Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Özel Yeteneklilik (Üstün Zekalılık) Nedir? Üstün Zeka Dendiğinde Kastedilen Nedir?

Özel Yeteneklilik (Üstün Zekalılık) Nedir? Üstün Zeka Dendiğinde Kastedilen Nedir? Inc
3 dakika
15,287
Tüm Reklamları Kapat

Yetenek, genel olarak zihinsel, müzikal veya sanatsal yetenek gibi sosyal, fiziksel veya zihinsel açılardan sergilenen performans olarak tanımlanır. Yetenekli olmak, doğası gereği, bireyin başarılı olması ile ilişkilendirilir. Örneğin, yüksek IQ’ya (İng: "intelligence quotient" veya "zekâ bölümü") sahip olmak ile, (alana göre farklı olmak üzere) yüksek yetenek düzeyi arasında yüksek korelasyon görülmektedir. Dolayısıyla, yüksek yetenek performansına sahip bireyler, üstün yetenekli veya üstün zekalı olarak tanımlanır.

Üstün Zeka ve Üstün Yetenek Ne Demek?

Burada bahsedilen "üstün zekâ", genel olarak, bir bireyin akranlarına kıyasla bazı zihinsel alanlarda daha üstün performans sergilemesi olarak tanımlanmaktadır. Özel olarak ise genel zihinsel yetenek, özel akademik yetenek, yaratıcı ya da üretken düşünme, liderlik, üst düzey motivasyon gibi alanlarda yüksek potansiyel veya performans olarak tanımlanır. Özel yeteneklilik, İngilizcede "gifted" ve "talented" olarak, Türkçede ise genellikle "zeka" ve "yetenek" olarak iki ayrı kavram ile nitelendirilmektedir. Yeni anlayışlar ile zekâ ve yetenek ayrı ayrı değerlendirilmek yerine "özel yetenek" şemsiyesi altında değerlendirilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Üstün zekâ, bilişsel testlerden belirli düzeyde yüksek puanlar alan, akranlarına göre üstün bilişsel becerisi olan bireyleri ifade eder. Üstün yetenek ise, resim, sanat, müzik, akademik beceri gibi alanlarda akranlara göre üstün performansı ifade eder. Örneğin, Türkiye’de özel yeteneklilere hizmet veren Bilim ve Sanat Merkezleri'nde, (a) genel zihinsel yetenek, (b) resim ve (c) müzik olarak üç ayrı alanda tanılama yapılmaktadır.

IQ ve Üstün Zeka İlişkisi

Ulusal Özel Yetenekli Çocuklar Birliği'ne göre (İng: "National Association of Gifted Children"), bilişsel olarak normal dağılım eğrisinin (Gauss eğrisi veya çan eğrisi olarak bilinir) üst %10’luk diliminde değerlendirilen bireyler, "özel yetenekli" olarak kabul edilir. Bu sayı, kabul edilen zekâ teorisine veya modeline göre üst %1 veya %25 arasında değişebilmektedir. Zeka testleri, anlamlandırma, problem çözme, uzamsal düşünme, işleyen bellek gibi zihinsel becerileri ölçmektedir. Yetenek testlerinde ise, akademik beceri (örneğin üst sınıfların konularından hazırlanmış sınavları çözme), resim veya müzik alanlardaki performanslar ölçülür.

Tüm Reklamları Kapat

Geçmişte, örneğin Sir Francis Galton, "özel" olmayı, psikomotor beceriler ile yorumlamaktaydı. Bugün ise, Cattell-Horn-Carroll tarafından geliştirilen kuramlarda ve benzerlerinde, bilişsel becerilere vurgu 100’den fazla beceri ile temsil edilmektedir. Bu kuramlardan yola çıkan testler ile bireyin aldığı puanın, testin hazırlandığı norma göre hangi düzeyde olduğu belirlenir. Böylece IQ, özel yetenekliliğin kilit ölçüsü olarak değerlendirilmektedir. Zekanın ilk konuşulduğu zamanlarda yani, yaklaşık 100 yıl önce Alfred Binet ve Theodore Simon, 1950’lerde David Wechsler, Joy Paul Guilford, Ellis Paul Torrance, 2000’lerde ise James Kaufman gibi gibi isimlerin katkılarıyla bugün konuştuğumuz "zeka" kavramı şekillenmiştir. Zeka testinde, norma ve ölçekleme yöntemine göre değişmek üzere, genelde 130 ve üstü bölümde bulunan bireyler "üstün zekalı" olarak tanımlanır.

