Puhu (Bubo bubo)

Tavşancıl (Aquila fasciata) boyunda dev kahverengi bir kuştur. Dünyanın en büyük baykuşlarındandır. Oldukça iridir. Belirgin kulak tüyleri, kuvvetli gaga ve ayakları vardır. Grimsi kahverengi yüz diskinin belirsiz koyu bir sınırı bulunmaktadır. Sırt ve kanatlar, açık kahverengi üzeri yoğun siyah çizgilidir. Alt kısım ise açık kahverengidir; göğüs yoğun siyah desenli, karın daha temizdir. Bacaklar ve parmaklar krem rengi beyaz tüylerle tamamen kaplıdır. İris turuncu-kırmızı, gaga siyahtır. Gencin kulak tüyleri daha az gelişmiş, üst tarafı ve kanat ile kuyruk örtü tüyleri dar çizgilidir. Uçarken geniş yuvarlak kanatlar, kısa kuyruk ve iri baş belirir, kanatlarını fazla yukarı aşağı oynatmadan, bükmeden ve şaşırtıcı derece hızlı çırpabilir. Uçuşu bir şahini andırır. 58-71 cm uzunluğu, 160-188 cm kanat açıklığı, 1550-4200 gram kütleye erişebilmektedir. Dünya’nın en ağır baykuşlarından biridir.^{[1], [2]}

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Bubo cinsi, günümüzde dünyanın en büyük baykuş türlerinin çoğunu içeren 20 mevcut türü kapsamaktadır. Geniş bir fosil kaydına ve mevcut türlerin kıtadaki merkezi dağılımına dayanarak, Bubo cinsinin Afrika'da varlık göstermeye evrimleştiği görünmektedir; ancak erken yayılımların güney Asya'dan da dallandığı gözlemlenmiştir.^[6] Bubo cinsinin diğer bazı türlerinin puhudan türediği ya da en azından yakın bir ortak ataya sahip oldukları düşünülmektedir.^{[6] [7]} Bugüne kadar tanımlanmış 12 adet alttürü bulunur; Bubo bubo hispanus (muhtemelen nesli tükendi), Bubo bubo bubo, Bubo bubo ruthenus, Bubo bubo interpositus, Bubo bubo sibiricus, Bubo bubo yenisseensis, Bubo bubo turcomanus, Bubo bubo tarimensis, Bubo bubo omissus, Bubo bubo hemachalanus, Bubo bubo tibetanus, Bubo bubo nikolskii, Bubo bubo jakutensis, Bubo bubo ussuriensis, Bubo bubo borissowi, Bubo bubo kiautschensis.^[8]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Genellikle seyrek insan yerleşim alanları veya sarp arazi gibi topografik olarak ulaşılamaz alanlarda bulunmaktadır. Uçurumlar, vadiler, mağaralar, ağaçlık yamaçlar, (yoğun ormanlardan kaçınır) bozulmamış doğal alanlarda, açık orman alanlarında, tayga ve diğer çeşitli ağaçlık alanlarda, ormanlık bozkırda, kanyonlu nehir vadilerinde, eski taş ocaklarında; uygun kaya alanları veya uçurumlar bulunan tarım arazilerinde de dağılımı mevcuttur. Deniz seviyesinden başlayarak Avrupa'da yaklaşık 2000 m'ye kadar, Orta Asya ve Himalayalar'da ise 4500 m'ye kadar üremektedir.^[9]

