Paleoklimatoloji Nedir? Kendi Gözlerimizle Asla Göremeyeceğimiz Geçmiş İklim Koşullarını Nasıl Anlayabiliriz?

Paleoklimatoloji, geçmiş dönemlerdeki iklim koşullarını araştıran bilim dalıdır. Eski iklimleri kendi zamanında olduğu şekliyle bizzat görmek mümkün olmadığı için, bilim insanları paleoiklimleri yorumlamak için geçmiş iklimlerden etkilenmiş olan, paleoiklim proxyleri olarak bilinen kalıntıları kullanırlar [Ç.N. "paleoiklim proxyleri" kavramını, "paleoiklim vekilleri" olarak çevirebiliriz; yani modern dünyadaki çevresel veya iklimsel parametrelerle ilişkilendirilebilen; doğrudan ölçüm yapmak yerine, dolaylı yoldan bilgi veren; jeolojik kayıtlar içinde korunan fiziksel, kimyasal ve biyolojik malzemeler].

Diatomlar [Ç.N. diyatomeler olarak da bilinir; ökaryotik bir su yosunu çeşididir], delikliler [Ç.N. su yosunu türleri] ve mercanlar gibi organizmalar iklim vekil örnekleridir. Diğer vekiller buz çekirdekleri [Ç.N. bir buz tabakasından çıkarılan çekirdek örneği], ağaç halkaları ve sedimental kayaçlar [Ç.N. diatomlar, delikliler, mikrobiyota, polenler ve sedimentin içindeki kömür ve sedimentin kendisi] olarak sayılabilir.

Eski iklimler, farklı vekil kayıtlarının kombinasyonları ile yeniden canlandırılabilir. Bu kayıtlar günümüzdeki Dünya iklimi gözlemleri ile birleştirilir ve gelecekteki iklimi öngörmenin yanı sıra, geçmişe dair sonuçları ortaya çıkarmak için bir bilgisayar modeline yerleştirilebilir.

Organizmalar Nasıl Vekil Olarak Kullanılır?

Delikliler olarak da bilinen foraminiferler ve diyatomeler yaygın olarak kullanılan iklim vekilleridir. Delikliler ve diyatomeler, su ve deniz ortamlarında bulunan kabuklu organizmalardır. Hem planktonik ya da su kolonunda yüzen hem de bentik [Ç.N. deniz ekosisteminde sahilden denizin en dibine kadar olan alanı kapsar] ya da diplerde yaşayan formları vardır. Foraminifer kabukları kalsiyum karbonattan (CaCO₃) oluşurken, diyatome kabukları silikon dioksitten (SiO₂) oluşur. Bu organizmaların kabuklarında geçmiş çevresel koşullar için kanıtlar bulunur.

Göllerden ve okyanuslardan alınan tortularda foraminifer ve diyatome kabuklarının kalıntıları bulunabilir; çünkü bu canlılar ölürken kabukları tortuya gömülür ve korunur. Bu kabukların kimyasal yapısı kabuk oluşumu sırasındaki suyun kimyasal yapısını yansıtır. Kabuklarda bulunan kararlı oksijen izotop oranları, geçmişteki su sıcaklıklarını anlamak için kullanılabilir. Bu oksijen izotopları hem atmosferde doğal olarak bulunur, hem de suda çözünür. Sıcak su, daha hafif izotoplardan daha fazla buharlaşma eğilimindedir, bu nedenle sıcak sularda gelişen kabuklar daha ağır izotoplarla zenginleştirilecektir. Geçmiş yüzey ve dip su sıcaklıklarının haritasını çıkarmak için; dünyadaki yüzlerce derin deniz çekirdeğinden, planktonik ve bentik foraminifer ve diyatome kabuklarının stabil izotoplarının ölçümleri alınmaktadır.

Araştırmacılar geçmişteki iklimi ortaya çıkarmak için ayrıca foraminifer ve diyatome nüfus dinamiklerini de kullanabilirler. Belirli bölgelerdeki türlerin kompozisyonunun yanı sıra göreceli bolluk da çevresel koşulları gösterebilir. Genellikle, sıcak hava organizmaların çoğalmasına neden olur. Ek olarak, her türün belirli bir ideal üreme koşulu olduğu için, belirli bir zamanda belirli bir bölgedeki türlerin kompozisyonu geçmiş çevresel koşulları gösterebilir.

Diğer Vekiller Nasıl Kullanılır?

Vekil verilerinin kombinasyonları genellikle geçmiş iklim kayıtlarını yeniden oluşturmak için kullanılır. Foraminifer ve diyatomelere ek olarak, genel vekiller ve bunların analitik metotları şunları içerir:

Buz Çekirdeği Kayıtları

Vostok Gölü, Antarktika, Grönland Buz Levhası Projesi ve Kuzey Grönland Buz Levhası Projesinden elde edilen derin buz çekirdekleri; sıkışmış gaz, kararlı izotop oranları ve katmanlar içinde tutulan polen için geçmiş iklimleri anlamak amacıyla analiz edilir.

