Savaş Fili: Savaşlarda Filler Nasıl Kullanılmıştır? Savaş Fillerinin Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?

Atın evcilleştirilip etkili bir biçimde kullanımı, savaşlarda galibiyet ibresine yön veren önemli unsurlardan bir tanesidir. Filin evcilleştirilmesiyse attan farklı olmuştur. Her coğrafyaya uyum sağlayamaması, evcilleştirmenin ve fil kullanımının daha yerel kalmasına sebep olmuştur.

Savaşlarda Kullanılacak Filler Nasıl Yakalanıyordu?

Filin ehlileştirilmesi, çoğunlukla Hindistan'da gerçekleştirilmiştir.^[1] Dolayısıyla aşağıda vereceğimiz yöntemler, Hindistan yöresinde görülen yöntemlerdir. Farklı coğrafyalara ait farklı ehlileştirme uygulamaları bulunabileceğini göz önünde bulundurmak gerekmektedir.

Yaklaşık 5 ton ağırlıkta, 2.5-3 metre yüksekliğinde olan Asya fili, tarihi kayıtlara göre genellikle tuzak kurularak yakalanırdı. En yaygın yakalama biçimlerinden bir tanesinde zemine çukur kazılır ve çukurun içine filin sevdiği yiyecekler konulurdu. Çukura giren ve kendisi için konmuş yiyecekleri yiyen fil, artık yerinden kıpırdayamaz hale gelirdi. Daha sonra, parlak kırmızı, mavi ve sarı renkli elbiseler giymiş insanlar filin yanına gelir ve onu sopalarla dövmeye başlardı. Ardından beyaz kıyafetli bir diğer kişi, kurtarıcı edasıyla filin yanına gelir, fili döven insanları kovardı. Beyaz kıyafetli adam, bu sayede fili kendisine ısındırmaya çalışırdı. İlerleyen zamanlarda bu adam file dokunmaya ve sırtına binmeye başlardı.

Bir başka yakalama yönteminde ise, daha önceden yakalanmış dişi fillerin kokusu kullanılarak, erkek filler, daha sonra çitle çevrilecek olan 9 metre derinliğinde ve 7.5 metre genişliğinde bir çukura çekilirdi.^[2]

Savaşlarda Filin Kullanımı

Filler, ilk başlarda doğrudan savaşçıların filin üstüne oturmasıyla kontrol edilmekteydi. Ancak bunun birtakım sorunlar teşkil ettiği görülmüştür. Örneğin, filin üstünde bulunan kişilerin dengelerini rahat bir şekilde sağlayabilmeleri zordur. Bu zorluk, özellikle de savaş esnasında kendisini daha fazla hissettirmektedir. Bunun haricinde, bir "sepet" kullanmaksızın, bir filin üstüne sadece birkaç kişi oturabilmektedir. Bu da fil üstündeki savaşçı sayısının sınırlı kalmasına neden olmaktadır.

Ayrıca bu durum, filin üstünde kullanılabilen savaş aletlerini de kısıtlamaktadır. Örneğin arkadan gelen bir düşmana ok atabilmek için 180 derece geriye dönülmesi ve o şekilde atılması gerekmektedir. Belki bu tarz bir atış, görece ufak bir hayvan olan atın üstünde mümkündür; ancak söz konusu fil olduğunda iş daha zorlaşmaktadır ve isabet oranı azalmaktadır. Aynı zamanda çıplak bir şekilde filin üstüne binmek, fili tam ve doğru bir biçimde kontrol edebilmeyi de güçleştirmektedir.

Bütün bu olumsuz etkilerinden dolayı zamanla filin üstüne yerleştirilen savaşçıları rahatlatmak ve daha iyi savaşmasını sağlamak için filin sırtına sepet benzeri yapılar yerleştirilmiştir.

War Elephants

Savaşta Fil Kullanımının Yararları

Fillerin savaşlardaki görevlerinden en önemlisi, düşmanın savaş düzenini bozmak ve karşı tarafta bir kaos ortamı yaratmaktı. Buna ek olarak filler, düşman atlarını korkutarak geri çekilmelerini sağlamak, savaşı yöneten komutanlara daha yüksekten bir görüş açısı sağlayarak savaşın doğru bir şekilde sevk ve idare edilmesine yardımcı olmak ve ağır silahlar ile mancınık gibi savaş aletlerini savaş alanına götürmek gibi görevlerde de kullanılmışlardır.^[3]

Wikimedia Commons

Filleri savaşlarda etkili bir biçimde kullanan Türk devletlerinin başında Gazneliler gelmektedir. Bunun en önemli sebebi, kurulmuş oldukları coğrafyanın Hindistan'a görece yakın olmasıdır. Bilhassa Gazneli Mahmud'un, Hint seferleri neticesinde elde ettiği ganimetler arasında filler önemli bir yer işgal etmiştir.

