Çayır delicesi (Circus pygargus)

İnce, uzun ve sivri kanatlı, narin yapılı, dar ve uzun kuyruklu, 4 parmak belirgin görülen bir delicedir. Erkekte üst kısım gri, el telekleri siyahtır. Kol teleklerinde üstten bakıldığında 1, alttan bakıldığında 2 siyah çizgi görülür. Alt gövde karna kadar gri, karından aşağısı beyazdır. Kanat altı örtüleri beyaz, büyük kol örtüleri ve karın kahverengi beneklidir. Diğer delicelerin erkeklerinden siyah kanat şeridi ve alt gövdedeki beneklenmeler ile ayrılır. Dişileri, gökçe delice dişisine çok benzer; boyun halkasının olmaması, kanat altı örtülerinin daha açık renkte ve çizgili olması, kanat altındaki koyu ve açık renk şeritlerin belirgin olması ile onlardan ayrılır. Her iki cinsiyette de melanistik giysiler olabilir ve saz delicesine benzer.^[1]

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Çayır delicesinin ilk resmi tanımı, İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus tarafından 1758'de Systema Naturae'nin onuncu baskısında Falco pygargus adı altında yapıldı.^[2] Circus cinsinin tanıtımı, Fransız doğa bilimci Bernard Germain de Lacépède tarafından 1799'da yapıldı.^{[3], [4]} Bozkır delicesi (Circus macrourus) ile melezlendiği bilinmektedir. Monotipik bir türdür.^[5] Günümüzde Atmacagiller (Accipitridae) familyasında delicelerin sınıflandırıldığı Circus cinsinde sınıflandırılmaktadır.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Dağılımı Kuzeybatı Afrika ve Güney ve Orta Avrupa'dan Ukrayna, Batı Rusya ve Hazar ovaları boyunca Kazakistan, Yukarı Yenisey Nehri ve Çin'in kuzeybatısına (Batı Xinjiang) kadar uzanır. Kışları Sahra Altı Afrika'da ve Hindistan Alt Kıtası'nda Sri Lanka'ya kadar olan bölgelerde bulunur.

Çayırlar, meralar, tahıl tarlaları (buğday, arpa, çavdar), boş tarlalar, fundalıklar, bataklıklar ve sazlıklar, bataklıklar, turba arazileri, genç kozalaklı ağaç plantasyonları olan arazilerde bulunur. Genellikle alçak rakımlarda yaşar, ancak Orta Asya'daki yuvalama alanlarında 1500 m'ye ve Afrika'daki kışlama alanlarında 4000 m'ye kadar çıkabilmektedir.^[6]

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Bu türün son derece geniş bir yayılım alanı vardır ve bu nedenle, tehdit altında olma kriterleri olan yayılım alanı kriteri (yayılım alanı <20.000 km2 ve azalan veya dalgalanan yayılım alanı, habitat yayılımı, kalitesi veya nüfus büyüklüğü ve az sayıda yer veya ciddi parçalanma) için tehlikede olma eşiğine yaklaşmamaktadır. Nüfus eğiliminin azalmakta olduğu görünmesine rağmen, düşüşün Tehlike altında olma kriterleri olan nüfus eğilimi kriteri için (10 yıl veya üç nesilde %30'dan fazla düşüş) yeterince hızlı olmadığına inanılmaktadır. Nüfusu çok büyük olduğu için, Tehlike altında olma kriterleri olan nüfus büyüklüğü kriterine (<10.000 olgun birey ve on yılda veya üç nesilde %10'dan fazla azalan sürekli bir düşüş veya belirli bir nüfus yapısı) yaklaşmamaktadır. Bu nedenlerle tür, IUCN Kırmızı Liste’de Düşük Riskli (Least Concern) olarak değerlendirilmektedir.^[7]

Davranış ve Etoloji

Üreme mevsimi dışında genellikle sessizdir. Erkeğin kur uçuşunda çıkardığı "kek..kek..kek..." şeklindeki çağrıya dişi daha yumuşak ve hızlı bir şekilde "kekekekek" ile yanıt verir. Benzer bir çağrı sesi, kızdığında veya rahatsız olduğunda da çıkarılır. Ayrıca, yiyecek dilenme ve talep etme gibi çeşitli durumlarda kullanılan yüksek perdeli bir ıslık "keeee" veya "keeee-eh" de vardır.

