Şempanzelerin Beslenme Teknikleri, İnsan Harici Hayvan Türlerindeki Kültürel Farklılıklara Işık Tutuyor!

Şempanzelerin (Pan troglodytes) alet kullandığını bir süredir biliyoruz. Bunu ilk kez ünlü primatolog Jane Goodall, Gombe Tanzanya'da geçirdiği zamanlarda raporlamış ve bu bilim dünyasında bir şok etkisi yaratmıştı. Çünkü o zamanlar kullanılan insan tanımında insanları diğer hayvanlardan ayıran özellikler arasında olarak alet kullanımı da sayılıyordu.

Goodall, David Greybeard olarak isimlendirdiği erkek bir şempanzenin bir dal parçasını termit yuvasına sokup çıkararak termitleri yakalayıp yediğini duyurmasıyla o zamanlar kullanılan insan tanımının değişmesi gerekti. Daha sonraları ise şempanze bireylerinin bu davranışı yavrularına öğrettikleri de bir video kaydıyla ispatlanmıştı. Bu konudan buradaki yazımızda bahsetmiştik.

Smithsonian Magazine

Termit avcılığı (İng.: "termite fishing"), şempanzeler ve diğer maymun türlerinde de görülen bir beslenme stili. Çok basit gözükse de aslında o kadar da tekdüze bir eylem değil. Şempanze topluluklarında bu hareket nesiller boyu öğretilerek aktarıldığı için her topluluk kültürel farklılık sayılabilecek kadar kendine özgü termit avcılığı tekniklerine sahip. Christophe Boesch ve meslektaşları tarafından yapılan araştırmadan önce sadece 8 farklı yerde 2 farklı toplulukta 2 farklı teknikle kullanıldığını biliyorduk. Yapılan araştırmada daha önce üzerinde çalışılmamış 9 farklı termit avcısı topluluk incelendi ve topluluklar arasında kültürel farklılıklar sınıflandırıldı. Öyle ki daha önceden bilinen 15 farklı şempanze topluluğu olmasına karşın, bu araştırmada 39 farklı potansiyel grup olabileceği söyleniyor.

Araştırma sonucunda daha önceden bilinen 2 farklı tekniğin aslında alt dallara ayrıldığı ve her topluluğun kendi bireylerine kendilerine has teknikleri öğrettiği böylece bu tekniklerin o topluma özgü olduğu ortaya çıkarıldı. Gözlemlere göre bazı topluluklar ağaçlar gibi yüksek yerlere yuva yapan termitleri avlarken bazı topluluklar yer altı termit yuvalarını tercih ediyorlar. Tabii ki bu iki farklı tercih başlı başlına bir ayrım oluştursa da kendi içlerinde de dal seçimi, aleti şekillendirme, yuvayı delme tekniği, vücut pozisyonu ve el teknikleri gibi özelliklerle değişiklik gösteriyor. Araştırma yapılırken topluluğun en az %50'sinde gözlemlenen davranışlar dahil edildi.

Yüksek Yerlerdeki Termitleri Avlayan Şempanze Toplulukları

Yüksek yerlerdeki termitleri avlamak (İng: aerial termite fishing), Dindefelo, Goualougo, Gombe, Kayan Bafing ve Issa bölgelerindeki şempanzelerde gözlemlenmiş. Buradaki her topluluk kendisine özgü tekniklerle avlanıyor. Gombe şempanzeleri için bir miktar tayini sağlanamadığından dolayı aşağıdaki tabloda kahverengi olarak gösterilmiştir.

Nature

Yer Altındaki Termitleri Avlayan Şempanze Toplulukları

Yer altındaki termitleri avlama olayı Goualougo, Campo Ma'an, Mont Cristal, La Belgique, Korup ve Wonga Wongue bölgelerinde yaşayan şempanzelerde sıklıkla gözlemlenmiş. Yine bu beslenme stilini tercih eden şempanze topluluklarında çok çeşitli teknik farklılıkları bulunuyor.

Nature

Grupların Anlaşılması

Tablolarda da görüldüğü gibi her topluluk kendine has beslenme stilleri geliştirmiş ve bunu yavrularına öğreterek bu stillerin nesiller boyu toplulukta varlığını sürdürmesini sağlanmıştır. İnsan görgü kurallarında olduğu gibi, burada önemli olan en işe yarar veya efektif yöntemi uygulamak değil, grubun geri kalanının ne yaptığına uymaktır. Şempanzelerin bu davranışlarının benzeri, Asya'daki farklı çubuk kültürlerinde görülür. Christophe Boesch bu durumu şöyle anlatıyor:

"Örneğin, Tayland ve Japonya'da sadece yemek çubukları farklı şekillerde değil, aynı zamanda onları tutma biçimleri de farklıdır ve bu, burada şempanzelerde gördüklerimizi çok anımsatır. Kamerun'daki La Belgique'de şempanzeler, uzun bir fırça elde etmek için lifleri açar ve yerken termit kaplı çubuğu bileklerine dayarlar. Öte yandan, Kamerun'da Korup adlı başka bir yerde şempanzeler hiç fırça yapmıyor ve çubuk halen içerdeyken onu ağızlarıyla sallıyorlar."

Ekip, PanAf (Pan African Programme: The Cultured Chimpanzee) isimli insan evriminin potansiyel senaryolarını aydınlatmak için şempanzeleri gözlemlemedeki bazı engelleri el birliğiyle kaldırmayı amaçlayan bir kuruluşun da yardımlarıyla daha fazla şempanze topluluklarına ulaştı. Daha önce sadece 15 farklı gruptan gelen bilgilerle şempanze topluluklarının kültürleri hakkında bilgi sahibi olmaya çalışırken bu uzun dönem çalışmasında çok daha fazla topluluk üzerinde çalışıldı ve alet kullanımının bu derece ayrıntıları ortaya çıkarılabilindi.

Ancak araştırmacıların işi henüz bitmiş değil hala şempanzeler üzerindeki araştırmalarına devam ediyorlar. PanAf sayesinde elde ettikleri görüntü kayıtlarını Chimp & See adlı bir sitede toplayıp sergiliyorlar. Siteye buradan erişebilir çalışma sırasında kullanılan görüntüler inceleyebilirsiniz.