Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Okumanın Evrimi - Giriş: Öküz Evinde Yaşamak

Okumanın Evrimi - Giriş: Öküz Evinde Yaşamak Flickr
10 dakika
8,309
  • Nörolinguistik
  • Yazı Sistemleri
Evrim Ağacı Akademi: Okumanın Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Okumanın Evrimi yazı dizisinin 1. yazısıdır.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al

1. Bölüm

Giriş: Öküz Evinin Hikâyesi

An itibariyle farkında bile olmadan olağanüstü bir iş başarıyorsunuz: Bu sayfanın arkaplanıyla renksel karşıtlık içinde bulunan birtakım simgelerin izleri retinanıza düşüyor; sinirler bu görsel veriyi retinadan alıp temporal lobda bulunan ve verinin “ne”liğine karar veren ventral yol üzerinden beynin arka kısmındaki görsel kortekse taşıyor; görsel kortekste tanınan ve tanımlanan veri, bu kez de “nerede” olduğunun tespit edileceği dorsal yoldan geçerek paryetal loba ve oradan da tümüyle (görsellik, farklı katmanlarıyla anlam, sesletim ve hatta belki etimoloji yönünden) kavranacağı, neredeyse eşzamanlı olarak da deneyimlerinizin ve düşüncelerinizin geri kalanıyla ilişkilendirileceği prefrontal kortekse iletiliyor. Neredeyse bir paragrafta açıklamaya çalıştığımız tüm bu süreç çeyrek saniyeden dahi kısa bir sürede meydana geliyor ve ortaya çıkan sonuç hepimiz için çok tanıdık: okuma.

Okumanın Tarihi isimli kitabında Alberto Manguel 1984 yılında Bağdat Arkeoloji Müzesi’nde gördüğü, üzerinde hayvanları ve “on” sayısını simgeleyen çeşitli oyuklar ve izler bulunan, insanın yazıya dair ilk üretimlerinden biri olan ve tarihte önemli bir noktayı imleyen yaklaşık altı bin yıllık iki kil tabletten bahseder ve şöyle der:

Tüm Reklamları Kapat

Bu tabletlerde son derece duygulandırıcı bir şey var. Belki de artık var olmayan bir nehrin taşıdığı kille yapılmış bu tabletleri ve binlerce yıl önce toprağa dönüşmüş bu hayvan figürlerini izlerken bir ses canlanıyor, çöllerin yeşil olduğu bir zamanda dikkatli bir çiftçi tarafından söylenmiş bir düşünce, bir ileti sanki ‘Burada on keçi vardı’, ‘Burada on koyun vardı’ diyor. Yalnızca bu tabletlere bakmakla zamanın başından günümüze kadar gelen bir anıyı yaşatıyoruz. Düşünen kişi düşünmeyi bıraktıktan çok sonra bile düşünceyi saklayabiliyoruz ve kendimizi çizilmiş imge görüldüğü, çözümlenebildiği, okunabildiği sürece sonu açık kalacak bir yaratıcılık eylemine katıyoruz.

İcat edildiği günden bu yana insan faaliyetinin en önemli bileşenlerinden biri olan yazı, bireysel seviyede bizim üzerimizde kalıcı, fizyolojik izler bırakırken daha geniş ölçekte irili ufaklı çok sayıda toplum tarafından asırlarca değiştirildi, geliştirildi, rafine edilerek çözümlenmesi gittikçe daha kolay hale getirildi. Bu, iki yönlü bir ilişki: Bizler yazıyı ihtiyaçlarımıza göre yoğurup biçimlendirirken, yazı da bu uğraşın karşılığını verdi, toplumların kendi içlerinde ve başka toplumlarla girdikleri etkileşimlerde belirleyici rol oynadı.

