Joubert Sendromu

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Joubert sendromu (JBTS) vücudun birçok kısmını etkileyen klinik ve genetik bir nadir hastalıktır. Aynı ailenin üyeleri olsalar dahi Joubert sendromuna sahip kişilerdeki belirtiler ve semptomlar farklılık gösterebilir. Uygulanan tedaviler ise bireylerdeki belirtilere bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Belirti ve Semptomlar

Joubert sendromu, beynin arka kısmında bulunan beyincik yapılarındaki, cerebellar vermis'te ve beyin sapındaki anormal gelişmelerden kaynaklanan ve molar diş belirtisi olarak adlandırılan beyin anomalilerinin bir kombinasyonu ile tanımlanır. Molar diş belirtisi (figür 1) MRI gibi beyin görüntüleme sistemleri ile görüntülenebilir. Bu belirti MR görüntülerinde azı dişine benzediğinden dolayı “molar tooth” olarak adlandırılmıştır.

NCBI

Kas tonusunun zayıflığı (hipotoni) Joubert sendromuna sahip bebeklerde yaygın olarak görülmektedir. Bu durum erken yaşlarda hareket koordinasyonunun zorlaşmasına (ataksi) sebep olmaktadır. Doğumdan kısa bir süre sonra görülmesi olası, normal olmayan bir şekilde hızlı veya yavaş nefes alma (hiperpne/apne), anormal göz hareketleri (İng: Ocular Motor Apraxia) ve anormal dil hareketleri bu hastalığın diğer özelliklerindendir. Hastalığa sahip bireylerin birçoğunda genel öğrenme güçlüğü, zeka geriliği ve gelişim geriliği gözlenmektedir.

Joubert sendromuna sahip bireyler geniş alın (figür 2), kavisli/kemerli kaş (figür 3), düşük göz kapağı (göz kapağı sarkması (ptozis)(figür 4), geniş aralıklı gözler (hipertelorizm)(figür 5), olması gerekenden daha düşük kulaklar ve üçgen şekilli ağız yapısı gibi ayırt edici bazı yüz şekillerine sahiptirler.

GHR

GHR

GHR

Joubert sendromunda gözlemlenen çok sayıda diğer belirti ve semptomlar da vardır. Diğer göz rahatsızlıkları (görme kaybına yol açabilen retinal distrofi ve gözdeki yapısal bozukluk olarak ortaya çıkan kolobom gibi), böbrek rahatsızlıkları (polikistik böbrek hastalığı ve nefronofitizi gibi), karaciğer rahatsızlıkları, iskelet anomalileri (çok parmaklılık gibi) ve hormonal (endokrin) sorunlar Joubert sendromu ile ilişkili olabilir. Bununla beraber, bu belirtiler birçok farklı hastalıklara ait olabilmektedir. Ancak tümünün beraber bulunduğu durumlar Joubert sendromu (ve buna bağlı hastalıklar) olarak tanımlanır. Zaten klinikte sendromlar, semptomların bir arada bulunmuş halidir.

GHR

İnsan Fenotip Ontolojisi

Aşağıda bu hastalıkla ilişkili semptomları listeleyen bir tablo bulunmaktadır ve bu tablo düzenli olarak İnsan Fenotip Ontoloji (Human Phenotype Ontology [HPO]) isimli veritabanı tarafından güncellenmektedir.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Silya veya sil adı verilen uzunlaşmış mikroskobik hücresel yapılarda meydana gelebilecek mutasyonlar Joubert sendromuna neden olabilir. Silyalar hücrelerin yüzeylerinde yer alan, fiziksel ve kimyasal ortamı algılayabilen uzantılardır. Bir silya türü olan “primary (birincil) silya” karaciğer ve böbreklerdeki belirli hücre çeşitleri ve nöronlar gibi birçok hücre çeşidi için elzem yapılardır. Primer siller beyin tarafından yorumlanan koklama, görme ve işitme gibi duyuların algılanmasında rol oynar.

Joubert sendromuyla ilişkili genler primer silleri etkiler. Primer sillerdeki deformasyon ise hücreler arası önemli göreve sahip kimyasal iletişimin çökmesine yol açar. Bu özel hastalıkların altında yatan gerçekler tam anlamıyla bilinmese de araştırmacılar primer silya anomalisinin bu rahatsızlıklara yol açtığını iddia etmektedir.

