Prof. Dr. Naci Görür'ün Kahramanmaraş Depremi Öngörüleri Bize Ne Anlatıyor?

Bu yazının yazıldığı gün itibariyle, 6 Şubat 2023 Maraş depremleri üzerinden neredeyse 2 yıl geçti. Türkiye'nin akışkan ve "vıcık" gündemi içinde bu depremin etkileri ve önemi tabii ki unutuldu gitti. Artık bu depremden bahseden bir politikacı veya bir sonraki büyük deprem için anlamlı bir çaba veya hazırlık göremiyoruz. 60.000 insanımız bir anda yok oldu; ama Türkiye, 17 Ağustos 1999'da çıkarmadığı deprem derslerini, 2023'ten de çıkarmadı. Şimdi, müthiş bir hızla Beklenen Büyük İstanbul Depremi'ne doğru ilerliyoruz.

Türkiye ile ilgili sorun şu ki, bu tip büyük depremler yaşanmadıkça, insanlar da depreme yönelik farkındalıklarını ve ilgilerini kaybediyorlar. Medya, özellikle de sosyal medya, dikkatlerimizi durmadan alakasız yönlere doğru çekmeye çalıştığından, ister istemez odağımızı kaybediyoruz ve ipleri elden bırakıyoruz. Bir yerden sonra vurdumduymazlık hakim gelmeye başlıyor ve Türkiye'yi tek bir vuruşta dizleri üzerine çökertebilecek kadar önemli olan depremleri umursamamaya başlayabiliyoruz.

Neyse ki bunu unutmayan insanlar var: bilim insanları! Deprem özelinde de tabii ki sismologlar, jeologlar ve jeofizikçiler, sürekli bu konuya kafa yordukları için, bulgularını ve uyarılarını halkla paylaşmaya devam ediyorlar. Bunlar dinlenmese de yazılı ve sözlü tarihe kaydediliyor ve sonradan bakıp bunların uyarılarının ne olduğunu ve neden önemli olduğunu anlayabiliyoruz.

Beklenen Büyük İstanbul Depremi (ve diğer depremler) söz konusu olduğunda, isabetli uyarılarıyla göze çarpan isimlerin başında, ülkemizin en önemli jeologlarından olan Prof. Dr. Naci Görür geliyor. Prof. Görür, gerek sosyal medya hesapları üzerinden gerekse de katıldığı programlarda güncel veriler ve depremler üzerinden son derece kritik önerilerde bulunuyor. Tabii ki söz konusu "bilimsel bir deprem tahmini" olduğunda, o tahminleri kabul etmeyenler ve böyle bir depremin yaşanmayacağını iddia edenler de olabiliyor. Bunlar, bilimsel verilerden güç almaları hâlinde, tabii ki haklı olabilirler. Ancak bilimi güçlü yapan şey işte tam da bu öngörü gücü olduğu için, Prof. Dr. Naci Görür gibi isimlerin 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri öncesinde söylediklerine bakmak, bu öngörünün ne zaman belirdiğini, ne kadar sağlam, istikrarlı ve bilimsel dayanaklı olduğunu anlamamızı sağlayabilir. Biz de bu yazıda bunu yapmak istedik.

Halka açık kaynakları geriye doğru taradığımızda, çok ilginç bir örüntü görüyoruz: Kimsenin buna dikkat vermediği bir dönemde, Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde yaşanan birkaç ufak deprem, Prof. Dr. Naci Görür'ün asırlardır suskun olan fay hatlarının uyandığını fark etmesine ve bu konuda uyarılar yapmasına neden oldu. Size bu süreci yıl yıl göstermeye çalışacağız.

2010: "Bingöl ve Civarı Büyük Bir Depreme Gebe!"

Prof. Dr. Naci Görür, 26 Mart 2010 tarihinde Bingöl Online sitesinin aktardığı bir haberde şöyle diyor:

Doğu Anadolu fayı üzerinde olan depremler bizi endişelendiriyor. Bunun başlıca nedeni bu fay birçok yerde uzun bir dönemdir büyük deprem üretmemektedir. Uzun süreden beri suskun bir fay. Bu fay üzerinde başlamış olan depremler, tıpkı Kuzey Anadolu Fayının 1939 ve 1999 yılları arasında yaptığı gibi belirli büyüklükte seri depremler üreterek enerjisini boşaltabilir. Bizi endişelendiren de budur. Kuzey Anadolu Fay hattı üzerindeki Yedisu-Karlıova fay hattı da uzun zamandır kırılmadı. Bizim yetkilileri uyardığımız, çekindiğimiz ve yer bilimcileri olarak çekindiğimiz bir yer bu fay hattı. Büyüklüğü 7'nin üzerinde olacak.

