İnsan Harici Maymunlarda Kültürel Aktarım: Şempanzelerin Yavrularına Alet Kullanmayı Öğretebildiği İspatlandı!
Bir Şempanzenin Yavrusuna Alet Kullanmayı Göstermesi İlk Kez Video Kayıt Altına Alındı!
Bu haber 7 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Şempanzeler, hayvanlar alemindeki en hünerli alet kullanan türlerden biri olarak bilinirler fakat fiziksel nesneleri manipüle etmeleri için bu karmaşık yeteneği nereden edinmektedirler?
Bilim insanları, bir ilke imza atarak, şempanzeleri alet kullanmayı öğrenirken görüntüledi. Görünen o ki onlar da alet kullanmayı öğrenmek için tıpkı bizim gibi eğitiliyorlar, hem de her daim güvenilir, birer bilgelik kaynağı olan anneler tarafından. St. Louis’teki Washington Üniversitesi’nden antropolog Stephanie Musgrave şöyle diyor:
Yabani şempanzeler sıra dışı alet kullanıcılarıdır, fakat insanlara kıyasla yetişkin şempanzelerin, yavrularına alet kullanımını öğrettiğine dair bugüne kadar pek az delil vardı.
Bu davranışın vahşi doğada da gerçekleşip gerçekleşmediğini görmek için Musgrave ve ekibi Kongo Cumhuriyeti’ndeki Nouabalé-Ndoki milli parkındaki termit kulelerinin etrafına uzaktan kamera yerleştirdiler.
Peki neden termit kuleleri? Çünkü diyetlerinin küçük bir kısmını oluştursa da şempanzelerin genel olarak yedikleri şeylerden biri de termitlerdir. Hatta ünlü Britanyalı primatolog Jane Goodall, şempanzelerdeki ilk alet kullanımını 1960’larda, şempanzelerin dalları yapraklarından arındırıp onları balık oltası gibi kullanarak topraktaki termitleri kıstırıp yakalamak için kullanırken gözlemledi. Bu olay, bilim insanları tarafından belgelenen insan harici hayvanlardaki alet kullanımına dair ilk örnek oldu.
Musgrave’nin ekibi yabani şempanzelerin bu çubukları nasıl biçimlendirip kullandıklarını görmek istediler ve bunun için de Nouabalé-Ndoki’nin güney ucundaki Goualougo Üçgeni denen alana kameralarını yerleştirdiler. Musgrave şöyle diyor:
Bu popülasyonda şempanzeler av aletleri için belirli bitkileri seçip onlardan fırça uçlu tasarıma sahip aletler yapıyorlar.
Eğer termit yakalamak için yapılan bu özel dokunuşların, her bir şempanze tarafından ayrı ayrı tahmin edilerek keşfedildiğini değil de bir nesilden diğerine aktarılması gerektiğini düşünüyorsanız, haksız değilsiniz. Musgrave şöyle söylüyor:
Goualougo Üçgeni’ndeki anne şempanzelerin, termit yakalama araçlarını yavrularına devrederek bu şekilde onlara bilgi aktardıklarını keşfettik. Aletlerini paylaşarak anneler, yavrularına araç yapımı için gerekli olan uygun malzemeyi ve biçimi öğretebiliyorlar.
Buradaki videoda da alet paylaşımını görebilirsiniz. Anne şempanzeler çeşit çeşit araçlar hazırlayıp, bölüştürüp yavrularına dağıtıyorlar; hatta içlerinden bebek olanları isterlerse onlara da veriyorlar.
Araç yapımı ve paylaşımı çok büyük bir olay değilmiş gibi gözükse de annelere belli bir maliyeti oluyor çünkü ufaklığa ipleri eline almayı öğreten anneler aslında kendi beslenme zamanlarından kısmış oluyorlar. Musgrave şöyle söylüyor:
Alet paylaşımı, annelerin termit yakalama performansını azaltarak onlar için epey maliyetliyken, alet becerisi öğrenme ve termit toplama fırsatı artan yavrular için kazançlı bir olay.
İşte bu kâr zarar analizi sayesinde gördüğümüz şey, hayvanlar alemindeki “eğitim”in gerçekten ne anlama geldiğidir. Araştırmacılar bu durumu makalelerinde şöyle açıklıyorlar:
Bu araç devir teslimleri, eğitimin fonksiyonel kriterlerini sağlıyor: Bir öğrencinin varlığı sırasında gerçekleşiyor, öğretmene maliyetli ve de öğrencinin performansını artırıyor.
Bu ufacık görev için bile olsa öğrencinin performansını bu denli artırması, vahşi doğada çok şey değiştirebilir, çünkü eğer yavrular başarılı bir şekilde termit kıstırmayı öğrenemezlerse, diğer gıda kaynaklarının azalması durumunda bu eğitim, ölüm kalım arasındaki ince çizgiyi belirleyebilir.
Hayvanlarda görülen alet kullanma davranışları, sadece yiyecek bulmayı değil aynı zamanda vahşi doğada hayatta kalmak için gereken diğer eylemleri de kapsamaktadır. Yılın ilk zamanları, Ruanda’daki araştırmacılar, genç gorillerin kaçak avcıların kurdukları tuzakları söktüğünü gözlemledi; bu eylem, gençlerde ilk kez tanık olunan bir davranıştı. Ekipten Crickette Sanz şöyle diyor:
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Karmaşık becerileri öğrenmek için bilgi paylaşımı yapmanın önemi bizde sorgusuz kabul edilir ve bilgi paylaşımı insanlarda yaygın olan bir davranıştır. Araştırmamızın bize gösterdiği şey ise bu davranışın evrimsel kökeninin, muhtemelen, bireylerin belli becerileri kendi kendilerine icat etmelerinin çok zor olduğu durumlara dayandığı yönündedir.
Konuyla ilgili bir diğer video burada. Bulgular Scientific Reports’ta yayınlandı.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 15
- 12
- 9
- 6
- 5
- 4
- 2
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Science Alert | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/12/2024 20:26:07 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4972
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Science Alert. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.