Peki, yazıyı (ve okumayı) böylesine hayati bir bileşen haline getiren nedir? Yaklaşık altı bin yıl önce ortaya çıkmış bir kaba semboller sistemi nasıl oldu da insan zihninin sonsuz olasılıkta evrenler yaratabilmesine, toplumsal kuralları belirleyip bunları hayata geçirebilmesine, dillerin tüm zarafetinin gözler önüne serildiği şiirlere, hayal gücünün ve insan ilişkilerinin sonsuz farklı kombinasyonda resmedildiği öykülere ve romanlara, her gün farklı bir gelişmeye gebe bilimsel ilerlemeye, toplumsal dönüşümlerin motoru olan devrimlere ve sayılamayacak daha birçok şeye açılan yolun taşlarını döşeyebildi? Ortaya çıktığı dönemden başlayarak bugünden neredeyse üç yüzyıl öncesine kadar yalnızca bir avuç insan tarafından doğru düzgün kullanılabilen ve çözümlenebilen yazı, nasıl oldu da yedi milyar nüfuslu dünyada ezici bir çoğunluğun gündelik yaşamında gerçekleştirdiği en sıradan eylemlerden birinin, okumanın nesnesi haline gelebildi?

Tüm Reklamları Kapat

Bir bilimsel yöntem olarak materyalist diyalektiği titizlikle açıkladığı Doğanın Diyalektiği isimli eserinde Friedrich Engels, diyalektiğin yasalarının tarihsel gelişimin iki temel veçhesinden hareketle ortaya çıktığını belirtir: doğanın tarihi ve insan toplumunun tarihi. Ortaya çıkışında ve gelişiminde insanın doğasıyla (yani biyolojik özellikleriyle) toplumsal deviniminin böylesine iç içe geçtiği bir aracın ve yetinin, yani yazının ve okumanın izini tarih öncesi çağlardan bugüne sürmeye çalışırken biz de bu yöntemi benimseyeceğiz.

Öküz Evinde Yaşamak

Dünyanın %36’sının öküz evinde yaşadığını söyleseler ne düşünürsünüz?

Homo sapiens’in simgesel sanata başvurmasının tarihi, belki bu türün ortaya çıkışı kadar eskiye dayanır. Türümüzün, ataları ve kuzenlerinden (Homo erectus, Homo heidelbergensis, Homo rhodesiensis, Homo neanderthalensis, Denisova insanları vb.) daha gelişkin bilişsel yetilere, bununla uyumlu bir şekilde de diğer insansı türlerden daha gelişkin el becerilerine sahip olduğunu biliyoruz. Birbiriyle sımsıkı bir ilişki içinde olan bu iki özellik, aslında insanı geri kalan tüm canlılardan da ayıran şeyi meydana getiriyor: öznelik. Bildiğimiz kadarıyla Homo sapiens, çevresini saran nesnel koşullarla bilinçli, öngörülü ve planlı bir şekilde baş etme, nesnelliği değiştirebilme iradesini gösterebilen, yani “özne” olabilen tek canlı türü.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

İhtiyaç halinde diğer tüm akrabalarından daha gelişkin ve incelikli aletler yapabilen ve bu sayede daha iyi beslenebilen, mevsim veya iklim koşullarına karşı daha fazla direnç gösterebilen, kısacası daha hızlı ve etkili uyum sağlayarak hayatta kalıp soyunu sürdürebilen H. sapiens, salt ihtiyaçlarını karşılamanın ötesine geçip somut planlamaların yanında düşlemeyi, bu düşlerini çevresine yansıtmayı da becermeye başladıkça birtakım minik süs veya ritüel eşyalarının yanı sıra bugün çeşitli mağaraların duvarlarında gördüğümüz o bilindik çizimler de ortaya çıkmaya başladı: yırtıcısından avına çeşitli hayvanlar, insanlar ve soyut çizgiler.