Joubert sendromunun tüm vakalarının %60’ı ila %90’ı bu hastalıkla ilişkili genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanmaktadır. Buna karşın, hastalığa neden olabilecek diğer genetik faktörler hala bilinmemektedir. Joubert sendromu otozomal çekinik bir hastalıktır. Hasta bireylerde, hastalıktan sorumlu genlerin her iki kopyasındaki mutasyonlar her bir hücredeki genlerde bulunmaktadır. Figür 7’de gösterildiği üzere, ebeveynler herhangi bir JBTS belirtisi taşımadıkları halde Joubert sendromlu bir çocuğa sahip olabilmektedirler.

GHR

Ek olarak, hastalığa neden olan genin X kromozomunda (iki cinsiyet kromozomundan biri) bulunduğu nadir vakalarda, Joubert sendromu X’e bağlı çekinik bir genetik kalıtım deseni de gösterebilir. Bu durum, her bir hücredeki bu genin sadece bir değiştirilmiş kopyasının bu hastalığın erkek bireylerde görülmesi için yeterli olabileceği anlamına gelmektedir.

Bu hastalığın kadınlarda görülebilmesi için ise bu genin her iki kopyasında da bir mutasyon meydana gelmek zorundayken, erkek bireyler sadece bir X kromozomuna sahip olduklarından dolayı bu hastalıktan daha çok etkilenirler. Buna ek olarak, X’e bağlı karakterler babadan erkek çocuğa aktarılamaz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Hastalıklı ilişkili genlerin listesi ise şu şekildedir:

AHI1, ARL13B, B9D1, B9D2, C2CD3, CC2D2A, CEP41, CEP104, CEP120, CEP290, CPLANE1, CSPP1, IFT172, INPP5E, KIAA0556, KIAA0586, KIF7, MKS1, NPHP1, OFD1, PDE6D, POC1B, RPGRIP1L, TCTN1, TCTN2, TCTN3, TMEM67, TMEM107, TMEM138, TMEM216, TMEM231, TMEM237, TTC21B, ZNF423

Teşhis Yöntemleri

Joubert sendromunun tanısı için 3 önemli belirti şu şekildedir:

1. MRI ile görüntülenebilen molar diş
2. Bebeklerde zayıf (düşük) kas tonusu (hipotoni), ilerleyen aşamalardaki ataksi
3. Anormal gelişim veya öğrenme güçlüğü

Ek olarak anormal nefes alış-verişleri (takipne/apne) ve normal olmayan göz hareketleri gibi özellikler de Joubert sendromuna sahip kişilerin belirlenmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca çoğu gende meydana gelen mutasyonların bilinmesine rağmen hastalıktan etkilenen insanların yaklaşık olarak %50’si genetik testlerle belirlenebilmektedir.

MRI (manyetik rezonans görüntüleme) ve cenin ultrason görüntüleme gibi çeşitli görüntüleme sistemleri ile prenatal (doğum öncesi) tanı konulması mümkündür ve doğum öncesi tarama aynı durumdan muzdarip olan üyelere sahip aileler için teklif edilmektedir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Joubert sendromu her 80 bin doğumda bir ile her 100 bin doğumda bir oranları arasında görülebilmektedir. Joubert sendromunun çok sayıda belirtiye sahip olması nedeniyle bu sıklık oranları gerçekte daha düşük olabilir. Buna ek olarak, JBTS’a sebep olabilecek genetik mutasyonlara sahip olduklarından dolayı Aşkenazi Yahudileri ile Fransız-Kanada ve Hutterite toplulukları bu hastalığa karşı genetik bir yatkınlık göstermektedir.

Etimoloji

Joubert sendromu birçok kaynakta çeşitli kısaltma ve isimlere de sahiptir:

• agenesis of cerebellar vermis
• cerebello-oculo-renal syndrome
• cerebellooculorenal syndrome 1
• CORS
• familial aplasia of the vermis
• Joubert-Bolthauser syndrome
• Cerebelloparenchymal disorder 4 (CPD4)