Fillerin bazen savaşın kaderini belirleyecek düzeyde etkili olma sebeplerinden bir tanesi de o dönemde savaşlarda yaygın olarak kullanılan attan hacim olarak büyük olması ve atın böyle büyük bir rakibe karşı tecrübesiz olmasıdır.

Bazı durumlarda filler savaşa katılmadan bile savaşın galip tarafını belli edebilmekteydi. Örneğin, savaş yapılmadan önce iki taraf elçilerinin son diplomatik mesailerinde fil besleyen ve kullanan tarafın karşı taraf elçisinin geldiği sırada sahip olduğu filleri debdebeli bir şekilde göstermesi, karşı tarafın savaşmadan yenilgiyi kabul etmesini sağlayabiliyordu.

Savaşta Fil Kullanımının Zararları

Fillerin bütün bu yararlarına rağmen ordusunda fil bulunduranlar için bazen işler her zaman bu şekilde gitmemekteydi. Savaş esnasında korkmuş veya aldığı yaralarla geri püskürtülmüş bir fil kendi ordusuna doğru harekete geçebilir ve düşman saflarına vermesi gereken zararı kendi saflarına verebilirdi.

Ayrıca filler ağır hareket eden hayvanlar oldukları için eğer savaşta kullanılacaksa savaş alanına doğru normal ordudan birkaç gün daha önce harekete geçmesi gerekmekteydi. Aksi takdirde ordunun hızını yavaşlatabilirdi. Bu da stratejik bir mevkiinin düşman eline geçmesine sebep olabilir ve savaşın kaderini karşı taraf lehine sonuçlandırabilirdi.

Buna ek olarak fillerin beslenmesi de ayrı bir sorun teşkil etmekteydi. Atlara göre daha fazla besin tükettikleri için yol üzerinde lojistik destek sağlanması zaruri idi. Bu durum ise yol üzerinde bulunan halkın üzerinde ek bir yük anlamına gelmekteydi.

Savaşlarda Fillere Karşı Alınan Önlemler

12. yüzyılda İran'da yaşamış bir tarihçi olan Ravendi, fillere karşı alınması gereken önlemleri Rahatü's-sudur ve Ayetü's-sürur isimli eserinde anlatmıştır. Yazara göre karşı orduda filler varsa, iki tekerlekli savaş arabalarına ve korkutucu aletlere sahip olunması gerekirdi. Buna ek olarak fillerin ilerlemesini engellemek için tuzaklar kurulmalı ve savaş esnasında fil sürücüleri hedef alınmalıydı. Sürücüsü olmayan bir fil doğru bir şekilde hareket edemez ve ne tarafa doğru gideceğini bilemezdi. Fillerin çekindiği şeylerden bir tanesi de taze çamur kokusuydu. Bu yüzden fillerin geçeceği yollar bataklık haline getirilmeliydi.^[3]

Yukarıda sayılan önlemlerden çamur kokusunun bilimsel bir karşılığı olup olmadığını bilmememize rağmen, tuzak kurulması ve savaşta fil sürücüsünün hedef alınması makul durmaktadır. Savaş esnasında düzgün bir şekilde kamufle edilmiş bir çukur fillerin ilerlemesini yavaşlatabilirdi. Aynı şekilde sürücüsü veya bakıcısından mahrum kalmış bir filin nasıl hareket edebileceğini kimse bilemezdi.

Sonuç

Filler, savaşlarda çeşitli nedenler için kullanılmıştır. Özellikle Hindistan, Afganistan, Pakistan ve Afrika devletleri fili etkin bir biçimde kullanmıştır. Fil beslemenin her coğrafyaya uygun olmaması bunun en bariz nedenidir. Filin eğitilmesi, bakımı, beslenmesi ve savaş meydanına sevk edilmesi zahmetli ve pahalı bir uğraş olduğu için fil beslemek ve onu savaşlarda kullanmak bir nevi lükstür. Bütün bu uğraşlar için filban adı verilen bir müessese teşkil edilmiştir.

Savaşta fillerin dizilimine göre konumlandırılmış bir ordu, saftan herhangi bir filin yanlış bir tarafa doğru hareket etmesi veya geriye doğru koşması durumunda savaş düzeninden çıkabilmekteydi. Bu da fil beslemenin ve savaşta kullanmanın dezavantajlarından bir tanesiydi.

Sonuç olarak, at kullanımı kadar yaygın olmasa da savaşlar da kullanılan filler, kullanan tarafa büyük ölçüde yararlı olmuştur. Bunu ise Hindistan'a yaklaşık 20 sefer düzenleyen (sadece Gazneli Mahmud 17 sefer düzenlemiştir.)^[4] Gaznelilerden ve Ankara savaşında Osmanlıyı mağlup eden Timurlulardan açık bir şekilde bilmekteyiz.