Fransa’da bulunan Lascaux Mağarası’ndaki 19 bin yıllık çizimler: Üstteki siyah çizim, soyu tükenmiş bir geyik türü olan Megaloceros’u gösterirken altta bir sıra halinde soyut anlama sahip olduğu düşünülen siyah noktalar görülüyor.
Fransa’da bulunan Lascaux Mağarası’ndaki 19 bin yıllık çizimler: Üstteki siyah çizim, soyu tükenmiş bir geyik türü olan Megaloceros’u gösterirken altta bir sıra halinde soyut anlama sahip olduğu düşünülen siyah noktalar görülüyor.
Wikipedia
Yine Lascaux Mağarası’ndan bir çizim: Avrupa bizonu, at ve geyik.
Yine Lascaux Mağarası’ndan bir çizim: Avrupa bizonu, at ve geyik.
Wikipedia

Atalarımızın bu resimleri ne amaçla yaptığına dair çeşitli fikirler bulunuyor. Kimi bilim insanları bunların halisünatif maddelerin etkisi altında gerçekleştirilen şamanik ritüellerin bir parçası olduğunu söylerken başka bazı bilim insanları da o dönemin insanlarının bu resimleri avda şans getirmesi için yapılan bir tür sihrin bileşeni ya da düpedüz birer sanatçının yaratıcılığının örnekleri olabileceğini belirtiyor. Her ne amaçla yapılmış olursa olsun bu resimler, insanın sözlü iletişimin yanında simgesel anlatıma başvurma yetisini kazandığının birer kanıtı.

Göçebe yaşamın getirilerinden biri, eğer yeteneğiniz varsa önünüze çıkan her duvarı tuval niyetine kullanabilme fırsatına sahip olmaktır. Peki ya göçebe değilseniz?

Homo sapiens’in avcı-toplayıcı gruplardan yerleşik yaşama geçişi ve tarım yapmaya başlaması bir anda meydana gelmedi. Binlerce yıl, on binlerce nesil alan meşakkatli bir süreç içerisinde aşamalı olarak yerleşik hayata geçen insanlar bunu, kabaca “daha az emekle daha fazla ürün” olarak kodlanabilecek verimliliği artırma güdüsüyle gerçekleştirdiler. Daha yerleşik yaşamın ilk örneklerine bile gelmeden teknolojik ilerleme konusunda epeyce yol kat etmiş, kap kacak yapmanın yanı sıra ateşi kontrol altına alıp birtakım hayvanları evcilleştirmeye başlamışlardı bile.

Yerleşik yaşama geçişle birlikte gerçekleşen tarım devrimi, toplumsal açıdan köklü bir dönüşümün önünü açarken bu dönüşümün en önemli çıktılarından ikisi –belki de en önemlileri– artı ürün olgusunun ortaya çıkması ve toplumsal işbölümünün gitgide daha da karmaşık hale gelmesi oldu. Bu iki olgunun doğuşu ise bugün çok daha karmaşık, çok daha girift bir biçimini yaşadığımız sınıflı toplumların ve özel mülkiyetin ilk olarak tarih sahnesine çıkmasıyla el ele ilerledi.

Tüm Reklamları Kapat

İşleyiş basitti: Önceden kendine yetecek kadar bulan, toplayan, avlayan insan toplulukları iklim değişimi, coğrafi uygunluk, alet yapımındaki gelişkinlik vb. sayesinde artık ihtiyaçlarından fazlasını üretebiliyor, ürettiklerini depolayabiliyordu. Bu, topluluktaki herkesin çalışması zorunluluğunu ortadan kaldırdığı gibi toplulukların ihtiyaç fazlasını başka ürün veya hizmetler karşılığında takas edebilmesinin önünü açıyordu. Bu da ister istemez birtakım hesap kitap işleri gerektiriyordu ve her seferinde koca koca hayvanların, bitkilerin isimlerini her yere not etmek tabii ki mümkün değildi. Ah, şu takas ürünleri bir simgeleştirilebilseydi…

Birbirine çok yakın dönemlerde birbirine çok yakın coğrafyalarda ortaya çıkan iki yazı, tarih öncesi insanın ihtiyaçtan doğan bu dileğini yerine getiriyordu. Yalıtık bir dil olan Sümercede yaklaşık yedi yüz, sonrasında gelen birçok alfabenin öncülü sayılabilecek Antik Mısır Hiyerogliflerinde ise dokuz yüze yakın simge bulunuyordu. Bu simgelerden oluşan yazılar son derece ilkeldi; doğada bulunan nesnelerin veya bazı kavramların kabaca basitleştirilmiş birer işaretiydi yalnızca. Yeterince pratik değildi, ama idare ediyordu işte…