2012: "Doğu Anadolu Fayı'nı Yeterince İyi Bilmiyoruz!"

Prof. Dr. Naci Görür, 7 Haziran 2012'de T24'ün aktardığı bir haberde şöyle diyor:

Oradaki fayların yapısı tam olarak bilinmiyor. Biz yapacağımız araştırmayla DAF'ı her yönüyle inceleyeceğiz. Tıpkı Marmara'daki fay gibi DAF'ı da radarlarla, yeraltı röntgenleriyle, havadan uydular aracılığıyla mercek altına yatıracağız.

2017: "Depremsellikte En Riskli Bölge Maraş!"

14 Mart 2017'de Maraş News sitesinde yayınlanan bir haberde, Kahramanmaraş'ta diri fay üstüne bina yapılmasına izin veren zemin etüt firmalarının oluşturduğu raporu hiçbir devlet kurumunun denetlemediğiyle ilgili bir haberde şu bilgiye yer veriliyor:

İstanbul depremini araştıran ekibin başı olan İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Naci Görür de Türkiye'deki depremsellik açısından en riskli bölgenin Kahramanmaraş olduğunu ve acilen tedbirlerin alınması gerektiğini belirtmişti.

2019: "Maraş'ta Büyük Şiddette Deprem Beklenir!"

15 Ekim 2019'da Haber46'da yer alan bir haberde, Prof. Dr. Naci Görür'ün şu sözlerine yer veriliyor:

Maraş'ta deprem zinciri bir gün önce başlamış. 3.3, 3.7 gibi depremler olmuş, sonra 4.7'ye kadar yükseliyor. Maraş, Türkoğlu'nun doğusunda yer alıyor. Türkoğlu yöresi de Doğu Anadolu Fayı'nın en tehlikeli görüldüğü ve büyük deprem beklenen bir fay. Uzun zamandır suskun. Yer bilimciler açısından endişe veren bir suskunluk bu. Dün 4.7 gibi 'küçük bir deprem' kaydedilse de, endişeleri artırdı. Bu deprem zinciri bölgede gerilmenin ve enerji birikiminin devam ettiğini de gösteriyor. Bu bölgede deprem riski yüksektir, büyük şiddette deprem beklenir. Yetkililerin her türlü afet ve risk yönetimiyle, kentin yapı stoğuyla ilgili zaafiyetleri bir an önce gidermesi gerekir.

2020: "Doğu Anadolu Fay Hattı Uyandı!"

Prof. Dr. Naci Görür, Sivrice/Elazığ'da yaşanan 6.8 büyüklüğündeki depremden sonra, 25 Ocak 2020'de katıldığı bir televizyon programında şunları söylüyor:

Şimdi bu 6.8'lik deprem yerbilimciler açısından her şeyden önce şunu ifade ediyor: Bilimsel olarak, uyumakta olan, uzun dönemdir aktif olmayan, büyük boyutta deprem üretmeyen Doğu Anadolu Fay'ının uyanışını gösteriyor. Bu fay boyunca tarihi süreçte büyük depremler var. Sivrice'de bir deprem olabileceğine önceden işaret etmiştim; ama 'Burada deprem olabilir.' demem benim özel yetenek sahibi olduğumu göstermiyor. Her yerbilimci onu bilebilirdi. Nitekim bu fayın uzun süredir deprem üretmediğini yerbilimciler biliyorlardı. Tarihi depremlerle de buradaki tektonik deformasyonun artışı nedeniyle stresin birikimiyle ben olabilecek yerleri söyledim, bunlardan biri de Sivrice'ydi; nitekim burada oldu. Ama şimdi aynı fay üzerinde yine deprem olma olasılığı fazla olan yerler de var. Örneğin Kahramanmaraş'ın Türkoğlu yöresi. Orada en son deprem 1513... Dolayısıyla uzun bir süre geçmiş, orada da deprem olabilir.

2022: "Pütürge'de Stres Birikiyor!"