Puhu, tüm baykuş türleri arasında en yaygın dağılıma sahip olanlardan biridir. Batıda İber Yarımadası'nda, neredeyse tüm İspanya'da ve Portekiz'de daha yerel olarak bulunmaktadır. Fransa'nın güneyinde Toulouse'dan Monaco'ya kadar geniş bir alanda yayılır ve ülkenin merkezi bölgesinde Allier'e kadar uzanmaktadır. Daha kuzeyde, Lüksemburg, güney ve batı Belçika'da ve Hollanda'da nadiren bulunmaktadır. Birleşik Krallık'ın güney ve merkezi bölgelerinde nadiren görülür. Almanya'da büyük ama oldukça kesintili alanlarda bulunabilir, çoğunlukla güney ve merkezi bölgelerde, ancak Brandenburg gibi bölgelerde neredeyse tamamen yoktur. Güney Almanya'daki dağılımının karşısında, bu türün dağılımı Çek Cumhuriyeti, Slovakya, kuzey ve doğu Macaristan'a kadar neredeyse kesintisizdir ve Polonya'da ise oldukça yerel olarak mevcuttur. İsviçre ve Avusturya'nın dağlık bölgelerinde oldukça geniş bir alanda da dağılımı olabilmektedir. İtalya'da, uygun habitatın bulunduğu kuzey, batı ve merkezi bölgelerin çoğunda Melito di Porto Salvo'ya kadar güneyde görülmektedir. İtalya'dan, bu tür, Güneydoğu Avrupa'da Akdeniz kıyısı boyunca, Slovenya'dan çoğunlukla kesintisiz olarak Yunanistan ve Bulgaristan'ın çoğuna kadar geniş bir alanda yayılmaktadır. Doğu Avrupa'da, puhu, esasen merkezi Romanya'dan Estonya'ya kadar her yerde bulunur. Bu tür, Finlandiya ve İskandinavya'nın büyük bir kısmını da kaplamaktadır; Norveç'te en geniş alanda, İsveç'te biraz daha yerel olarak ve Danimarka'da Jutland'da yaygın olarak görülmektedir (adalarında yoktur).

Puhunun Rusya'daki dağılımı gerçekten çok geniştir; bu tür, habitat tarafından neredeyse sınırlanmadan dağılım göstermektedir. En yoğun nüfuslu tür olmasa da, neredeyse kesinlikle Rusya'nın en yaygın dağılıma sahip baykuş türüdür. Rusya'dan, Orta Asya'ya kadar bölgenin tamamında bulunur ve Kazakistan'dan Afganistan'a kadar her ülkede sürekli olarak yaşamaktadır. Anadolu'da, Gürcistan, Azerbaycan ve kısmen batı ve güney Türkiye'de geniş bir alanda görülmektedir, ancak Türkiye genelinde oldukça yerel bir dağılıma sahiptir. Orta Doğu'da da Suriye, Irak, Lübnan, İsrail, Filistin, Ürdün ve batı İran'da noktasal bir dağılım vardır; bu tür yalnızca kuzey ve batı İran'da geniş bir alanda yaşamaktadır. Güney Asya'da, en sık kuzey Pakistan, kuzey Nepal ve Bhutan'da ve daha az olarak kuzey Hindistan'ın en uç bölgelerinde görülmektedir. Bu tür, Moğolistan'ın tamamında, neredeyse Çin'in tamamında (çoğunlukla yalnızca güney Yunnan ve güney Guangxi'den yok) mevcuttur. Kore, Sakhalin, Kuril Adaları ve nadiren Hokkaido'nun kuzeyinde Japonya'da görülmektedir. Kuriller dışında, bu türün en doğudaki dağılımı Rusya'nın Uzak Doğu'sundaki Magadan'dadır.^{[10] [11], [12]}

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Küresel düzeyde tehdit altında değildir. IUCN Kırmızı Liste’de Düşük Riskli (LC) kategorisinde sınıflandırılmaktadır. Toplam Avrupa nüfusu (Batı Rusya ve Türkiye dahil olmak üzere) 1990'ların ortalarında yaklaşık 25,000 çift olarak tahmin edildi, bunların yaklaşık %50'si Rusya'da bulunuyor. BirdLife International şu anda Avrupa'da 19.000–38.000 üreyen çift tahmin etmektedir, bunların arasında Rusya'da 2500–5000, Fransa'da 2000–4000, Almanya'da 2100–2500, Yunanistan'da 1000–2000, Türkiye'de 500–2000 ve Finlandiya'da 1300–1400 olduğu tahmin ediliyor. Asya popülasyonları hakkında detaylı veriler yoktur. 1970'lerden bu yana birçok bölgede belirgin bir düşüş yaşanmıştır; küresel nüfus yaklaşık 250.000–2.500.000 birey olarak tahmin edilmektedir. Koruma statüsüne rağmen, türler hala yerel olarak zarar görmektedir; pestisitler ve diğer toksik kimyasallar da bazı alanlarda hala bir sorun olarak kalmaktadır. İspanya'daki iki radyo vericili yetişkinlerin ana ölüm nedenleri, avlanma ve elektrik çarpması olarak belirlenmiştir. Yuvalama bölgelerinin ve potansiyel yuvalama bölgelerinin geliştirilmeden ve geniş çaplı ağaç kesiminden korunması önerilmektedir.^[13]