Tarım devrimi ve yerleşik hayatla insan emeğinin daha verimli hale getirilmesi, çok büyük ölçüde tarım alanlarından oluşan üretim araçlarının özel mülkiyete tabi olması sayesinde daha fazla insanın üretimle doğrudan ilgisi bulunmayan işlerle uğraşabilir olması ve insanın öğrenmeye son derece açık, merak ve yaratıcılık dolu beyni, MÖ 1700 civarında firavunlara bağlı olarak işletilen turkuaz madenlerine yakın bir bölgede, Sina Yarımadası'nda yazının daha da basitleştirilmesine yönelik ilk ciddi adımların atılmasını sağladı.

Proto-Sinaitik denen yazıyı ortaya çıkaran dönemin kâtipleri (ki kendileri olsa olsa bir avuç insandı, ama vur deyince öldürmüşlerdi) yazının daha da verimli hale getirilebilmesi için ağırlık atması gerektiğine karar verdiler ve ortaya çıkardıkları bu yeni işaretler, doğrudan doğruya bir kavramın anlamını (buğday, öküz, keçi, turkuaz vb.) karşılamak yerine konuşma seslerine, daha doğrusu salt ünsüz seslere karşılık gelmeye başladı. Bugün Arapça, İbranice gibi Sami dillerde sözcüklerin ünsüz harf köklerinden türetilmesinin sebebi budur.

Tüm Reklamları Kapat

Okurun yalnızca birkaç simgeye bakarak bir mesajın anlamını kavramasına olanak sağlayan bu yazı biçiminin bir diğer yanı da akrofonik ilke adı verilen ve hafızayı kullanma üzerine kurulu bir ilkeden faydalanmasıdır. “Akrofonik ilke” teriminin doğrudan anlamı “sesi bir uçta kullanma”dır; yani bir kelimenin belli bir ucunda, başında ya da sonunda (büyük çoğunlukta başında) yer alan sesin vurgulanması. Örneğin birçok Sami dilde m ünsüz sesi, “dalga” anlamına gelen mem ya da mayyuma kelimesinin ilk sesinden köken alır. Öte yandan “yılan” anlamına gelen nahasu sözcüğünün ilk hecesindeki vurgu da n sesini hatırlatmaya yarar.

Ticaret yolları sayesinde de farklı toplumlarla buluşan bu yazı biçimi, o toplumlar tarafından da benimsenip kullanılmış, bu sırada da son derece radikal değişimlere uğramıştır. Örneğin Antik Mısır yazısındaki beth (“ev” anlamına gelir; b sesini vurgulamak için kullanılır) şu şekilde çizilirdi:

Antik Mısır yazısında
Antik Mısır yazısında "Beth"

Proto-Sinaitik dillerde ve onlardan kendine sembolleri miras alan diğer dillerde b sesine karşılık gelen sembolün uğradığı biçimsel değişimler de şöyledir:

Proto-Sinaitik
Proto-Sinaitik
Fenike alfabesi
Fenike alfabesi
Erken Yunan
Erken Yunan
Yunan,
Yunan, "Beta"
Latin
Latin

Diğer yandan “öküz” anlamına gelen ’aleph sözcüğü, a sesini vurgulamada kullanılırdı ve o sesten sonra gırtlaktan çıkan hava duraklamaya uğrardı. Sonradan sonraya, farklı toplumlardaki kullanımlarda o duraklama sesi kayboldu.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
ENERJİ AYT MATEMATİK 10 DENEME SINAVI

(12.SINIF 1.DÖNEM KONULARINI İÇERİR.)