11 Ekim 2022'de Osmaniye'de meydana gelen bir depremden sonra Prof. Dr. Naci Görür şu bilgileri aktarmıştı:

Osmaniye, Çerçioğlu/Düziçi'nde 5,0 deprem oldu. Deprem Doğu Anadolu Fay Zonu içerisinde. Daha önceden de belirttiğimiz gibi, bu fay zonunun Çelikhan-Erkenek, K. Maraş-Adana hattı daha çok stres biriktirmektedir. Geçmiş olsun. Sevgiyle.

20 Ekim 2022'de Kahramanmaraş'ın Pazarcık ilçesinde İğdeli merkezli 4.5 büyüklüğündeki depremden sonra Prof. Dr. Naci Görür şunları yazmıştı:

Biliyorsunuz, Maraş bölgesi riskli bir bölge. Bu bölgede Gölbaşı-Türkoğlu arası en son 1513, Doğu Hatay Fayı 1822 ve Amanos Fayı 521'de kırılmış. Bu fay uzun zamandır suskun. KAF fayı enerjisini büyük ölçüde boşalttı. İstanbul'un kapılarında duruyor. Fakat Doğu Anadolu fayı uzun zamandır suskun. Aşağı yukarı Kahramanmaraş civarında 1500'lü yıllardan beri deprem olmadı. Halbuki buralarda büyük depremler olmuş. Kahramanmaraş ve çevresinde, özellikle Sivrice gölünün bulunduğu taraflar... Buralarda tarihte çok büyük depremler var. Ve bu depremlerin tekerrür periyodu dolmak üzere.

29 Ekim 2022'de Malatya'da yaşanan 4 büyüklüğündeki depremden sonra Prof. Dr. Naci Görür şu iki açıklamayı yapmıştı:

Az önce Karşıyaka-Pütürge/ Malatya'da 4,0 deprem oldu. Daha önce ifade ettiğimiz gibi, DAF'ın [Doğu Anadolu Fayı'nın] bu kesimi stres biriktiriyor.

ve

Kavaklıdere-Pütürge/Malatya'da 4,0 deprem oldu. Deprem, DAF (Doğu Anadolu Fay Hattı) zonunda. Her zaman söylediğim gibi, DAF'ın güneybatıya doğru kırılarak büyük depremi Çelikhan-Ekenek'e doğru taşıyacağını düşünüyorum. Bu yörelerde İRAP planlarının ciddiyetle yapılması gereğini düşünüyorum.

Şöyle düşünün: 6 Şubat 2023'te kırılan ve deprem büyüklüğünü 7.8'lere ulaştıracak faylar arasında Prof. Dr. Naci Görür'ün inatla dikkat çektiği Amanos, Pazarcık, Erkenek ve Pütürge faylarının hepsi yer alıyordu.

Sonuç: Sadece Prof. Görür Değil!

Görebileceğiniz gibi, bilim insanları nereye, nasıl bakmaları gerektiğini bilen insanlar oldukları için, sıradan bir insanın yapacağı gibi "işkembeden sallamak" diye tabir ediren uyduruk tahminler yerine, test edilip sınanabilir öngörülerde bulunuyorlar - ve bu öngörüler ezici çoğunlukla doğru çıkıyor.

Tabii ki Prof. Dr. Naci Görür'ün de vurguladığı üzere bu yetenek, nevi şahsına munhasır bir özellik değil; bütün iyi bilim insanlarının sahip olduğu bir yetenek. Hatta buna bir "yetenek" demek bile doğru değil; bilimin en temel özelliği, hatta yegâne özelliği bu. Birkaç örneğe bakalım.

Her şeyden önce, 2013'te, Beklenen Büyük İstanbul Depremi için yapılan bir sempozyumda da uzmanlar, "Depremi konuşacaksak, asıl Kahramanmaraş'ı konuşmak gerekir." sonucuna varmışlardı. Ama daha spesifik öngörüler de mevcuttu: İstanbul Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gündoğdu, 2019'da şunları söylemişti:

Kahramanmaraş ve civarında meydana gelen 4.7 büyüklüğündeki deprem ciddiye alınmalıdır. Daha önce faaliyete başlayan bir bölge burası. Aktivite devam ediyordu ve bugün 4.7'ye kadar ulaştı. Doğu Anadolu Fay zonunun kenarında bir yer olduğu için bu deprem can sıkıcı. Orada son yıllarda bir tek 1971 depremi var. O bölgede ciddi bir sıkışma var. Doğu Anadolu zonunun enerjisi kendini göstermeye başladı. Oradaki aktivite, yakında fayın daha da hareketlenebileceğini gösteriyor. Bu bölgede büyüklüğü 7 üzerinde bir deprem olabilir. Belirtiler zamanın kısaldığını da gösteriyor.

