Psikolojide Bilgi İşleme Kuramı Nedir? Bir Bilgiyi Öğrenmek için Hangi Aşamalardan Geçmek Gerekir?
Monstera Production/Pexels
Bilgi İşleme Kuramı, bilginin edinilmesi, depolanması ve kullanılmasında yer alan zihinsel süreçleri inceleyen, bilişsel (kognitif) psikoloji alanına ait bir kuramdır. Bu kuram, bilginin kişinin zihninde bir aşamadan diğerine aktarılırken takip ettiği akışa odaklanır.
Bu kurama göre, insan zihni bilgisayarlar gibi bir bilgi işleyici olarak görülür. Bu model, olayların kodlama, depolama ve geri çağırma gibi aşamalarda işlenen ayrık bilgi parçalarından oluştuğunu öne sürer. Farklı türdeki bilgi işleme süreçlerini ve bunların gerçek dünyadaki örneklerini inceleyerek, zihinlerimizin nasıl çalıştığını ve belirli görevlerin neden diğerlerinden daha fazla çaba gerektirdiğini daha iyi anlayabiliriz. Bu bilgi, eğitim uygulamalarını iyileştirmek ve daha iyi problem çözme teknikleri tasarlamak için çok değerlidir.
Ayrıca bu kuram; öğrenme, karar verme ve bilgiyi hatırlama gibi çeşitli karmaşık fenomenleri açıklamak için kullanılmıştır. Kısacası, zihinlerimizin iç işleyişine dair bize değerli bir içgörü sunar ve bu da eğitimi birçok farklı alanda geliştirmek için kullanılabilir.
Bilgi İşleme Kuramının Tarihçesi
Bilgi işleme kuramının kökenleri kognitif psikolog ve bilgisayar bilimcisi olan George Miller'a kadar takip edilebilir. Miller, kısa süreli belleğin yedi (artı ya da eksi iki) öge ile sınırlı olduğunu, dolayısıyla da kısa süreli belleğin sınırlı bir kapasiteye sahip olduğunu öne süren "The Magical Number Seven, Plus or Minus Two" adlı öncü makalesi ile tanınır.[1]
Bu kuram, başka psikologlar tarafından da genişletilmiştir; örneğin, bilginin başlangıçta duyusal kayıtta kodlandığını ve daha sonra farklı işleme aşamalarından geçtiğini öne süren Ulric Neisser gibi.[2]
Bilgi İşleme Kuramının 3 Türü Nedir?
Bilgi işleme kuramının üç farklı tipi vardır:
- Seri İşleme Kuramı: Bu kuram, bilginin alındığı sırayla, adım adım işlendiğini öne sürer.[3] Her bilgi parçası, bir sonraki bilgi parçası gelene kadar kısa süreli bellekte tutulur, ardından uzun süreli belleğe aktarılır veya artık gerekli değilse bellekten silinir.
- Paralel İşleme Kuramı: Bu kuram, birden fazla bilgi parçasının sırayla değil eşzamanlı olarak işlenebileceğini öne sürer.[3] Kısa süreli belleğin sınırlı kapasitesi kavramına karşı çıkar, çünkü çeşitli bilgi parçaları aynı anda depolanabilir ve işlenebilirdir.
- Hiyerarşik İşleme Kuramı: Bu model, bilişsel süreçler içinde farklı karmaşıklık seviyelerinin var olduğunu öne sürer; yüksek seviye görevlerin, düşük seviye görevlere kıyasla daha karmaşık zihinsel işlemleri gerektirdiğini belirtir.[4] Bu kuram, kısa süreli belleğin sınırlı kapasitesi üzerine Miller'ın çalışmalarının sonucunda gelişmiştir ve öğrenme, problem çözme ve karar verme gibi bilişsel fenomenleri açıklamak için kullanılmıştır.
Günlük Hayatta Bilgi İşleme Örnekleri Nelerdir?
