Patau Sendromu Nedir? Trizomi 13 Olarak da Bilinen Bu Hastalık Tedavi Edilebilir mi?

Patau sendromu (Trizomi 13), merkezi sinir sistemi, kalp, orta hat defektleri (kusurları), ürogenital sistem anomalileri ve motor zihinsel retardasyon (adaptasyonda bozukluk) ile kendini gösteren bir kromozomal hastalıktır. Bu hastalık genellikle anne karnında oluşmaya başladığı için fetüsleri, yeni doğanları etkilemektedir. Patau sendromu yaklaşık 12.000 ile 29.000 civarındaki canlı doğumlarda bir kez görülen nadir bir hastalıktır.^{[1], [2], [3]}

Hastalığı ortaya çıkaran en önemli faktörün yaşı ilerlemiş annelik olduğu bilinmektedir. Bu sendromda kromozom fazlalığı vardır ve fazla olan 13. kromozomun %90 sıklıkla annenin birinci mayoz bölünmesindeki ayrılma hatasından dolayı meydana geldiği görülmektedir. Translokasyonun sonucunda oluşan trizomi 13, hastalıktaki genel olguların %20’sini oluşturmakta, %10’undan azında ise mozaisizm (kromozomal veya tek gen mutasyonu) görülmektedir. Bu hastalıkta 13. kromozom 21. kromozomdan büyük olduğu için anomaliler çok ağır bir şekilde ve çok sayıda ilerleyebilmektedir. Patau sendromu olan çocuklar genelde doğumdan hemen sonra ölebilmekte veyahut anne karnında düşük görülebilmektedir.^{[4], [5]}

Belirti ve Semptomlar

Patau sendromunda vakaların çoğunun morfolojik kromozom anomalilerinden kromozomların doğru şekilde ayrılmaması (İng: "nondisjunction") bulunmaktadır. Düşüklerde canlı doğumlara göre 100 kat daha sık rastlanan bir yapısı vardır. Kromozomal bir bozukluk olduğu için genelde görüntüde çeşitli deformasyon ve bozulmalara sebep olmaktadır. Bu hastalığın belirti ve semptomları şu şekildedir:^{[5], [6]}

• Merkezi sinir sistemi patolojileri: Holoprozensafali görülmektedir. Bu durum serebral hemisferlerin iki loba tam manasında ayrılamaması sonucunda oluşan ileri derecedeki fasiyal anomalidir.^{[6], [7]}
• Yüz (yarık dudak ve damak) ve göz (mikrooftalmi) ile ilgili patolojiler: Bir gözün diğerine göre daha büyük olması bu duruma örnek verilebilir. Ayrıyeten bu üç özellik trizomi 13 için en önemli ve sık görülen belirtilerdir.^[1]
• Polidaktili: Başparmak, küçük parmak ve nadiren orta parmakta görülen sayı fazlalığı olabilmektedir.^{[2], [3]}
• Yumru ayak, kalp ve böbrek patolojileri görülebilir.^{[6], [7]}
• Tek umbilikal arter: Göbek kordonunun normalde çift olması gerekirken tek göbek kordonu vardır.^[6]
• Ürogenital sistem anomalileri ve gelişme geriliği: Gelişimsel ve ürogenital (üreme sistemi organları) bazı anomaliler mevcuttur. Ayrıyeten sağ kalan bireylerde zeka geriliği ve sıklıkla nöbet geçirme meydana gelmektedir.^{[4], [5]}
• Ortalama yaşam süresi: 2,5 gün ortalama yaşam süresi vardır ve yeni doğanların %82’sinin ilk ayda öldüğü sık görülen bir durumdur. Bu hastalığa yakalanan bebeklerin yalnızca %5’lk bir kesimi ilk 6 ay yaşayabilmektedir.^{[5], [6]}
• Prenatal ultrasonografideki gelişmelerin erken takip edilmesi: Bu durum anomalilerin saptanmasına yardımcı olabilmektedir ve bu yüzden prenatal tanı bu hastalıkta çok önemlidir.^[10]

