İlk primatların, diğer memelilerden ayrılması, primatların atalarının özel bir çevrede yaşamaya başlamalarıyla gerçekleşti: Ağaçlar. Bu erken primatlar, iki gözlerini de objelere direkt olarak odaklayabilir şekilde evrimleştiler. Buna binoküler görme (İng: "binocular vision") denmektedir ve dalların veya diğer objelerin uzaklıklarının daha iyi ölçülmesini sağlamaktadır. Ayrıca bu hayvanlarda, diğer parmakların karşılarına konumlanmış el ve ayak baş parmakları kullanarak kavrama yeteneği ile oldukça adaptif el ve ayaklar da evrimleşmiştir. Erken primatlarda parmak uçları daha genişti, bunun nedeni ise dallara daha iyi tutunma hareketi sağlamasıydı. Primatlar ayrıca, pençe yerine geniş tırnaklara sahiplerdir. Bütün bu özellikler, primatların ağaç yaşamı (arboreal) uzmanları olmasını sağladı. Özetle, primatların ağaç yaşamına önemli adaptasyonları şunlardır:
- Binoküler görme,
- Karşıya konumlanmış parmaklar,
- Geniş parmak uçları ve tırnaklar.
Birçok primat günümüzde hala ağaç yaşamlarını sürdürmekte, hayatlarının büyük bir bölümünü yerden yukarıda, ağaçlarda geçirmektedirler. Ağaçlar arasında hareket etmenin, eğer her şey yolunda gitmezse, elbette aşağı düşmek gibi çok açık bir riski bulunmaktadır. Fakat primatlar, ağaç yaşamının ustalarıdır. Daha küçük maymunlar ve lemurlar, daldan dala düşüncesizce, acele bir şekilde atlıyorlarmış gibi görünse de, eşsiz arboreal yeteneklere sahiplerdir. Bu primatlar, ağaçlar arasında büyük boşlukları çok iyi bir şekilde köprülerler. Şempanze ve orangutan gibi görece büyük primatlar bile ağaçlar arasında çok hızlı ve etkili hareket ederler. Bu ağaç yaşamı özellikleri, büyük adaptasyonlar süreci ile ve primat evriminin erken aşamalarında oluşmuştur.
Bütün primatlar iyi tırmanıcılar olsa da bazıları kendilerine özgü hareketlerini gerçekleştirmelerini sağlayan özelleşmiş adaptasyonlar elde ettiler. Bu özelleşmiş hareket biçimleri, farklı çevre koşullarına adaptasyon olarak ortaya çıkmışlardır. Bazı primatlar yerde çok iyi hareket edebilmektedirler. Diğerleri uzun ve düz dallara ve ağaç gövdelerine tırmanabilmekte veya bir daldan diğerine sallanarak geçmektedirler. Bu tip özel hareket biçimlerini kullanan türlerin iskeletlerinde ve kas yapılarında bu hareket türünün sonuçları gözlenebilmektedir.
Primat Hareketleri
Dikey Tırmanma ve Sıçrama
Birçok prosimiyen, tersiyerler ve lemurlar da dahil olmak üzere, dikey tırmanma ve sıçrama adı verilen bir hareket türünü kullanmaktalar. Bu tip primatlar, görece daha küçük ağaç gövdelerine veya bambulara tırmandıkları bir çevrede yaşamaktadırlar. Diğer zamanlarda, özellikle sifakalar gibi daha büyük lemurlar, yerde sıçramaktadırlar. Bacakları kollarına göre daha uzundur, bu anatomik yapı dört ayak üzerinde koşmak yerine sıçramalar şeklinde yapılan yer üzerindeki hareket için daha uygundur.
Bu hareket biçimi vücuda oldukça ayırt edici bir şekil vermektedir - özellikle bu hareket biçiminin ustası olan tersiyerler için. Tersiyer bacakları, vücutları ve ön uzuvlarının toplamından daha uzundur ve özellikle çok uzun ayak kemiklerine sahiplerdir. Bu ayak kemiklerinin adı olan "tarsal" kelimesi bu eşsiz küçük primatlara adlarını vermiştir.
Dal-Altı (İng: "Below-branch") Hareket
Bazı maymunlar ve bütün kuyruksuz maymunlar, dalların üstlerinde koşmaya değil, onlara asılarak ya da tutunarak hareket etmeye adapte olmuşlardır. Bu asılarak hareket etme biçimi sadece en büyük dallar üzerinde hareket edebilecek olan büyük arboreal primatlar için oldukça önemlidir. Dallara aşağısından asılmak büyük primatların orman örtüsüne tırmanmasını sağlamaktadır.