Mayıs-Haziran aylarının çoğunda kuluçkaya yatar; İspanya'nın güneybatısında ve Fas'ta Nisan ortasından itibaren kuluçka davranışı görülür. Yalnız veya 10 çifte kadar gevşek gruplar halinde görülebilir; erkeklerde zaman zaman çok eşlilik, dişilerde ise çok nadiren çok eşlilik görülür. Yerleşik, uzun, yoğun bitki örtüsü içinde, örneğin otlaklar, tahıl tarlaları, kamışlık alanlar, çalılıklar ve genç çam plantasyonları üzerinde yuva yapar. Yuva, ot sapları veya ince dallardan yapılmış küçük, dar bir platformdur.

Genellikle 3-5 yumurta bırakılır, yumurtalar 1.5-3 gün arayla bırakılır; ortalama boyutu 41.2 mm × 32.9 mm'dir; dişi tarafından 28-29 gün kuluçkaya yatılır. Yavrular dişi tarafından beslenir, ancak av çoğunlukla erkek tarafından yakalanır; yavruların ilk ve ikinci tüyleri beyaz renkte olup, değişken miktarda kahverengi renktedir; uçma dönemi 30-40 gün sürer; yaklaşık 2 hafta sonra yavrular başlangıçta böcekler avlamaya başlar. Cinsel olgunluk genellikle 2-3 yıl sonra, bazen 1. yılda gerçekleşir.

En fazla 4 yavru uçar; üreme başarısı insan müdahalesi, avlanma ve özellikle tarla fareleri'nin bulunabilirliği tarafından çok değişken ve önemli ölçüde etkilenir. İspanya'nın doğal çalılık alanlarında yuva yapan çiftler için ortalama kuluçka sayısı, üretkenlik (2.7 uçan yavru/çift) ve yuva başarısı (84.4%) oldukça yüksektir. Kaydedilen en yaşlı birey 16 yaşındadır.^[8] Diğer deliceler gibi avlanır, alçak ve yavaş uçuşla, rüzgarın tersine doğru dar bir şerit üzerinde araştırma yapar ve avın üzerine düşer; hemen hemen her zaman avını yerde yakalar.^[9]

Diyet ve Metabolizma

Küçük kuşlar, sürüngenler ve böceklerle beslenir. Özellikle sıçanlar olmak üzere küçük memeliler, bol miktarda bulunduğunda neredeyse tüm besin kaynağını oluşturabilir. Kertenkeleler ve özellikle büyük böcekler (örneğin çekirgeler veya peygamberdeveleri) yerel olarak ve kış mevsiminde önemlidir; örneğin Hindistan'daki büyük bir kış konaklama alanında kuşlar, ağırlıklı olarak çekirgeler üzerinde avlandığı görülmüştür.^[11] Kazakistan'daki üreyen kuşların beslenmesi çoğunlukla kertenkeleler (%54) ve küçük memelilerden (%17) oluşur.^[12] Avlanan kuş türlerinin çoğunluğu küçük ötücü kuşlar, özellikle toygarlar ve bazı keklik yavrularıdır.^[13]

Etimoloji

Cins ismi Antik Yunanca'dan türetilmiştir. Circus, kirkos'tan gelir ve dönerek uçan bir yırtıcı kuşa (kirkos, "çember") atıfta bulunur. Tür epiteti olan pygargus ise Yunanca pugargos'tan türetilmiştir, puge "kaba et" ve argos "parlak beyaz" anlamına gelir.^[14]

Gözlem Bilgileri

Çanakkale, Kavak Deltası'nda otlak bir alanda beslenirken gözlemlenmiştir. Fotoğraflamak için Nikon D7100 gövde, Tamron 100-400mm objektif kullanılmıştır.