Aynı tarihte Sütçü İmam Üniversitesi Deprem Araştırma ve Risk Yönetim Merkezi Müdürü Dr. Alican Kop şöyle demişti:

DAF, 500 yıldır enerji biriktiriyor. O yüzden bütün yerbilimciler tarafından burası 'sismik boşluk' olarak adlandırılıyor. Bu da 400 yılda bir büyük deprem üreten segmentte 100 yıl gecikmiş bir deprem beklentisi doğuruyor. Ayrıca DAF dışında bir de Maraş'ın tam merkezinden geçen bir fay zonu var. Şehirdeki birçok bina bu fayın üzerinde.

29 Ocak 2020'de Hürriyet'e verdiği bir demeçte İskenderun Teknik Üniversitesi'nden Prof. Dr. Semir Ünver, şunları kaydetmişti:

Tarihte büyük ve yıkıcı depremlere maruz kalan bu bölgelerde sismik boşluk söz konusu. 1966 Bingöl depreminden sonra meydana gelen 6.0 ve daha büyük depremlerin dağılımlarına bakıldığında yıkıcı depremin güneybatıya doğru göç ettiğini görüyoruz. Doğu Anadolu Fay'ı üzerindeki aktivitenin bundan sonraki etkilerinin Kahramanmaraş ve Hatay bölgelerinde olabilir.

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Deprem Araştırma ve Risk Merkezi Müdürü, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Alican Kop, yukarıda yer verdiğimiz endişesini 10 Mart 2022'de tekrar dile getirmişti:

Bu Doğu Anadolu Fayı'nın toplam 6 tane parçası, (segmenti) var. Bu 6 segmentten 5 tanesi 1800'lü yıllarda deprem üretmişken, (1822'de Türkoğlu ile Antalya arasındaki bölüm, 1866'da Bingöl ile Karlıova arasındaki bölüm, 1872'de Antakya civarındaki bölüm, 1874'te Palu-Hazar Gölü arasındaki bölüm, 1875'te hemen devamındaki Hazar Gölü ile Sincik arasındaki bölüm, 1893'te de Çelikhan ile Erkenek arasındaki bölüm 7 civarında depremler üretmiş) Gölbaşı-Türkoğlu Segmenti bu dönemde deprem üretmemiş. Bu segmentin ürettiği son 2 depreme baktığımız zaman tarihsel kayıtlara göre 1114 ile 1513 yıllarında deprem ürettiğini görüyoruz. Yani yaklaşık 400 yılda bir deprem üreten bu segment 1513'ten bu yana deprem üretmemiş ve enerji biriktiriyor. Dolayısıyla da yaklaşık 509 yıldır bu segment üzerinde enerji birikmiş ve dolayısıyla da bu segment Türkiye'deki en önemli sismik boşluklardan biri olarak tanımlanıyor. Yani deprem üretme pontansiyeli olup, halen deprem üretmemiş bir fay olarak değerlendiriyor. Geçmişte de 7'den büyük veya 7 civarında deprem üretmiş olan bu segment her an 7 ve civarında bir deprem üretebilir. Dolayısıyla da bunun etkisi Kahramanmaraş'ta çok ciddi bir şekilde hissedilecektir. Örneğin Kahramanmaraş'tan yüzlerce km uzakta meydana gelen son Sivrice depreminin etkisi Kahramanmaraş'ta çok belirgin olarak hissedildi ve insanlar korku içerisinde büyük bir panikle oraya buraya kaçışmaya çalıştılar. Oysaki Gölbaşı-Türkoğlu segmenti ile ilgili bir deprem hem çok yakınımızda hem de çok daha büyük boyutta olacak.

Yani bunlar tesadüf eseri doğru çıkan öngörüler değil. İşte bu nedenle işini iyi yapan bilim insanlarını bundan çok daha iyi dinlemeli ve politikalarımıza onların tespitlerini dahil ederek buna uygun adımlar atmayı öğrenmeliyiz. Umuyoruz bu çalışma, bunun önemini (hele ki Beklenen Büyük İstanbul Depremi özelindeki önemini) bir kez daha hatırlatacaktır.