Devamını Göster
₺154.00
ENERJİ AYT MATEMATİK 10 DENEME SINAVI

Antik Mısır yazısında
Antik Mısır yazısında "a'leph"
Fenike alfabesi
Fenike alfabesi
Erken Yunan
Erken Yunan
Yunan,
Yunan, "Alfa"
Latin
Latin
Tüm harf görsellerinin kaynağı: earlysemitic.weebly.com

Lascaux Mağarası’nın duvarlarına o öküz resmini çizen avcı-toplayıcılardan bugüne geçen on yedi bin yılda nesiller boyu titizlikle çalışan, ince işçiliğin en güzel örneklerini sunan kâtipler sayesinde bugün, dünya nüfusunun %36’sını oluşturan biz, Latin Alfabesi kullanıcıları kendimizi ve çevremizi tarif etmek, düşüncelerimizi paylaşmak, kurallar yazıp kurallar bozmak, kısacası varlığımızı ifade edip daha sonraki nesillere aktarabilmek için yazıyı yani alfabeyi (ya da konuştuğumuz dile göre alphabet’i, alfabeto’yu, alfabetet’i, alfávito’yu…), etimolojik köken itibariyle de bir öküz evini araçsallaştırıyor, düşünsel dünyamızı bu öküz evinin sınırları içinde betimleyebiliyoruz. Bugün öküzü göremiyor musunuz? Latin alfabesindeki büyük “A” harfini baş aşağı çevirin.

Ne var ki burada bir soru, çözmemiz gereken bir paradoks çıkıyor karşımıza: Herhangi bir özelliğin evrimleşmesi için milyonlarca yıl geçmesi gerekirken insanlar her şeyi, ama her şeyi kökünden değiştirebilecek güce sahip, böylesine etkili bir aracı kabaca yirmi bin yıl gibi kısacık bir zaman diliminde ortaya çıkarmayı nasıl başardı? Evrim, insana “kıyak” geçip daha hızlı işlemeye mi karar verdi? İnsan beyni nasıl oldu da kozmolojik olarak “birdenbire” denebilecek bir sürede böylesine incelikli bir işçiliği üretmeye ve bunu çözümlemeye muktedir hale gelebildi?

Yazı dizimizin ikinci bölümünde nörobilimin sahasına giriş yapıp okumanın altında yatan nöral bağlantılara göz atarken bu soruların da yanıtlarını arayacağız.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Okumanın Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Okumanın Evrimi yazı dizisinin 1. yazısıdır.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
72
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 28
  • Merak Uyandırıcı! 14
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 10
  • Muhteşem! 7
  • İnanılmaz 5
  • Bilim Budur! 4
  • Güldürdü 2
  • Umut Verici! 2
  • Üzücü! 1
  • Grrr... *@$# 1
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • Alberto Manguel. (2019). Okumanın Tarihi. ISBN: 978-975-363-919-8. Yayınevi: Yapı Kredi Yayınları.
  • C. Claiborne Ray. Clues To Prehistoric Cave Painters Remain Scant. (25 Eylül 2017). Alındığı Tarih: 17 Aralık 2018. Alındığı Yer: New York Times | Arşiv Bağlantısı
  • Stanislas Dehaene. (2019). Beyin Nasıl Okur?. ISBN: 978-605-106-891-6. Yayınevi: Alfa.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2023 09:32:52 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7524

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Fare
Deniz
Yapay Zeka
Eşeyli Üreme
Skeptisizm
Metal
Homo Sapiens
Kimya Tarihi
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Charles Darwin
Hafıza
Koruma
Böcek
Köpek
Kan Hastalıkları
Uyku
Toplumsal Cinsiyet
Hominid
Karanlık Enerji
Dışkı
Elementler
Şeker
Coğrafya
Aşılar
Kurt
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
O. Karakaş, et al. Okumanın Evrimi - Giriş: Öküz Evinde Yaşamak. (22 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 28 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7524
Karakaş, O., Ölez, Ş. (2018, December 22). Okumanın Evrimi - Giriş: Öküz Evinde Yaşamak. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2023. from https://evrimagaci.org/s/7524
O. Karakaş, et al. “Okumanın Evrimi - Giriş: Öküz Evinde Yaşamak.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, 22 Dec. 2018, https://evrimagaci.org/s/7524.
Karakaş, Ozan. Ölez, Şule. “Okumanın Evrimi - Giriş: Öküz Evinde Yaşamak.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, December 22, 2018. https://evrimagaci.org/s/7524.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.