Öğrenme ve Öğretimde Bilgiyi Anlatmak ve Bilgiyi İnşa Etmek: Bir Konuyu Çalışırken Kullandığınız Teknik Öğrenme Etkinliğinizi Etkiliyor Olabilir mi?

Eğitim unsurları göz önünde bulundurulduğunda, öğrenimde ve öğretimde öne çıkarılabilecek "bilgi anlatma" (İng: "knowledge-telling") ve "bilgi inşa etme" (İng: "knowledge-building") olarak adlandırılan iki yaklaşım arasında önemli bir ayrım bulunmaktadır:

• Bilgi anlatma, öğrenilecek materyal ile görece daha yüzeysel olarak etkileşime geçen öğrenim ve öğretim yaklaşımıdır. Bu yaklaşım başlıca, materyalin üzerinde derinlemesine düşünme ya da inceleme yapılmaksızın gözden geçirilmesinden oluşur. Öğrenimde bilgi anlatma yaklaşımının en genel örneklerinden birisi, bir materyalin ezberlenene kadar tekrar tekrar okunmasıdır. Öğretimde ise bu yaklaşıma, öğrencilerden beklenen tek şeyin söylenenleri dinlemek ve deftere geçirmek olduğu bir ders örnek olarak verilebilir.
• Bilgi inşa etme, öğrenilecek materyal ile görece daha derin bir şekilde etkileşime girilen öğrenim ve öğretim yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda öğrenilecek olan materyal derinlemesine incelenir ve çeşitli açılardan ele alınır. Bilgi inşa etme yaklaşımı çeşitli tekniklerin kullanılması, materyalin farklı bölümleri arasında ilişki kurulması ve materyalle ilgili açık uçlu soruların sorulmasıyla desteklenebilir.

Tirachard Kumtanom

Bu konu üzerinde yapılan araştırmalar, bu yaklaşımlarla ilgili olarak insanların ders çalışma tekniklerine dair iki önemli gerçeği göstermektedir: Öncelikle, bilgi inşa etmenin bir yaklaşım olarak hem öğrencilerin materyali öğrenme becerisi hem de öğrencilerin bağımsızlığı, yeterliliği ve motivasyonu açısından öğrenimde daha verimli çıktılar sağladığı anlamına gelmektedir.^{[1], [2]} Bununla birlikte, araştırmalar, belirgin derecede daha az etkili bir öğrenme yöntemi olmasına rağmen, insanların içgüdüsel olarak bilgi anlatma yaklaşımına yöneldiğini göstermektedir.^[1]

Özetle, bilgi anlatma yaklaşımı basitçe öğrenilecek materyalin üzerinden geçmeye dayanan, materyalle görece daha yüzeysel bir etkileşimi içermekte ve daha az etkili olmasına rağmen, daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Buna karşılık, çeşitli tekniklerle desteklenen bilgi inşa etme yaklaşımı, materyalin görece daha derin işlenmesini içermektedir. Ancak genel olarak daha verimli bir yaklaşım olmasına rağmen daha az yaygındır.

Bilgi inşa etmenin daha etkili ancak daha az yaygın olmasından dolayı, bilgi anlatma yerine bu yaklaşımın nasıl teşvik edileceğini anlamak önemlidir.

ROMAN ODINTSOV

Kişinin Kendi Öğreniminde Bilgi İnşa Etme Yaklaşımı Nasıl Kullanılır?

Öğrenimde bilgi inşa etme yaklaşımını teşvik etmek için öğrenilecek olan materyalin pasif bir şekilde tüketilmesinden ziyade, materyal ile aktif bir şekilde etkileşime girilmesi gerekir. Bu da şu gibi tekniklerle sağlanabilir:

• Materyaldeki anahtar noktaları belirlemek ve bu noktaları vurgulamak.
• Yapılandırmasını geliştirmek amacıyla materyali yeniden düzenlemek.
• Materyalin farklı bölümleri arasında ilişki kurmak.