Unsplash

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Patau sendromu, kromozomal bir hastalıktır ve kromozom fazlalığından meydana gelmektedir. Fazla olan 13. Kromozom, %90 civarında bir sıklıkla annenin birinci mayoz bölünmesindeki ayrılma hatasından ortaya çıkmaktadır. Translokasyon (kromozom anomalileri) sonucunda oluşan trizomi 13, tüm olguların %20’sini oluşturmakta, mozaik trizomi 13 ise %5’lik bir civarda nadir olarak görülebilmektedir. Translokasyon özellikle 13. ve 14. kromozom arasında görülmektedir. Klinik tablonun derecesini anlamak için anormallik içeren hücrelerin yüzdesi kadar trizomik olan kromozomun tutulma yeri ve lokasyonuna bakmak gerekmektedir. 13. kromozom, 21. kromozomdan daha büyüktür ve bu nedenle trizomi 13 vakalarındaki anomaliler Down sendromundan daha şiddetli seyretmektedir.^{[6], [9], [10]}

Bu sendrom için en başat risk faktörü ilerlemiş anne yaşıdır. Genellikle yapılan çalışmalarda ele alınan vakaların çoğunda annenin yaş skalasının 30’lu 40’lı yaşlar olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalar bu sendromun sadece akraba evliliği sonucunda değil, akraba evliliği sonucunda olmayan çocukların da bu sendroma yakalanabileceğini göstermektedir. Patau sendromu, genelde kendiliğinden olan düşüklerde (spontan abortus) canlı doğumlara göre yüz kat daha sık görülmekte çünkü otozomal kromozom sayısal anomaliler yaşamla ilişkilenemeden ölümle yani düşükle sonuçlanmaktadır. Trizomi 13’lü olguların ortalama yaşam süreleri ise 89.2 ± 29.9 gün arasında olabilmektedir. Sendromun tespit edilebilmesi için ultrasonografi sonuçlarındaki orta hat anomalileri, holoprozensefali, kalp ve böbrek anomalileri, fasiyal defektler ve yüz ve gözde şekilsel bozulmaların dikkate alınması önemlidir.^{[2], [3], [4], [5], [6]}

Teşhis Yöntemleri

Patau sendromunda anne yaşı önemli bir faktör olduğu için genelde 35 yaş ve üzeri hamileliklerde bu durumdan şüphelenilebilmektedir. Teşhisi için holoprozensefali, mikrosefali, kas-iskelet sistemi, sinir sistemi, kraniyo ve fasiyal anomaliler (yarık dudak, yarık dudak, oküler hipertelörizm, mikrognati, burun kökü basıklığı), ürogenital anomaliler ve kardiyak anomaliler gibi semptomlara dikkat edilmektedir. Ancak her trizomi 13 olgusunda bu semptomların hepsinin bir arada görüldüğünü ifade etmek mümkün değildir. Bu belirtilerden holoprozensefali, mikrosefali veya kraniyo-fasiyal (baş-boyun-yüz bölgesindeki gelişme anomalileri) anomalilerden şüphelenildiğinde yapılan karyotip analizi (kromozom analizi) sonucunda 47, XY+13 tespit edilebilir ve trizomi 13 tanısı koyulabilir. Trizomi 13 vakalarında görülen multipl anomaliler tizomi 18 ve 21 gibi anöloidi vakaları gibi birçok kromozom bozukluklarında da görülebildiği için ayırıcı tanıda muhakkak diğer trizomiler ve psödo trizomi 13 sendromu akla getirilmelidir. Bu nedenle en kesin ve ayırıcı tanı kromozom analizi yapılarak konabilmektedir.^{[6], [7], [8], [10]}

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Patau sendromunda tedavi yöntemleri çoğunlukla her vakanın kendi yapısına uygun bir şekilde yenidoğanların karşılaşacağı fiziksel problemlerin ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Trizomi 13 ölümcül bir hastalık olduğu için yaşam şansı çok düşüktür ve genelde anne karnında kendiliğinden düşük olduğu görülmektedir. Bilakis infant mortalitesi (yenidoğan bebek ölümleri) yüksek vakalarda nörolojik problemler baş göstereceği için kompleks kalp defektleri nedeniyle erken dönem kayıpları olasıdır. Yapılan çalışmalar 10’lu yaşlara ulaşan oldukça az vaka olduğunu ifade etmektedir.

