Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Salep: Orkidelerden Gelen Tat

Salep: Orkidelerden Gelen Tat The Spruce Eats
3 dakika
16,037
Tüm Reklamları Kapat

Salep, ya da Arapça ismiyle sahleb, Türkiye’de yaygın olarak içilen, iç ısıtıcı bir kış içeceğidir. Salep, hazır bir şekilde toz olarak satılır ve soğuk su veya süt ile karıştırılır, katılaşana kadar kaynatılır, üzerine isteğe göre tarçın eklenerek içilir.

Salep Türkiye’de ve Batı Asya’da ender olarak bulunan orkidenin köklerinden elde edilir. Orkide gölgeyi seven bir bitkidir. Genel olarak ormanlık, makilik, çayırlık ve zeytinlik alanlarda yetişir. Anadolu’da; kuzey, doğu, güneydoğu ve güneyde; Kastamonu, Silifke, Antalya, Muğla, Safranbolu ve son olarak dondurması ile ünlü Kahramanmaraş’ta yetiştirilir. Ülkemizde yaklaşık 150 orkide türü bulunmaktadır. Bunun %30’u salep üretimi için kullanılabilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Etimolojisi: Salep Ne Demek?

"Salep" sözcüğü ilk olarak 1421 yılında Yadigâr-ı İbni Şerif tarafından "orkide bitkisi ve kökü"nü tarif etmek için kullanılmıştır. Evliya Çelebi, Seyahatname isimli eserinde "orkide kökünden elde edilen toz ve bundan yapılan içecek" için "salep" sözcüğünü kullanmıştır. Ancak Ahmet Vefik Paşa, 1876 yılında Lugat-ı Osmani eserinde saleple ilgili ilginç bir bilgiye yer vermektedir:

(...) Kış günleri χusyetüs-saˁleb سعلب derler yaˁni tilki taşağı demek olur (...) hemān tilki taşağına benzer sarmısak dişi gibi bir otdur.
Salep Kökü
Salep Kökü
NTV

Gerçekten de "salep", Arapçada "χuṣyatu'ṯ-ṯaˁlab" (خصية الثعلب), yani "tilki testisi"nden gelmektedir. Nişanyan Sözlük'te belirtildiği üzere, orkide bitkisinin rizomlarının şeklinden ötürü Latincede "testis" anlamındaki orhis sözcüğü orkideyi tanımlamak için kullanılmıştır. İngilizcede "dogstones", "köpek testisi" anlamında, orkideleri tanımlamak için kullanılır. Anadolu ağzında ise orkideden "it taşağı" olarak bahsedilir.

Tüm Reklamları Kapat

Salebi Veren Orkideler

Bu tozu üretmek için, doğada bulunan orkidenin (Orchis, Ophyrus, Serapias, Platanthera, Dectylorhiza) soğanları alınır, ayrılır, yıkanır, kaynatılır, kurumaya bırakılır ve sonunda çekilerek küçük parçalara ayrılır. 

Salep orkidesinin çimlenen soğanından yapraklar en erken 2-4 yıl sonra çıkar; fakat bu süre 16 yıla kadar uzayabilir. Bitkinin soğanları her yıl bir soğan meydana getirir ve yeni soğan geliştikçe eski soğanı besin kaynağı olarak kullanır ve eskisi buruşarak yok olur. Soğanlar son derece küçüktür, besin dokuları yoktur, dolayısıyla yaşayabilmek için bir toprak fungusu (mantarı) ile ortak yaşama girmelidir.

Orchis mascula
Orchis mascula
Luonto Portti

Tarihte Salep

Saray doktorları salebi, Osmanlı padişahları için tıbbi reçetelerinde de kullandıkları için bu bitki ile ilgili kayıtlar 12. ve 13. yüzyıldan beri vardır. Padişahlar aynı zamanda salebi afrodizyak etkileri olduğu düşünüldüğü için de severlerdi. Salep ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirir, öksürüğe ve soğuk algınlığına iyi gelirdi. Bugün salebin, içindeki müsilaj sayesinde öksürüğün dindirilmesinde etkisi olduğu biliniyor. Müsilaj aynı zamanda yüksek su tutma kapasitesine sahip olduğu için kıvam verme özelliğine de sahiptir. Bu özelliği salebi aynı zamanda dondurma sektöründe de vazgeçilmez yapıyor. Ünlü Maraş dondurmasında kullanılan salep de dondurmaya yapışkan kıvamını verir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Salep İçin Yok Edilen Orkideler

Araştırmacılar bir kilogram salep tozu yapmak için 1.000-4.000 parça soğan gerektiğini belirtiyorlar. Ülkemizdeki gıda, tıp ve kozmetik sektörlerinin ihtiyacını karşılamak için salep üretiminin 30-50 ton arasında olduğunu düşünürsek, her yıl 50 milyondan fazla orkidenin yok edildiğini anlayabiliyoruz. Salep tozu üretiminde orkidenin dominant soğanı kullanıldığından orkidenin hayatına da son verilmiş oluyor. Dolayısıyla gereğinden fazla ürün hasat edilince Türkiye’deki yabani orkide popülasyonu da tehlike altına girmiştir. 

Orkideler sadece ülkemizde değil, dünyada da tehlike altındadır. Dünyadaki salep üretimi çoğunlukla kozmetik sektörüne, ülkemizde ise gıda sektörüne hizmet etmektedir. 

Türkiye'de salep üretiminde kullanılan orkideler.
Türkiye'de salep üretiminde kullanılan orkideler.
Conserving Orchids

Ülkemizde 2014-2018 yılları arasında “Salep Eylem Planı” isimli bir koruma projesi uygulanmıştır. 1996 yılına kadar Türkiye bu pahalı ürünü, orkide türü tehlike altında olduğu için ithal ediyordu. Ege Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü tarafından yapılan bahçe ortamında orkide yetiştirme çalışmaları başarı ile sonuç vermiştir. Planın sonraki aşamasında bu orkidelerin çiftçiler tarafından yetiştirilmeye başlanması çalışmaları vardır. Bilecik’te bu yıl ilk defa endüstriyel amaçlı orkideler üretilmeye başlandı. Yozgat’ta da doğada yetişen salep orkidesi tarlada ekilmeye başlandı. 

Neslinin devamı için koruma altına alınan salep orkidelerinin doğadan toplanması yasak. Ülkemizde bu yıl izinsiz olarak yabani orkide toparlayan bir kişiye para cezası uygulandı.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
15
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 9
  • İnanılmaz 7
  • Umut Verici! 5
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • Muhteşem! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Bilim Budur! 1
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 15:39:48 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4919

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
B. Dursunkaya, et al. Salep: Orkidelerden Gelen Tat. (26 Ocak 2017). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4919
Dursunkaya, B., Bakırcı, Ç. M. (2017, January 26). Salep: Orkidelerden Gelen Tat. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/4919
B. Dursunkaya, et al. “Salep: Orkidelerden Gelen Tat.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 26 Jan. 2017, https://evrimagaci.org/s/4919.
Dursunkaya, Beril. Bakırcı, Çağrı Mert. “Salep: Orkidelerden Gelen Tat.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 26, 2017. https://evrimagaci.org/s/4919.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close