Orman Yıkımını Durdurmak Mümkün mü?

Küresel iklim değişikliği konferansı COP26'nın açılış günlerinde, yüzden fazla ülke arazi kullanımında reform yapacaklarını, tarımı ve ticareti toparlayacaklarını ayrıca "2030 yılına kadar ormanların kaybını ve tahribini tersine çevireceklerini" belirten bir bildiriye imza attılar.^[1] Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya, Endonezya ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin de içinde bulunduğu ülkeler, dünya orman örtüsünün %90'ını kaplıyor ve bildiri, hükümetlerden ve özel sektörlerden 20 milyar dolarlık yardım taahhüdü içeriyor.

Gerçekten de ormanların tahribi, muazzam bir miktarda karbon emisyonuna yol açar.^[2] Ağaçların gövdeleri çürür, ormanın toprağında depolanan organik madde bozulmaya başlar. Bu süreci durdurmak, ancak küresel emisyonları azaltarak ve yeniden ağaçlandırmayla birlikte atmosferik karbonu emerek mümkün olabilir.^[3] IPCC (Hükümetler Arası İklim Değişimi Paneli), daha iyi orman yönetimi sayesinde emisyonları 2030'da yılda 14 milyar ton (14 gigaton) karbon azaltabileceğini tahmin ediyor.^[4] Bu, Amerika Birleşik Devletleri'nin yıllık karbon emisyonunun neredeyse iki katı.

Uydu verilerine dayalı orman tahribatı modelleri oluşturan Descartes Laboratuvarı'nın bilim lideri Jason Schatz, ABD ekonomisinin karbondan arındırılmasının trilyonlarca dolara mal olacağı öngörüldüğünde, ormanlar için 20 milyar dolarlık küresel bir taahhüdün çok da fazla olmadığını söylüyor ve ayrıca şunları da ekliyor:

Şimdiye kadar yaptığımızdan çok daha fazlası ve bu harika! Ama diğer taraftan, zamanımız giderek azalıyor.

Bildiri, iklim değişikliğinden en az zararla kaçınarak dünyayı yolunda tutmanın önemli bir parçası lakin ülkelerin bunu takip edip etmeyecekleri başka bir hikaye.

Visual Capitalist

Orman Tahribatının Tarihi

Çevre aktivisitlerinin onlarca yıl süren protestolarından sonra, ABD ve Kanada, kağıt ve kereste için birincil ormanların kesilmesini yavaşlatmak için adımlar attı.^[5] 1990'lardaki bir plan, Kuzeybatı Pasifik'in kalan son yaşlı ormanlarından bazılarında ağaç kesimlerine son verirken, Britanya Kolumbiyası 2020'de yaşlı ağaçları korumaya yönelik bir yasa çıkardı; ancak birçok büyük ağacı kesime açık bıraktığı için ve aynı zamanda bunu görmezden gelip, planın faydalarını abartılı bir biçimde vurguladığı için, eleştirilere maruz kaldı.^{[6], [7]}

Tropiklerde, ormanlar, genellikle sadece odun için değil aynı zamanda tarlaları ve çiftlikleri genişletmek için de temizlenir. Taahhüdü yerine getirmek, muhtemelen Güneydoğu Asya'daki palmiye tarlalarından, Batı Afrika'daki kakao tarlalarından ve Brezilya'daki sığır ve soya çiftliklerinden alım yapan kârlı ham madde piyasalarında da reform yapmak anlamına gelebilir.^[8]

Ormanların yerini alan endüstrileri engelleme konusunda daha önce ilerleme sağlanmıştı: Dünya Kaynakları Enstitüsünün küresel orman sağlığı konulu raporu, son on yılda Endonezya ve Malezya'nın tropik ormanlarının palmiye tarlalarına dönüştürülmesini engellemeyi başardığını ortaya koydu.^[9] Bu, son elli yılda, Teksas'taki bütün ormanlar büyüklüğünde bir ormanı yitiren tarihi bir yağmur ormanı tahribatı merkezi olan Endonezya için, özellikle önemli bir gelişmedir.^[10] Yazarlar, Endonezya'daki başarıyı, tarla ruhsatlarındaki duraksamaya ve orman temizliğinin kalıcı olarak yasaklanmasına bağlıyor.^[11]

Hükümetin belirli bir orman tahribatı planının yokluğunda bile, özel şirketler başarılarda rol oynamıştır. 2000'lerin başında birkaç büyük şirket, Amazon'daki orman tahribatına maruz kalan arazilerden soya satın almayı bırakma sözü vermişti.^[12] Nature'daki son araştırmalar, planın orman tahribatının binlerce kilometre kare azalttığını gösteriyor.^[13] Wisconsin Üniversitesinde coğrafyacı olan ve Nature'daki çalışmanın kıdemli yazarı Holly Gibbs, şöyle diyor:

Soya ticaretinin yasaklanması mükemmel bir başarı öyküsü... Orman tahribatını körükleyen, limanlar inşa eden bu şirketler en sonunda verdikleri zararı karşılamak için sorumluluk almaya başladılar.