Oldukça nadir görülen ancak bir o kadar ölümcül olan bu hastalıkta anne yaşı 35’in üstündeyse otozomal sitogenetik anormalliklerin olabileceğini düşünerek ailelere genetik danışmanlık verilmesi gerekebilmektedir. Gebeliğin her ayı düzenli bir şekilde takip edilmeli ve perinatoloji kliniklerinde fetusun erken tanısı yapılıp anomaliler tespit edilmelidir. Genelde bu tip bir durumda hamileliklerin sonlandırıldığı bilinmektedir. En nihayetinde prenatal ultrasonografideki gelişmeler hastalığın seyrini anlamlandırma ve müdahale etme noktasında önem taşımaktadır.^{[6], [8], [9], [10]}

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Yaklaşık olarak bin doğumda bir görülen Patau sendromu, kendiliğinden olan düşüklerin en sık nedenidir. 13. kromozomun ayrılamaması sonucunda meydana gelen bu hastalık, 11-14 haftalık gebeliklerde yüzde otuza varan bir civarda erken başlangıçlı intra uterin gelişme geriliği ve holoprozensefali gibi şiddetli beyin anomalilerini meydana getirmektedir.^[6]

Ortalama yaşam süresi 2,5 gündür ve bu hastalık ile doğanların yüzde seksen ikisi ilk ayda ölmekte, yalnızca yüzde beşlik bir kısmı ilk altı ay yaşayabilmektedir. Sağ kalanlar zeka geriliği belirtileri göstermekte ve sık sık nöbet geçirmektedir. Prognozu kötü olan bir sendrom olduğu için prenatal (doğum öncesi) tanı çok önemlidir.^{[7], [8], [9], [10]}

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Patau sendromunun yaklaşık 12.000 ile 29.000 civarındaki canlı doğumlarda bir kez görülen nadir bir hastalık olduğu bilinmektedir. Diğer adıyla trizomi 13 olan bu hastalık, trizomi 21 (down sendromu) ve trizomi 18’den (Edward sendromu) sonra üçüncü en sık görülen otozomal kromozom sayısal anomali olarak ifade edilebilmektedir. Translokasyonun sonucunda oluşan trizomi 13, hastalıktaki genel olguların %20’sini oluşturmakta ve %10’undan azında ise mozaisizm (kromozomal veya tek gen mutasyonu) olduğu görülmektedir. Hastalık ölümcüldür ve nadiren hastaların 6 ay 1 yaş arası yaşadığı görülmektedir.

Yapılan bir araştırmada trizomi 13’lü doğan 172 canlı yeni doğan izlenerek %28’inin yaşamının ilk haftasında, %44’ünün ilk ayında ve %86’sının ilk bir yıl içinde öldüğü tespit edilmiştir. Oldukça nadir görülen bir hastalık olan Patau sendromunda yaşam oranının oldukça düşük olduğu bilinse de literatürde 3’ü 18 yaşını aşmış ve biri 32 yaşında olan 10 yaşını aşmış yedi tane vaka olduğu ifade edilmektedir.^{[1], [2], [3], [4], [5], [6], [9], [10]}

Önlem Yöntemleri

Trizomi 13’ün meydana gelmesinde anne yaşının ileri olması önemli bir bağlantı olarak görülmektedir. Mozaik tipi veya translokasyon olgularda anne ya da babanın taşıyıcı olduğu görülebildiğinden dolayı sonraki çocuklarında hastalık riski ortaya çıkabilmektedir. Eğer anne veya baba taşıyıcı değilse hastalığın tekrarlama oranı %1’den düşüktür. Bu nedenle yaşı ileri olan annelerin hamilelik süreçleri veya olası hamilelik durumları için genetik danışma almaları elzemdir.

Ayrıyeten hastalığın önlenebilmesi adına gebelikler perinatoloji (gebelik sırasındaki olumsuzlukları teşhis eden bilim dalı) kliniklerinde takip altına alınıp anomalili fetüsün erken tanısının yapılması faydalı olmaktadır.^{[6], [7], [8], [9], [10]}

Etimoloji

Patau sendromu (Trizomi 13), ilk olarak Erasmus Bartholin tarafından 1657 yılından incelenen bir hastalıktır. Hastalığın klinik özellikleri ve kromozomal yapısı ise Klaus Patau tarafından 1960 yılında tanımlanmıştır. Hastalığın genotip özellikleri ise Smith tarafından 1976 yılında tanımlanarak literatürde önemli bir yer etmesine olanak sağlamıştır.