Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Primatlar Nasıl Hareket Eder?

Primatlar Nasıl Hareket Eder?
6 dakika
1,211
Tüm Reklamları Kapat

İlk primatların, diğer memelilerden ayrılması, primatların atalarının özel bir çevrede yaşamaya başlamalarıyla gerçekleşti: Ağaçlar. Bu erken primatlar, iki gözlerini de objelere direkt olarak odaklayabilir şekilde evrimleştiler. Buna binoküler görme (İng: "binocular vision") denmektedir ve dalların veya diğer objelerin uzaklıklarının daha iyi ölçülmesini sağlamaktadır. Ayrıca bu hayvanlarda, diğer parmakların karşılarına konumlanmış el ve ayak baş parmakları kullanarak kavrama yeteneği ile oldukça adaptif el ve ayaklar da evrimleşmiştir. Erken primatlarda parmak uçları daha genişti, bunun nedeni ise dallara daha iyi tutunma hareketi sağlamasıydı. Primatlar ayrıca, pençe yerine geniş tırnaklara sahiplerdir. Bütün bu özellikler, primatların ağaç yaşamı (arboreal) uzmanları olmasını sağladı. Özetle, primatların ağaç yaşamına önemli adaptasyonları şunlardır:

  • Binoküler görme,
  • Karşıya konumlanmış parmaklar,
  • Geniş parmak uçları ve tırnaklar.

Birçok primat günümüzde hala ağaç yaşamlarını sürdürmekte, hayatlarının büyük bir bölümünü yerden yukarıda, ağaçlarda geçirmektedirler. Ağaçlar arasında hareket etmenin, eğer her şey yolunda gitmezse, elbette aşağı düşmek gibi çok açık bir riski bulunmaktadır. Fakat primatlar, ağaç yaşamının ustalarıdır. Daha küçük maymunlar ve lemurlar, daldan dala düşüncesizce, acele bir şekilde atlıyorlarmış gibi görünse de, eşsiz arboreal yeteneklere sahiplerdir. Bu primatlar, ağaçlar arasında büyük boşlukları çok iyi bir şekilde köprülerler. Şempanze ve orangutan gibi görece büyük primatlar bile ağaçlar arasında çok hızlı ve etkili hareket ederler. Bu ağaç yaşamı özellikleri, büyük adaptasyonlar süreci ile ve primat evriminin erken aşamalarında oluşmuştur.

Tüm Reklamları Kapat

Bütün primatlar iyi tırmanıcılar olsa da bazıları kendilerine özgü hareketlerini gerçekleştirmelerini sağlayan özelleşmiş adaptasyonlar elde ettiler. Bu özelleşmiş hareket biçimleri, farklı çevre koşullarına adaptasyon olarak ortaya çıkmışlardır. Bazı primatlar yerde çok iyi hareket edebilmektedirler. Diğerleri uzun ve düz dallara ve ağaç gövdelerine tırmanabilmekte veya bir daldan diğerine sallanarak geçmektedirler. Bu tip özel hareket biçimlerini kullanan türlerin iskeletlerinde ve kas yapılarında bu hareket türünün sonuçları gözlenebilmektedir.

Primat Hareketleri

Dikey Tırmanma ve Sıçrama

Birçok prosimiyen, tersiyerler ve lemurlar da dahil olmak üzere, dikey tırmanma ve sıçrama adı verilen bir hareket türünü kullanmaktalar. Bu tip primatlar, görece daha küçük ağaç gövdelerine veya bambulara tırmandıkları bir çevrede yaşamaktadırlar. Diğer zamanlarda, özellikle sifakalar gibi daha büyük lemurlar, yerde sıçramaktadırlar. Bacakları kollarına göre daha uzundur, bu anatomik yapı dört ayak üzerinde koşmak yerine sıçramalar şeklinde yapılan yer üzerindeki hareket için daha uygundur.