Bu tekniklerin kullanılışını daha iyi anlamak adına, aktif bir şekilde kendinize materyal hakkında sorular sorma yöntemi göz önünde bulundurulabilir. Bu yöntem, materyalin genel olarak analiz edilmesini ve farklı açılardan ele alınmasını teşvik ettiğinden dolayı bilgi inşa etmeyi en iyi destekleyen yöntemlerden birisidir.^[3]

Örneğin mitokondri hakkında bir materyali öğrenmeye çalışan bir kişi, kendisine şunlar gibi konuyla ilgili temel soruları sorarak bu yöntemi uygulayabilir:

• Mitokondrinin ana işlevi nedir?
• Mitokondrinin yapısı nasıldır?
• Mitokondri nerede bulunur?

Ayrıca sorulan soruların yalnızca temel bilgileri ezberlemeyi gerektirmediğine emin olunması önemlidir. Çünkü bu durum bilgi anlatma yaklaşımına daha yakındır. Bunu önlemek için öğrenen kişi kendisine, öğrendiği bilgiyi farklı açılardan ele alabileceği sorular sorarak konuya yönelik idrak düzeyini geliştirebilir. Bu sorular ise şöyle olabilir:

• Bir hücrenin içerisindeki mitokondrilerin hepsi bir anda çalışmayı durdurursa ne olur?
• 5 yaşındaki bir çocuğa mitokondrinin hücredeki rolünü nasıl açıklarız?
• Mitokondri tarafından tüketilen ve üretilen maddeler mitokondriye girişlerinden çıkışlarına kadar nasıl bir yolculuktan geçerler?

Bu çeşit soruları sormak, kişiye verilen temel bilgiyi harfi harfine ezberlemek yerine materyal ve temel bilgi üzerinde daha detaylı düşünmeyi teşvik ettiği için bilgi inşa etmeyi destekler.

Not: Öğrenilen materyal üzerindeki kavrayışı geliştirmenin iyi bir yolu da bunu başkalarına öğretmektir. Bu yöntem "Protege Etkisi" (İng: "Protégé Effect") olarak bilinir.^[4] Bu yöntem uygulandığında öğrencilerin konuyla ilgili düşündükleri herhangi bir soruyu sormaları teşvik edilir.^[3] Bu şekilde hem öğrenciler hem de öğreten kişi materyali daha iyi öğrenebilir. Kişinin kendi öğrenimine gelince, bu yöntemin kayda değer bir faydası da diğerlerinin sorduğu soruların kişinin materyali daha önce bakmadığı açılardan ele almasını sağlayabilmesidir. Bu da bilgi inşa etme yöntemini uygulama yeteneğinin gelişmesine yardımcı olur.

Pexels

Başkalarına Öğretirken Bilgi İnşa Etme Yaklaşımı Nasıl Kullanılır?

Alfred North Whitehead, Eğitimin Amaçları kitabında şuna değinmiştir:^[5]

Bir çocuğu düşünsel aktivite konusunda eğitirken her şeyden önce 'atıl fikirler' dediğim; yani faydası görülmeden, test edilmeden ya da yeni fikir kombinasyonlarına karıştırılmadan sadece hafızaya atılan fikirlerden sakınmalıyız.

Başkalarına eğitim verirken bilgi inşa etme yaklaşımını öne çıkarmak için kişi kendi öğreniminde kullandığı yöntemlere benzer yöntemler kullanabilir ya da öğrencileri bu teknikleri kullanmaları için cesaretlendirebilir.

Örneğin, bilgi inşa etme yaklaşımını öne çıkarmak adına sorular sorulacağı sırada, içerisinde bulunulan duruma göre şu yöntemlerin bir kombinasyonu kullanılabilir:

• Öğrencilere direkt olarak materyalle ilgili bilgi inşa etmeye dayalı sorular sorulabilir.
• Öğrencilerin kendi bilgi inşa etmeye dayalı sorularını sormaları sağlanabilir.
• Öğrencilerin kendi sorduğu bilgi inşa etmeye dayalı sorulara kendilerinin cevap bulmaları sağlanabilir.
• Öğrencilerin kendi aralarında bilgi inşa etmeye dayalı soruları sorup, birbirlerine cevaplar vermeleri sağlanabilir.

Buna benzer olarak, materyalin farklı yönleri arasında bağ kurma konusuna gelince ise bunu öğretici kişi kendisi yapabilir ya da öğrencilerinin bireysel olarak ya da grup halinde bu bağları kurmasına destek olabilir.