Davranış ve Etoloji

Genellikle gece veya alacakaranlıkta aktiftir, ancak yaz aylarında sıkça gündüz saatlerinde avlanabilirler.^[14] Gündüzleri tek başlarına veya çiftler halinde ağaçlarda veya kaya yarıklarında, genellikle iyi gizlenmiş bir şekilde tünerken görülebilmekteler. Üreme sezonunun başında, erkekler gün batımından bir saat kadar önce şarkı söylerken duyulabilir. En düşük aktivite gece yarısı civarındadır. Uçuş neredeyse sessizdir, yumuşak kanat vuruşları, uzun mesafe uçuşlarında süzülmeyle kesilir.^[15] Ötüşü pestir ve çok uzaktan duyulabilir: 'u-hu'.^{[2], [16]} Çoğu alanda yerleşiktir; gençler değişken mesafelere ulaşabilmektedir; İspanya'da radyo vericili gençlerin dağılımı 1.5-34.3 km arasında değişmekteydi. Gençler yaklaşık 6 aylıkken, genellikle dolunay sırasında yeni yaşam alanlarına göç etmektedir.^{[17], [18]} Alanın kuzeyinde, bazıları kışın güneye, yiyecek bulunabilirliğine bağlı olarak hareket etmektedir; Sibirya ve Orta Asya'nın sert kış koşullarında son derece göçebe olabilmekteler.^[19]

İskandinavya'da üreme sezonu Şubat–Ağustos, Fransa'da Aralık'tan itibaren başlamaktadır. Tek eşlidirler (monogam), yuvalarını korunaklı bir uçurum kenarında veya yarıkta, mağara girişinde, yerde, dik yamaçta veya tayga bölgesinde daha düz zeminlerde yapmaktalar; bazen diğer türlerin eski ağaç yuvalarında, nadiren ağaçtaki bir delikte bulunurlar. Aynı yer, birden fazla yıl boyunca kullanılabilir veya tercih edilen yerler, birkaç yıl boyunca periyodik olarak yeniden kullanılabilmektedir. Yumurtlama sayısı 2–4, nadiren 1–6; yumurta boyutları 56.0–73.0 mm × 44.2–53.0 mm arasındadır; yumurtlama aralığı 3 gündür; kuluçka süresi 34–36 gündür, genellikle dişi tarafından gerçekleştirilir, erkek tarafından beslenmektedir.

Yavrular beyazımsı ve sarımsı tüylerle kaplıdır; gençler dişi tarafından yaklaşık 15 gün boyunca sürekli olarak kuluçkaya yatırılır, erkek dişi ve gençleri besler; 3 hafta sonra gençler yuvalarında kendileri beslenmeye başlamaktadır. 5 haftada yuvadan ayrılabilirler (yer yuvalarında daha erken), yaklaşık 7 haftada ise uçarlar. Gençler 20–24 haftada bağımsız hâle gelebilmekteler.

İsveç'te, 219 bölgeden %66'sında aktif yuvalar vardı ve bunların %60'ı yavru uçurmuştu, toplamda 136 yavru üretildi ve başarılı yuva başına ortalama 1.6, aktif yuva başına 0.9 ve bulunulan bölge başına 0.6 yavru üretildi; üretim gıda bolluğuna bağlı olarak değişiklik gösterdi. Üreme başarısızlıkları açlık, avcılık ve insan etkisine bağlandı. Dış etkenlere karşı son derece hassastırlar, ebeveynler rahatsız edildiğinde yumurtaları ve hatta küçük yavruları terk edebilmektedir. Güneydoğu İspanya'da, üreme başarısı Avrupa tavşanlarının (Oryctolagus cuniculus) bolluğuyla olumlu bir ilişki göstermektedir. İlk üreme yaşı genelde 2–3. yıldır. İspanya'daki iki yuvalama popülasyonunda 63 radyo vericili yetişkinin ortalama yıllık hayatta kalma oranı %77,6'dır; dişilerin hayatta kalma oranı erkeklerden daha düşüktür, muhtemelen daha büyük yaşam alanları ve artan ölüm riski nedeniyle, her iki cinsin hayatta kalma oranları da üreme dışı dönemde daha düşüktür. Bilinen en yaşlı birey en az 21 yaşındadır; esaret altında 60 yıla kadar yaşadığı bildirilmiştir.^{[20], [21], [22]}