Bilgi işleme kuramı bilgi edinme, depolama ve kullanma süreçlerindeki bilişsel süreçleri anlamak için kullanışlı bir araç olmuştur. Farklı türdeki bilgi işleme süreçlerini inceleyerek ve bunların gerçek dünya örneklerini gözlemleyerek, zihinlerimizin nasıl çalıştığını ve belirli görevlerin neden diğerlerinden daha fazla çaba gerektirdiğini daha iyi anlayabiliriz. Bu bilgi, eğitim uygulamalarını geliştirmek ve daha iyi problem çözme teknikleri tasarlamak için çok değerlidir.
Bilgi işlemenin günlük hayattaki bazı örnekleri şunlardır:
- Araç Kullanma: Araç kullanırken, sürekli olarak çevrenizdeki durumun farkında olmalı ve olası tehlikelere hızlı ve doğru bir şekilde yanıt vermek için tüm duyularınızdan gelen bilgileri kullanmalısınız. Bu, direksiyon başındayken güvenli kararlar vermek için birden fazla duyusal bilgi parçasını paralel olarak işlemenizi gerektirir.
- Dil Öğrenmek: Yeni bir dil öğrenirken, önce yeni kelimeleri kısa süreli belleğe kodlamanız, daha sonra bunları kullanarak ve süreci yineleyerek uzun süreli belleğe aktarmanız gerekir. Bu süreç hem seri hem de paralel işlemeyi içerir, çünkü yeni kelimeleri beynimize kodlarken aynı zamanda daha önceden öğrenilmiş kelimeleri de tekrar ederiz.
- Problem Çözme: Problem çözme genellikle farklı görevler için farklı karmaşıklık seviyeleri gerektirdiğinden, sıklıkla hiyerarşik işleme içerir. Örneğin, karmaşık bir matematik problemini çözerken her bir bölümü kendi başına çözümlemek ve bu bölümlerin nasıl bir araya geldiklerini anlamak için problemi daha küçük parçalara ayırmanız gerekebilir.
Bilgi İşlemenin Dört Aşaması Nelerdir?
Bilgi İşleme Kuramı, bilişsel süreçlerin dört ayrı aşamada gerçekleştiğini öne sürer, bu aşamaların her birinin kendi amacı ve işlevselliği vardır:
- Kodlama: Bu aşama, çevreden gelen bilgiyi alma ve anlamını atama sürecidir.[5] Bu süreç uyaranlara dikkat etmeyi veya algılamayı gerektirir, böylece kısa süreli bellekte depolanabilirler.
- Depolama: Bu aşama, bilginin geçici olarak kısa süreli bellekte tutulduğu süreçtir. Bu sırada işlenir veya daha kalıcı depolama için uzun süreli belleğe aktarılır.[5]
- Geri Getirme: Bu aşama, mevcut bir görev için kullanılmak üzere ya kısa süreli ya da uzun süreli bellekte depolanmış bir bilgiye erişmeye odaklanır.[5]
- Dönüştürme: Son aşama, bilgiyi daha kullanışlı bir forma dönüştürmeyi içerir. Örneğin bilgiyi farklı şekillerde düzenleyerek veya bir soruna çözüm bulmak için akıl yürütme ve problem çözme becerilerini kullanarak dönüştürebilirsiniz.[6]
Bilgi işleme kuramının dört aşamasını anlayarak, zihinlerimizin nasıl çalıştığına dair değerli bir içgörü elde edebiliriz ve bu bilgiyi eğitim uygulamalarını geliştirmek ve öğrenme verimliliğini artırmak için kullanabiliriz.
Bilgi İşleme Kuramının Sınırlamaları Nelerdir?
Bilgi işleme kuramının kendi sınırlılıkları olduğunu ve bazı eleştiriler aldığını belirtmek gerekir. Kuramın eleştirildiği bazı noktalar şunlardır:
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
- Kuram duyguyu ve yaratıcılığı dışarıda bırakır: Bu kuramın ana sorunlarından biri, beynimizin nasıl çalıştığına dair bilgisayar benzeri bir modele aşırı derecede dayanmasıdır. Bu, insan beyninin duygu ve yaratıcılık gibi bazı yönlerini dikkate almaz.