Tüm Reklamları Kapat

Dikey tırmanma ve sıçrama hareketi.
Dikey tırmanma ve sıçrama hareketi.
john hawks webblog

Bu hareket biçimi vücuda oldukça ayırt edici bir şekil vermektedir - özellikle bu hareket biçiminin ustası olan tersiyerler için. Tersiyer bacakları, vücutları ve ön uzuvlarının toplamından daha uzundur ve özellikle çok uzun ayak kemiklerine sahiplerdir. Bu ayak kemiklerinin adı olan "tarsal" kelimesi bu eşsiz küçük primatlara adlarını vermiştir.

Dal-Altı (İng: "Below-branch") Hareket

Bazı maymunlar ve bütün kuyruksuz maymunlar, dalların üstlerinde koşmaya değil, onlara asılarak ya da tutunarak hareket etmeye adapte olmuşlardır. Bu asılarak hareket etme biçimi sadece en büyük dallar üzerinde hareket edebilecek olan büyük arboreal primatlar için oldukça önemlidir. Dallara aşağısından asılmak büyük primatların orman örtüsüne tırmanmasını sağlamaktadır.

Bu asılma hareketine bir iskeletin adaptasyon biçimi, görece uzun kollar ve oldukça hareketli omuz eklemleridir. Kolları sınırlı bir alanda hareket edebilen dört uzvu üzerinde hareket eden maymunların tersine, kuyruksuz maymunlar (insanların da dahil olduğu grup) kollarını nerdeyse tam 360 derecelik dairede hareket ettirebilirler. Ayrıca, kuyruksuz maymunların gövdeleri önden arkaya görece daha düzdür, omuzları ise omurganın önünde değil yanlarında yer alır. Kolların yanlarda olması uzun ve omuz kaslarını destekleyecek güçlü köprücük kemiklerine (Lat: "clavicula") gereksinim duymaktadır. Ayrıca, kuyruksuz maymunlar dalları daha kolay kavramalarını sağlayan oldukça uzun parmaklara sahiplerdir. Baş parmakları görece küçüktür ve dallara asılırken onları kullanmamaktadırlar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Braşiyasyon hareketi.
Braşiyasyon hareketi.
Eimerl & DeVore, 1969, pp. 72-73

Bazen kuyruksuz maymunlar, braşiyasyon denilen, ağaçtan ağaca salınarak yapılan hareket biçimini uygularlar. Gibonlar ve siamanglar braşiyasyon konusunda uzmanlardır, ama yaşayam bütün hominoidler bu hareketi yapabilecek iskelet anatomisine sahiplerdir. Braşiyasyon, vücudun sallanan bir sarkaç gibi hareket etmesini sağlayarak enerji tasarrufu yapılmasını kolaylaştırır. Bu, orta büyüklükteki primatlar için çok etkili bir yoldur, hızlı bir hareketle birlikte enerji tasarrufu, yer çekimine karşı değil yer çekimi ile birlikte bir hareket sağlar.

İri vücutlu hominoidler braşiyasyon hareketini gibonlardan daha az yapmaktadırlar. Onların bütün vücut ağırlığını tam olarak taşıyabilecek dallar çok nadir bir şekilde birbirlerine yakın konumlanabiliyor. Ayrıca, bu sarkaç hareketi daha iri primatlar için daha az etkilidir, nedeni ise kolları vücutlarını yaşımak için yeterli uzunlukta olmayabilir. Bunun yerine, ağaçlardayken, kuyruksuz iri maymunlar dalları el ve ayaklarının üç veya dördüyle birlikte tutmaktadırlar. Bu da daha küçük dallardan da destek almalarını kolaylaştırmaktadır. Bu tip hareket biçiminin ustaları ise orangutanlardır. Orangutanlar, ağaçlar arasında, her seferinde bir el veya ayakları ile yeni bir dalı tutarak hareket etmektedirler. Bu hareket biçimi, dört uzvun eşit bir şekilde kullanıldığında, quadrumanous (dört ellilik) olarak adlandırılır.