Diyet ve Metabolizma

Yavru karaca büyüklüğündeki memelileri, hindi büyüklüğündeki kuşları avlayabilirler.^{[1], [2]} Su sıçanı (Arvicola spp.) boyutundan yetişkin tavşanlara (Lepus spp.) ve alakargalardan (Garrulus spp.) balıkçıllara (Ardeidae spp.) ve şahinlere (Buteo spp.) kadar kuşlar; ayrıca ara sıra amfibiler, sürüngenler, balıklar ve omurgasızları (özellikle böcekler) avlamaktadır. Tercih edilen av boyutu 200–2000 g kütlesindedir. Diyet, av bolluğu ve mevsime göre değişiklik gösterebilir: İsveç'te, kemiriciler, popülasyon seviyelerine orantılı olarak avlanmakta olup farklı yıllarda %23'ten %65'e kadar değişmektedir. Yetişkin tavşanlar, geç kışta, diğer avlar (örneğin yavru kuşlar) mevcut olduğunda önemli hâle gelir ; Finlandiya'da, bir çift puhunun diyeti su sıçanı bol olduğunda büyük ölçüde su sincabı (Arvicola spp.) iken, diğer zamanlarda yakındaki çöp yığınından kahverengi sıçanlara (Rattus norvegicus) geçmiştir.

İspanya'da, diyetin kuş çoğunluğu bahar ve yazda artabilir ve tavşan (Oryctolagus cuniculus) veya kemiricilerin kıtlığı, kuşların artışıyla telafi edilebilmektedir. Avlanmayı çoğunlukla açık bir tünekten yapar; ayrıca arama uçuşu sırasında da avlanabilir, yere veya ağaç tepelerine yakın uçarak avını sürpriz saldırılar ile yakalamaktadır. Bazen yuvalanan kuşları bulmak için taş yarıklarında sistematik aramalar yapabilir, genellikle avın kendini göstermesini beklemektedir. Uçarken yarasa ve kuşları, suya dalarak tıpkı bir balık kartalı gibi balıkları avlayabilir. Kargaların yuvasından hem yetişkin hem de gençleri avladığı bildirilmiştir. Ara sıra tavşanların ve evcil tavukların leşleriyle beslenebilir.^[23]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Puhu, diğer çoğu baykuş türü gibi diyetinin büyük kısmını kemiriciler oluşturmaktadır. Özellikle tarım alanları yakınında yuva yapan bireyler kemiriciler ile beslenerek potansiyel tarım zararlısı türlerin bölgedeki popülasyonu kontrol altında tutarlar ve olası ekonomik kayıpların önlenmesini sağlamaktadırlar.

Etimoloji

Puhu, 1758 yılında İsveçli doğabilimci Carl Linnaeus tarafından Systema Naturae'nin onuncu baskısında Strix bulbo binomial adıyla resmi olarak tanımlanmıştır.^[3] Puhu, 1805 yılında André Duméril tarafından tanıtılan Bubo cinsine yerleştirilmiştir.^[4][5] Latince Bubo bubo adlandırması muhtemelen ötüş şekline ithafen yapılmıştır. İngilizce adlandırması olan Eurasian eagle-owl ise Avrasya kartal baykuşu anlamına gelip, kuşun coğrafi dağılımı (Avrasya) ve bir kartal kadar iri olmasına ithaf edilmiştir.

Gözlem Bilgileri

Kapak görseli Evrim Ağacı veya katkı sağlayanları tarafından fotoğraflanmamıştır. Wikimedia'nın lisansa tabi görsellerinden alınmış olup telif hakkı Martin Mecnarowski'ye aittir.^[24]