Kasıtlı Öğrenme ve Yansıtıcı Öğrenmeyi Öne Çıkarmak

Hem kişinin kendi öğreniminde, hem de başkalarına uyguladığı öğretimde bilgi inşa etme yaklaşımına ek olarak kasıtlı öğrenme (İng: intentional learning) ve yansıtıcı öğrenmeyi (İng: reflective learning) de öne çıkarmak faydalı olabilir:^{[1], [6]}

• Kasıtlı öğrenme materyal ile etkileşime girerken aynı zamanda aktif bir şekilde öğrenmeye çalışmayı içinde barındırır.^[7] Örneğin, kasıtlı öğrenme dahilinde materyal ile etkileşime geçerken öğrenen kişi sürekli karşılaştığı yeni bilgileri aktif bir şekilde halihazırda bildiği bilgilerle bağdaştırmaya ve bu yeni bilgileri nasıl kullanabileceğini anlamaya çalışır.
• Yansıtıcı öğrenme, öğrenme süreci boyunca öğrenen kişinin kendi bilgisini, yeteneklerini ve performansını aktif bir şekilde izleyip değerlendirmesini kapsar.^[8] Örneğin, yansıtıcı öğrenme sürecinde öğrenen kişi hem sahip olduğu bilgilerde herhangi bir boşluğun, hem de materyalde anlamadığı noktaların olup olmadığını belirlemek ister.

Pexels

Bilgi İnşa Etme Hakkında Uyarılar

Araştırmalar bilgi inşa etme yaklaşımının çoğunlukla bilgi anlatmaya nazaran daha etkili olduğunu öne sürse de, konuyla alakalı birkaç önemli uyarı bulunmaktadır.

Öncelikle, bu konuyla alakalı araştırmaların çoğu insanların başkalarına eğitim verirken kullandıkları bilgi anlatma ve bilgi inşa etme yöntemlerine odaklanmıştır. Bu araştırma bulgularının insanların öğrenimine ve öğretimine rehberlik etmek adına kullanılmasının makul olmasıyla birlikte, yine de bu araştırmaya bel bağlarken dikkate alınması gereken önemli bir kısıtlamadır.

Bununla beraber, özellikle farklı koşullar altındayken insanların farklı öğrenim ve öğretim yöntemlerine değişik tepkiler verebileceği bazı bireysel farklılıkların olabileceğini unutmamak gerekir. Bu da, bazı durumlarda bilgi inşa etme yerine bilgi anlatma yaklaşımı tercih edilebilir anlamına gelmektedir. Bu yüzden her bir durumu kendi içerisinde değerlendirmek ve içerisinde bulunan koşullar göz önünde bulundurularak en etkili olacak yaklaşımı kullanmak büyük önem taşımaktadır.

Son olarak, uygulanacak olan öğrenme ve öğretme yaklaşımlarını seçerken bu yaklaşımların hangisinin daha etkili olduğunun ötesinde başka değerlendirmelerin de bulunduğunu unutmamak önemlidir. Örneğin, bilgi inşa etme yöntemleri öğretmen ya da öğrencinin daha fazla zaman ve çaba harcamasını gerektirebilir. Bu durum, daha iyi kazanımlara yol açma potansiyeli bulunmasına rağmen bu yaklaşımı daha az çekici hale getirebilir.

Pexels

Kullanılan Terimler Üzerine Notlar

Bazı durumlarda, "bilgi inşa etme" ve "bilgi anlatma" terimleri bu yazıdaki gibi genel hatlarıyla ele alındığı asıl anlamlarından biraz daha farklı anlamlarda kullanılmıştır. Örneğin, konu üzerindeki bir çalışma bu terimler hakkında şöyle bir açıklamayı barındırmaktadır:^[9]

Bilgi inşa etme, bir topluluk için değerli olan fikirlerin sürekli olarak üretilmesine ve geliştirilmesine odaklanan ortak bir işlem olarak tanımlanır... Bilgi inşa etmenin tam zıttı ise bilgi anlatmadır. Bilgi anlatmada asıl önemli olan, bireyin halihazırda var olan bilgiyi ve bu bilgiyi doğrulayan ve geçerli kılan aktiviteleri kavraması, içselleştirmesi ve biriktirmesidir. Bunun aksine, bilgi inşa etmede asıl önemli olan ise bilgiyi daha ileri götürmek için fikirlerin yaratıcı kullanılması, geliştirilmesi, detaylandırılması ve üzerine derince düşünülmesi, çeşitlendirilmesi, iletişim kurulması ve üretilmesinde öğrencinin katkısının olmasıdır.