Boğum Yürüyüşü (İng: "knuckle-walking") ve Yumruk Yürüyüşü (İng: "fist-walking")

Boğum yürüyüşü, şempanze ve gorillerin, asılma hareketine adapte olmuş olan ellerini de kullanarak dört ayaklı gibi yürüyebilmelerini sağlamaktadır.

Boğum yürüyüşü (knuckle-walking) hareketi.
Boğum yürüyüşü (knuckle-walking) hareketi.
Wikipedia

Şempanzeler ve goriller, yerdeyken, avuç içlerini değil ellerinin proximal parmak eklemlerini kullanarak dört ayaklı gibi yürürler. Bu hareket biçimine boğum yürüyüşü (İng: "knuckle-walking") denmektedir. Bu kuyruksuz maymunlar, arka uzuvlarından (bacak) görece daha uzun ön uzuvlara (kol) sahiplerdir. Ayrıca, ellerinde ve kollarında, parmaklarını çok güçlü bir kancaya çevirebilecek güçlü tendonlara sahiplerdir. Elleri, ağaçta asılı kalma hareketine çok iyi şekilde adapte olmuşlardır, fakat çoğu primatın yerde yürümek için kullandığı avuç içlerini bu iş için iyi kullanamamaktadırlar. Bu yüzden avuç içlerindense parmak eklemlerini kullanmaktadırlar.

Şempanzelerin ve gorillerin boğum yürüyüşünü sağlayan bir kaç iskeletsel özellikleri bulunmaktadır. Çünkü daha rahat bir pozisyona sahip olan sıradan dört ayaklı hareket biçiminin aksine, kolları vücudu destekleyebilmek için kilitlenmiş gibi bir pozisyon almaktadır. Ayrıca el eklemleri daha limitli bir hareket alanına sahiptir, bilekleri ve eklemleri tam olarak düz bir biçime doğru gerilememektedir. Bu hareket biçiminin şempanzeler ve gorillerde ayrı ayrı mı evrildiği, yoksa şempanze-insan-goril ortak atasının mı bir özelliği olduğu tam olarak kesinlik kazanmış değildir.

Yumruk yürüyüşü (fist-walking) hareketi.
Yumruk yürüyüşü (fist-walking) hareketi.
Wisconsin National Primate Research Center

Bir çok orangutan yerde çok az zaman geçiriyor olsa da, onlar da dört ayaklı gibi hareket edebilmektedirler. Fakat şempanze ve gorillerin aksine orangutanlar boğum yürüyüşü yapmazlar, onun yerlerine ellerini sıkarlar ve yumruklarının izerinde yürürler. Yumruk yürüyüşü (İng: "fist-walking") boğum yürüyüşü ile aynı amaca hizmet etmektedir. Bu şekilde avuç içleri yere değmeden yerde yürümeleri mümkün olmaktadır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
4
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 2
  • Muhteşem! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: John Hawks Webblog | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 21:30:52 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7074

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
J. Hawks, et al. Primatlar Nasıl Hareket Eder?. (9 Şubat 2016). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7074
Hawks, J., Özdoğan, K. T. (2016, February 09). Primatlar Nasıl Hareket Eder?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7074
J. Hawks, et al. “Primatlar Nasıl Hareket Eder?.” Edited by Kadir Toykan Özdoğan. Translated by Kadir Toykan Özdoğan, Evrim Ağacı, 09 Feb. 2016, https://evrimagaci.org/s/7074.
Hawks, John. Özdoğan, Kadir Toykan. “Primatlar Nasıl Hareket Eder?.” Edited by Kadir Toykan Özdoğan. Translated by Kadir Toykan Özdoğan. Evrim Ağacı, February 09, 2016. https://evrimagaci.org/s/7074.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close