Bu asılma hareketine bir iskeletin adaptasyon biçimi, görece uzun kollar ve oldukça hareketli omuz eklemleridir. Kolları sınırlı bir alanda hareket edebilen dört uzvu üzerinde hareket eden maymunların tersine, kuyruksuz maymunlar (insanların da dahil olduğu grup) kollarını nerdeyse tam 360 derecelik dairede hareket ettirebilirler. Ayrıca, kuyruksuz maymunların gövdeleri önden arkaya görece daha düzdür, omuzları ise omurganın önünde değil yanlarında yer alır. Kolların yanlarda olması uzun ve omuz kaslarını destekleyecek güçlü köprücük kemiklerine (Lat: "clavicula") gereksinim duymaktadır. Ayrıca, kuyruksuz maymunlar dalları daha kolay kavramalarını sağlayan oldukça uzun parmaklara sahiplerdir. Baş parmakları görece küçüktür ve dallara asılırken onları kullanmamaktadırlar.
Bazen kuyruksuz maymunlar, braşiyasyon denilen, ağaçtan ağaca salınarak yapılan hareket biçimini uygularlar. Gibonlar ve siamanglar braşiyasyon konusunda uzmanlardır, ama yaşayam bütün hominoidler bu hareketi yapabilecek iskelet anatomisine sahiplerdir. Braşiyasyon, vücudun sallanan bir sarkaç gibi hareket etmesini sağlayarak enerji tasarrufu yapılmasını kolaylaştırır. Bu, orta büyüklükteki primatlar için çok etkili bir yoldur, hızlı bir hareketle birlikte enerji tasarrufu, yer çekimine karşı değil yer çekimi ile birlikte bir hareket sağlar.
İri vücutlu hominoidler braşiyasyon hareketini gibonlardan daha az yapmaktadırlar. Onların bütün vücut ağırlığını tam olarak taşıyabilecek dallar çok nadir bir şekilde birbirlerine yakın konumlanabiliyor. Ayrıca, bu sarkaç hareketi daha iri primatlar için daha az etkilidir, nedeni ise kolları vücutlarını yaşımak için yeterli uzunlukta olmayabilir. Bunun yerine, ağaçlardayken, kuyruksuz iri maymunlar dalları el ve ayaklarının üç veya dördüyle birlikte tutmaktadırlar. Bu da daha küçük dallardan da destek almalarını kolaylaştırmaktadır. Bu tip hareket biçiminin ustaları ise orangutanlardır. Orangutanlar, ağaçlar arasında, her seferinde bir el veya ayakları ile yeni bir dalı tutarak hareket etmektedirler. Bu hareket biçimi, dört uzvun eşit bir şekilde kullanıldığında, quadrumanous (dört ellilik) olarak adlandırılır.
Boğum Yürüyüşü (İng: "knuckle-walking") ve Yumruk Yürüyüşü (İng: "fist-walking")
Boğum yürüyüşü, şempanze ve gorillerin, asılma hareketine adapte olmuş olan ellerini de kullanarak dört ayaklı gibi yürüyebilmelerini sağlamaktadır.
Şempanzeler ve goriller, yerdeyken, avuç içlerini değil ellerinin proximal parmak eklemlerini kullanarak dört ayaklı gibi yürürler. Bu hareket biçimine boğum yürüyüşü (İng: "knuckle-walking") denmektedir. Bu kuyruksuz maymunlar, arka uzuvlarından (bacak) görece daha uzun ön uzuvlara (kol) sahiplerdir. Ayrıca, ellerinde ve kollarında, parmaklarını çok güçlü bir kancaya çevirebilecek güçlü tendonlara sahiplerdir. Elleri, ağaçta asılı kalma hareketine çok iyi şekilde adapte olmuşlardır, fakat çoğu primatın yerde yürümek için kullandığı avuç içlerini bu iş için iyi kullanamamaktadırlar. Bu yüzden avuç içlerindense parmak eklemlerini kullanmaktadırlar.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Şempanzelerin ve gorillerin boğum yürüyüşünü sağlayan bir kaç iskeletsel özellikleri bulunmaktadır. Çünkü daha rahat bir pozisyona sahip olan sıradan dört ayaklı hareket biçiminin aksine, kolları vücudu destekleyebilmek için kilitlenmiş gibi bir pozisyon almaktadır. Ayrıca el eklemleri daha limitli bir hareket alanına sahiptir, bilekleri ve eklemleri tam olarak düz bir biçime doğru gerilememektedir. Bu hareket biçiminin şempanzeler ve gorillerde ayrı ayrı mı evrildiği, yoksa şempanze-insan-goril ortak atasının mı bir özelliği olduğu tam olarak kesinlik kazanmış değildir.
Bir çok orangutan yerde çok az zaman geçiriyor olsa da, onlar da dört ayaklı gibi hareket edebilmektedirler. Fakat şempanze ve gorillerin aksine orangutanlar boğum yürüyüşü yapmazlar, onun yerlerine ellerini sıkarlar ve yumruklarının izerinde yürürler. Yumruk yürüyüşü (İng: "fist-walking") boğum yürüyüşü ile aynı amaca hizmet etmektedir. Bu şekilde avuç içleri yere değmeden yerde yürümeleri mümkün olmaktadır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
2
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- Çeviri Kaynağı: John Hawks Webblog | Arşiv Bağlantısı
- John Hawks. How Do Primates Move Around?. (1 Şubat 2013). Alındığı Tarih: 2 Şubat 2016. Alındığı Yer: John Hawks | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 14:31:14 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7074
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in John Hawks Webblog. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.