Buna ek olarak, bilgi anlatma ve bilgi dönüştürme (İng: knowledge-transforming) terimleri bazı zamanlarda, özellikle yazılı derleme bağlamında, bilgi anlatma ve bilgi inşa etme ile aynı şekilde kullanılmıştır. Konu ile ilgili bir yazıda bu terimler şu şekilde tanımlanmıştır:^{[6], [10]}

Yazı yazmanın gerektirdiği bilgi işleme düzeyi çok yüksek gibi görünmekteydi. Bu nedenle bu araştırmanın amaçlarından birisi de çocukların bu gereksinimle nasıl başa çıktığını açıklamaktı (Scardamalia, 1981).

Bu sorudan yola çıkarak 'bilgi anlatma stratejisi' olarak adlandırdığımız bir sonuca vardık. Bu strateji kişinin bildiklerini akla geldiği sırayla, biçime dair kısıtlamaları göz önünde bulundurarak ve metne dair başlıca ipuçlarını daha önceki metne dayandırarak anlatmasından oluşmaktadır. Bu strateji genç yazarların, yetişkin yazarların yoğun emek vererek tamamladığı yazı ödevlerini hızlıca ve kolayca tamamlamalarına olanak sağlayan, oldukça etkili bir stratejidir.

Daha yetişkin yazarlar ise 'bilgi dönüştürme' olarak adlandırılan daha karmaşık bir stratejiye başvurmaktadırlar. Bu strateji, yazı yazma kaygıları ile bilgi ve inanç kaygıları arasında bir döngüyü içerir. Yapılan işi bitirme konusunda daha az etkili olmasına rağmen daha yetişkin yazarların kullandığı bu stratejinin, yazarın bilgi ve inançlarının bu döngüsel süreç sırasında gelişime uğradığı önemli bir faydası bulunmaktadır. Bunun yanında 'bilgi anlatma' stratejisinin yazarın bilgisine olan etkisi yok denecek kadar azdır.

Özet ve Sonuçlar

• Öğrenilecek olan materyal gözden geçirilirken, hem kendi öğrenimimizde hem de başkalarına öğretirken öne çıkarabileceğimiz bilgi anlatma ve bilgi inşa etme olarak bilinen iki yaklaşım arasında önemli bir ayrım bulunmaktadır.
• Bilgi anlatma yaklaşımı, öğrenilecek materyal ile görece yüzeysel bir etkileşimi barındırmaktadır. Bu etkileşim, üzerinde derinlemesine düşünme ya da analiz yapılmadan, başlıca olarak materyali basitçe gözden geçirmeye dayanmaktadır. Öte yandan bilgi inşa etme yaklaşımı öğrenilecek olan materyal ile görece daha derin bir etkileşimi barındırmaktadır. Bu etkileşim ise materyali çeşitli açılardan incelemeye dayanmaktadır.
• Bilgi inşa etme yaklaşımı, hem öğrencilerin materyali öğrenme becerisi hem de öğrencilerin bağımsızlık, yeterlilik ve motivasyonu açısından öğrenimde genellikle daha verimli çıktılara yol açmaktadır. Ancak buna rağmen, insanlar çoğunlukla bilgi anlatma yaklaşımını kullanmaya eğilimlidirler.
• Öğrenim ve eğitimde bilgi inşa etme yaklaşımını öne çıkarmak için materyaldeki önemli noktalara dikkat çekmek, materyalin farklı bölümleri arasında ilişki kurmak ve materyalle ilgili açık uçlu sorular sormak gibi çeşitli yöntemler kullanılabilir.
• Bilgi inşa etme yaklaşımının yanında, aynı zamanda kasıtlı öğrenme ve yansıtıcı öğrenmeyi de öne çıkarmak faydalı olabilir. Kasıtlı öğrenme materyalle etkileşime girerken aynı zamanda aktif bir şekilde öğrenmeye çalışmayı barındırırken, yansıtıcı öğrenme bütün öğrenme süreci boyunca kişinin bilgisini aktif bir şekilde kontrol etmesini içermektedir.