Çevrenin Etkisini Kabullenmek

Her ne kadar kalıtım ve çevre ilişkisinin tarihini Sir Francis Galton zamanına kadar takip etmek mümkünse de, özel yetenekteki bilişsel vurgular, yerini günümüze yaklaştıkça daha bağlamsal anlayışlara yerini bırakmıştır. Yani kalıtım kadar çevre de özel yetenekte etkin hale gelmiştir.

Geçmişte zekâ testleri özel yetenekli olarak tanılanmak için ön koşulken, bugün çevre, eğitime yapılan yatırımlar, kültürel sermayeler, yani çevresel faktörler, afektif özellikler yani bireysel özellikler göz önüne alınmaya başlamıştır. Böylece üstün zekâ tanımlanın kapsamı genişlemiştir. Böylelikle zekâ testleri, bir amaç olarak değil, üstün zekalılara yapılacak eğitsel, maddi ve manevi yatırımlara aday belirlemeye araç olarak görülmeye başlanmıştır

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Sonuç

Üstün zekalı olarak tanılamada, yukarıda bahsedilen konular, araçtır. Amaç ise, bu bireylerin eğitimi ile yetenek israfının önüne geçmek ve "potansiyelin yeteneğe dönüşümü" sürecinde karşılaşılması muhtemel problemleri engellemektedir. Bugün Greta Thunberg (18) gibi genç yaştaki isimlerin, dünyanı değiştirme konusunda öne çıkmasının sebebi de üstün zekaya ve genç nesillere verilen önemin ve onlardan beklentilerin artması ile açıklanabilir.

Dünyada Robert J. Sternberg, Joseph Renzulli gibi isimler, Türkiye’de ise Ümit Davaslıgil, Uğur Sak gibi isimler, alandaki çalışmalar yürütmektedir. İstanbul Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi Üstün Zekalıların Eğitimi üzerine doktora programlarında öğrenci yetiştirmektedir.

Ülkemizde son 10 yılda, yeteneğin disiplinler arası araştırmaları büyük önem kazanmıştır. Sosyal ve pratik değeri dolayısıyla da, ailelerin konuya olan ilgileri artmıştır. Yapılan eğitsel çalışmalar ile, büyük ivme kazanılmıştır. Türkiye’de üstün zekalılar eğitimi bağlamında gelişime açık bir profil görülmektedir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
34
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 33
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 15
  • Muhteşem! 6
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Bilim Budur! 5
  • İnanılmaz 3
  • Umut Verici! 3
  • Güldürdü 2
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 14:06:12 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11070

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Bıçakçı, et al. Özel Yeteneklilik (Üstün Zekalılık) Nedir? Üstün Zeka Dendiğinde Kastedilen Nedir?. (14 Ekim 2021). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11070
Bıçakçı, M., Bakırcı, Ç. M. (2021, October 14). Özel Yeteneklilik (Üstün Zekalılık) Nedir? Üstün Zeka Dendiğinde Kastedilen Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/11070
M. Bıçakçı, et al. “Özel Yeteneklilik (Üstün Zekalılık) Nedir? Üstün Zeka Dendiğinde Kastedilen Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 14 Oct. 2021, https://evrimagaci.org/s/11070.
Bıçakçı, Mehmet. Bakırcı, Çağrı Mert. “Özel Yeteneklilik (Üstün Zekalılık) Nedir? Üstün Zeka Dendiğinde Kastedilen Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 14, 2021. https://evrimagaci.org/s/11070.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close