishal, neonatal menenjit.)
• Staphylococcus aureus (deri enfeksiyonları, toplum-kökenli enfeksionlar, hastane enfeksiyonları.)
• Klebsiella pneumoniae (kateter-ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, hastane-kökenli zatürre ve kan dolaşımı enfeksiyonları.)
• Streptococcus pneumoniae (toplum-kökenli zatürre, çocuklarda ve yaşlılarda menenjit.)
• Acinetobacter baumannii (hastane-kökenli ventilatör-ilişkili zatürre.)
• Pseudomonas aeruginosa (hastane-kökenli enfeksiyonlar, yara enfeksiyonları)

Şiddetli enfeksiyonların ampirik tedavisinde (laboratuvar tanısından önce, klinik muayene bulgularına dayanılarak başlatılan tedavi) ilk seçenekler olan florokinolonlara ve penisilinler, karbapenemler, sefalosporinler gibi beta-laktam antibiyotiklerine karşı kazanılan direncin, AMD-ilişkili ölümlerin %70'ini oluşturduğu görüldü.^[3] Araştırma yazarlarından olan Washington Üniversitesi Sağlık Metrikleri ve Değerlendirme Enstitüsü'nden Profesör Chris Murray şöyle söylüyor:

Daha önce yapılan tahminler, 2050 yılına kadar antimikrobiyal direnci kaynaklı ölümlerin 10 milyonu bulacağını öngörmüştü. Artık bu sayıya düşündüğümüzden daha yakın olduğumuzu kesin olarak biliyoruz.

Rapora göre, en çok etkilenenler düşük ve orta gelirli ülkelerdi. AMD-kaynaklı en fazla ölüm Sahra Altı Afrika ve Güney Asya'da görüldü. Sahra Altı Afrika'da en sık AMD-kaynaklı ölüm sebebi olan patojenler S. pneumoniae ve K. pneumoniae iken, yüksek gelirli ülkelerde S. aureus ve E. coli'nin en fazla ölüme sebep olduğu görüldü. ^[1]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Pub Med

Uygun Antibiyotik Kullanımı

Farklı tür enfeksiyonların tedavisinde kullanılan ilaçlar birbirleri yerine kullanılmamalıdır. Örneğin; bakteriyel enfeksiyonlar için kullanılan antibiyotiklerin viral enfeksiyonlarda kullanılması, enfeksiyonu tedavi etmeyeceği gibi, yan etkilere ve vücutta bulunan bakterilerin direnç geliştirmesine neden olabilir. FDA tarafından yapılan uyarılar şöyledir:^[5]

• Antibiyotikler reçete edildiği şekilde kullanılmalıdır. Artık kendinizi iyi hissediyor olsanız bile tedaviyi yarım bırakmamalısınız.
• Dozlar atlanmamalıdır.
• Antibiyotikler saklanmamalıdır. Önceki hastalıktan arta kalmış ilaç bir daha kullanılmamalıdır.
• Başka birisine reçete edilmiş ilaçlar kullanılmamalıdır.

Son olarak, araştırma yazarlarından olan Washington Üniversitesi'nden Mohsen Naghavi, antimikrobiyal direnci ile mücadele için şunu söylüyor:^[4]

Gelişmiş ülkeler daha az antibiyotik reçete etmeli ve bulaşıcı hastalıklar için daha fazla aşı geliştirmelidir.