Schatz, orman tahribatının tespit edilememesinin artık neredeyse imkansız olduğunu da söylüyor. Uydu görüntüleme teknolojisi o kadar iyi hale geldi ki, artık sadece temizlenmiş alanları değil aynı zamanda tarım için seyreltilmiş olan ormanları da seçebilecek. Buradaki asıl zorluk, bundan kimin kâr ettiğini bilmek; çünkü uydular, size yeni temizlenmiş bir palmiye tarlasından yağı satın alan şirketin adını veya bu kesilmiş ağaçlara ne olduğunu söyleyemez (Not: Buradaki seyreltme kelimesi tarım biliminde bazı bitkilerin veya bitki gruplarının diğerlerinin büyümesine yer açmak için çıkarılması anlamına gelen bir terimdir. Yani kısacası bir nevi "budama" diyebiliriz.). Ayrıca Schatz şunları da ekliyor:

Belirli orman tahribatı olaylarını ve karbon kaybını belirli bir şirketin tedarik zincirine bağlayabileceğimiz tam bir tedarik zinciri izlenebilirliği olmadan tüm bu uydu izleme araçlarını gerçek bir azalmaya dönüştürmek zor.

Ama tedarik zincirlerinin nasıl izlenebileceğine dair uluslararası politikaların ve yönergelerin bu açığı kapatma konusunda yardımcı olacaklarından oldukça umutlu. Şöyle diyor:

Birleşik Krallık'ta ve AB'de belirli malları ormanları tahrip etmeden ücretsiz olarak onaylayan bazı yasalar çıkıyor.^[14] Bu tür veriler hükümet tarafından zorlanırsa harika bir noktada oluruz. O zaman geliştirdiğimiz tüm uydu verilerini gerçek tedarik zincirlerine uygulayabiliriz ve bu sayede ortada hiçbir gizem kalmaz.

Gibbs, özellikle büyükbaş hayvanlarda bunu yapabilecek araçların mevcut hale geldiğini söylüyor ve ekliyor:^[15]

Şirketlerin yaptıkları konusunda muazzam bir umut olduğunu düşünüyorum ve bence çok daha fazla baskıya ihtiyaçları var. Bir şirketin bundan beş yıl sonra tedarik zincirini temizleme sözü vermesi gibi, bu çok saçma.

Bölgesel başarılara rağmen, dünyanın küresel fotoğrafı pek iç açıcı değil. 2014'te, 39 ülkeden oluşan daha küçük bir grup, küresel olarak 2020'ye kadar tropikal orman tahribatını yarı yarıya indirmek isteyen New York Bildirisi'ne imza attılar.^[16] Koruma haber sitesi MongaBay'den yapılan analize göre deklarasyonu imzalayan taraflar arasında Kanada, Endonezya, ve Brezilya Amazon'daki birkaç eyalet, orman tahribatı için küresel ortalamadan daha büyük adımlar attı.^[17] Ancak imzacılar hala hedeflerine ulaşamadı ve de bunun yerine ülkelerindeki ağaç kaybı yüzde 14 arttı.

Bildiri kapsamındaki başarılar geçiciydi. Ulusalcı başkan Jair Bolsanaro, 2019'da ülkenin iç kesimlerinde sağcı tarımsal çıkarların desteğiyle Brezilya'da iktidara geldiğinden beri, motorlu testereler yeniden hayata döndü.^{[18], [19]} Reform odaklı şirketlerin bile bu tür bir kamu desteğine ihtiyacı var: Brezilya'daki soya tarımı yasağı üzerine yapılan araştırmanın işaret ettiği gibi, merkezi mülkiyet kaydından çevresel izlemeye kadar devlet desteği, endüstri liderliğindeki çabaların başarısının anahtarıydı.

Ülkeler, Orman Tahribatının Ne Anlama Geldiği Konusunda Anlaşamıyorlar!

Ülkeler taahhüdü yerine getirseler bile, "orman tahribatını durdurmanın" ne anlama geldiği konusunda farklı anlayışlara sahip olabilirler.

Reuters'in bildirdiği gibi, Endonezya taahhüdü onayladıktan sonraki günlerde tavrını değiştirdi.^[20] Çevre bakanı Siti Nurbaya, Twitter'da "Endonezya'yı 2030'da sıfır orman tahribatına ulaşmaya zorlamak açıkça uygunsuz ve haksızdır." dedi. Bunun yerine, ülkenin taahhüdünü 2030 yılına kadar ormanlarını sürdürülebilir bir şekilde yöneteceği şeklinde yorumlamasını önerdi.

Sürdürülebilir orman yönetimi, arazisine yenisi yeniden dikildiği sürece yaşlı ormanların kesilmesine veya başka yerde yeniden dikilerek kesilen ormanların dengelenmesine izin veren politikalar anlamına gelebilir. Teoride, yeniden dikilen bu ormanlar, hasat edilen ağaçlardan karbonu yeniden emebilir. Ancak pratikte, Idaho Üniversitesi'nde bir orman ekoloğu olan Sophie Gilbert, yaşlı ekosistemlerin karbonu genç ormanlardan çok farklı şekilde depolayabildiğini söylüyor. Gilbert, örneğin, Alaska'daki Tongass Ulusal Ormanı'nda karbonun çoğunluğunun dev, yaşlı ağaçlarda kilitlendiğini söylüyor. Bir sürü yeni ağaç dikmek her zaman bu etkiyi yaratmaz. Son olarak şunu ekliyor:

Hiçbir ağaç eşit yaratılmamıştır ve ayrıca peyzajdaki hiçbir nokta da karbon tutma açısından eşit değildir.