- Kuram basit aşamalardan oluşur: Ayrıca, bazıları dört aşamanın çok basit olduğunu ve bilgi edinmedeki karmaşık süreçleri doğru şekilde temsil etmediğini savunmaktadır.
Ancak bu eleştirilere rağmen, bilgi işleme kuramı bilişsel süreçleri anlamak ve eğitim uygulamalarını geliştirmek için çok değerli bir araç olmaya devam etmektedir.
Bilgi İşleme Kuramını Nasıl Uygulayabiliriz?
Bilgi işleme kuramı çeşitli farklı şekillerde uygulanabilir. Örneğin, öğrencilerin nasıl öğrendiğine ve eğitim materyallerinin nasıl yapılandırılacağına dair bir öngörü sağlamaya yardımcı olabilir. Buna ek olarak, problem çözme tekniklerini iyileştirmek için ya da belirli görevlerin neden diğerlerinden daha zor olduğunu anlamak ve bunları tamamlamayı kolaylaştıran stratejiler geliştirmek için de kullanılabilir.
Bilgi işleme becerilerinizi geliştirmek, pratik yapmayı ve özveri göstermeyi gerektirir. Bilgi işleme sürecinde işinize yarayabilecek bazı ipuçları şunlardır:
- Materyali daha iyi hatırlamak için mnemonik teknikler ve (bilgi parçalarını) kümeleme gibi hafıza tekniklerinden yararlanın.
- Önemli kavramları pekiştirmek için çalışırken veya okurken not alın.
- Karmaşık görevleri tümüyle ele almaya çalışmak yerine, daha küçük ve yönetilebilir parçalara bölmeyi deneyin.
- Grafikler, diyagramlar ve illüstrasyonlar gibi çeşitli görsel yardımcıları kullanın; bunlar karmaşık konuların daha kolay anlaşılmasını sağlayabilir.
- Elinizdeki göreve dikkatinizi dağıtan unsurları ortadan kaldırarak ve yeterli konsantrasyon için gereken zamanı ayırarak odaklanın.
Bu ipuçlarını takip ederek ve düzenli olarak pratik yaparak bilgi edinme, depolama ve kullanma yeteneğinizi önemli ölçüde artırabilirsiniz.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
6
-
2
-
2
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- Çeviri Kaynağı: Verywell Mind | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. Cowan. (2015). George Miller’s Magical Number Of Immediate Memory In Retrospect: Observations On The Faltering Progression Of Science.. American Psychological Association (APA), sf: 536-541. doi: 10.1037/a0039035. | Arşiv Bağlantısı
- ^ I. Hyman. Remembering The Father Of Cognitive Psychology. Alındığı Tarih: 27 Nisan 2012. Alındığı Yer: Psychological Science | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. Li, et al. (2020). Distinguishing Between Parallel And Serial Processing In Visual Attention From Neurobiological Data. The Royal Society, sf: 191553. doi: 10.1098/rsos.191553. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. Agliari, et al. (2015). Hierarchical Neural Networks Perform Both Serial And Parallel Processing. Elsevier BV, sf: 22-35. doi: 10.1016/j.neunet.2015.02.010. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c T. F. Campos, et al. (2010). Encoding, Storage And Retrieval Processes Of The Memory And The Implications For Motor Practice In Stroke Patients. NeuroRehabilitation, sf: 135-142. doi: 10.3233/NRE-2010-0545. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Liu, et al. (2021). Transformative Neural Representations Support Long-Term Episodic Memory. American Association for the Advancement of Science (AAAS). doi: 10.1126/sciadv.abg9715. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/02/2025 18:09:10 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/17216
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Verywell Mind. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.