Ağaç Halkaları

Ağacın yaşını belirlemek için sayılır. Her halkanın kalınlığı, sıcaklıktaki ve yağıştaki dalgalanmaları yorumlamak için kullanılabilir çünkü türler için en uygun koşullar daha fazla büyümeye ve dolayısıyla belirli bir yıl içinde daha kalın halkalara neden olur. Yaralar ve yanık izleri, yangın gibi geçmiş doğal olaylarını gösterebilir.

Sediment Çekirdekleri

Birçok şekilde analiz edilebilir. Sediment laminasyonları veya tabakaları, zaman içindeki sedimantasyonu (çökelme hızı), çökeltilerde sıkışmış kömür ise geçmiş yangın olaylarını belirtebilir. Her türün yaşayabileceği alt ve üst sınırların farklı olması sebebiyle, tortulardaki diyatomeler, foraminiferler, mikrobiyotalar ve polenler gibi organizma kalıntıları geçmiş iklimdeki değişiklikleri gösterebilir. Bu organizma ve polenler göl veya okyanusun dibine battıklarında tortu içine gömülebilirler. Böylece, iklim değişimleri tortu içindeki türlerin kompozisyonu tarafından anlaşılabilir.

İklim Değişimlerine Sebep Olan Nedir?

İklim değişimlerinin sebepleri karmaşıktır. İklim sistemlerini etkileyen ana faktörlerden bazıları şunlardır:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

• Güneş enerjisindeki değişimler
• Dünya’nın yörüngesindeki değişimler
• Kıtaların dağılımındaki değişimler
• Atmosferdeki sera gazlarının miktarındaki değişimlerdir.

ResearchGate

Milankovich Teorisi, Dünya'nın yörüngesindeki değişimlerin iklimin zaman içinde değişmesine neden olduğunu belirtir. Bu teoriye göre, Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin şeklindeki (yörüngenin dış merkezliğindeki) değişimler (İng: “eccentricity= eksantriklik”, bir yörüngenin eksantrikliği daireden sapma miktarının ölçüsüdür), Dünya’nın eksenel eğimindeki (eksen eğikliği) değişiklikler ve Dünya'nın dönme ekseninin yönüne göre “yalpalama” eğilimi (presesyon), iklimi etkiler. Bu presesyon, gelen güneş ışıması miktarı ve dağılımında dalgalanmalara yol açar ve bu dalgalanmalar da uzun süre ölçeklerde iklimde çarpıcı değişikliklere yol açabilir. Bu “sallanma” buzul çağlarına bile neden olabilir.

Zaman içindeki iklim değişikliğini yorumlarken ölçeği değerlendirmek önemlidir. Genel olarak dört ana zaman ölçeği göz önünde bulundurulur:

• Uzun vadeli: Yüz milyonlarca yıl
• Orta vadeli: Bir milyon yıl
• Kısa vadeli: 160 bin yıldan kısa
• Modern dönem: Yüzlerce yıl

Zaman ölçeği, iklim değişikliği yorumlarını etkiler. İklim, hem uzun vadeli eğilimlere hem de kısa vadeli değişkenliğe sahiptir. Uzun zaman ölçeklerini değerlendirirken, buzul çağları gibi iklimdeki büyük değişimler kolaylıkla tanınabilir ve uzun vadeli verilerin incelenmesi gözlemciye iklim eğilimlerini bütünüyle değerlendirebileceği bir bakış açısı sağlar. Ortalamadan daha soğuk geçen bir kış gibi kısa vadeli değişiklikler, geçmiş 1000 yıldaki ısınma eğilimi gibi uzun vadeli örnekler içinde ortaya çıkabilir. Zaman içinde meydana gelen kısa ve uzun vadeli eğilimlerin aynı anda bir arada bulunması iklim değişikliğini çözme yeteneğimizi zorlaştırır.

Paleoklimatoloji Neden Önemlidir?

Paleoklimatoloji bilimi; geçmişteki, günümüzdeki ve gelecekteki konular için önemli bir yere sahiptir. Geçmiş iklimleri anlamak, mevcut ekosistemlerin nasıl ortaya çıktığını açıklamamıza yardımcı olur. Örneğin, iklim belirli bir alanda gelişen bitki örtüsünü genel anlamda kontrol eder. Ayrıca paleoklimatoloji, hem mevcut hem de gelecekteki iklim değişikliği senaryolarını modellemek ve tahmin etmek için kullanabileceğimiz verileri sağlar. Atmosferde artan karbondioksit miktarının iklim üzerine potansiyel etkilerini araştırmak için bilgisayar modelleri kullanılabilir.

Dünyanın iklimi kadar karmaşık bir sistemle, gelecekteki iklim değişiklikleri ve bu değişikliklerinin bitki ve hayvanların dağılışını nasıl etkileyebileceği hakkında tahminler yapabilmek bilim insanları için göz korkutucu bir görevdir. Bununla birlikte paleoiklim verileri; geçmiş iklim değişikliği oranları, bitki örtüsü ve hayvan popülasyonlarının değişime nasıl karşılık vereceği gibi önemli bilgiler sağladığı için iklim bilimciler tarafından kaynak olarak kullanılır. Bilgisayar modelleri gelecekteki farklı iklim modellerini tahmin etmek için kullanılabilir ve paleoiklim verileri bu bilgisayar modellerine dayanan faydalı bir bakış açısı sağlar.