Nostalji Nedir? Geçmişe Duyulan Hasret, Bir Hastalık Olabilir mi?

"Nostalji" kelimesi 1688 yalında İsviçreli psikolog Johannes Hofer tarafından Yunanca "nostos", yani "eve dönüş" manasına gelen kelime ile, "algos" yani "acı" kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Bu kelime, aslında ilk zamanlarda yurt özlemi çeken insanlar için kullanılmıştır; fakat günümüzde, kelimenin anlamında bir genişleme olmuştur.

Peki nostalji, gerçekten bir hastalık mı? Çünkü 20. yüzyıl insanları olarak bizler, geçmişe özlem duymanın çok özel bir duygu olduğunu düşünüyoruz fakat eskiden, bu his, hastalıklı bir duygu olarak görülüyordu. Bu konuyu anlayabilmek için 17. yüzyıla bir dönüş yapmak gerekiyor.

Nostaljinin Tarihi

17. yüzyılda İsviçre'nin paralı askerlerinde bazı farklılıklar ortaya çıkmaya başladı. Bu durum oldukça enteresandı. Çünkü bu kişiler; uykusuzluk, ritim bozukluğu, yorgunluk ve hazımsızlık gibi belirtileri olan hastalıklara yakalanıyorlar ve zamanla durumları ağırlaşıyordu. Aslında bu hastalığın belirtileri, depresyon belirtileri gibiydi; fakat askerler bu hastalıktan oldukça hızlı ve fazla etkileniyordu. Öyle ki işlerini yapamayacak duruma gelebiliyorlardı. Peki bu askerlere ne oluyordu? Neden böyle zor bir durumda kalıyorlardı?

Bu konu, birinin ilgisini çekmeyi başarmıştı: Johannes Hofer ismindeki bir tıp öğrencisi, hastaların yaşadıklarından oldukça etkilenmiş ve neler olduğunu araştırmaya karar vermişti. Yaptığı araştırmalar sonucunda, bu askerlerin yaşadıklarının fiziksel olmadığını anladı. Aslında onlar bir çeşit psikolojik rahatsızlık içindeydiler. Yurtlarını özleyen bu askerler, yaşadıkları özlem neticesinde bazı semptomlar göstererek hastalanıyorlardı. İlk zamanlar bu hastalık için "İsviçre Hastalığı" tabiri kullanılıyordu. Askerlerin yurtlarını özlemesine neden olan her şey, bir bir yasaklanmaya başlanmıştı. Çünkü yurtlarını hatırlatan her şey, askerlerin oldukça fazla üzülmesine sebebiyet veriyordu.

Johannes Hofer tarafından üretilen "nostalji" kavramı, o zamanki durumu açıklama açısından oldukça değerli idi. Yani o dönemde yurt özlemiyle dolu olan ve bu özlemden ötürü oldukça acı çeken insanların durumunu "nostalji" kavramı tanımlıyordu. Hofer'in tanımlamasıyla birlikte nostaljik durum, Avrupa'ya da yayılmış ve günümüze kadar gelmiştir.

Nostaljinin 18. yüzyıldaki seyri, bir önceki yüzyılla benzerlik gösterdi. Yurtlarına özlem duyan kişiler, hastalığın olumsuz etkilerinden kurtulabilmek amacıyla yurtlarına gönderiliyordu. Fakat bu tedavi artık yeterli gelmiyordu. Çünkü hastalığın tedavisi güçleşmeye başlamıştı. 18. yüzyılın sonlarına doğru nostaljiyi araştırma görevi, doktorlardan şair ve filozoflara geçmeye başladı.^[1]

Nostalji ile alakalı pek çok şey söylendi. Bazı psikologlar nostaljinin, cenin dönemine geri dönmek isteyen kişilerin sıkıntılarını açığa vurduğunu düşündü. Yahut bu durum, çocukluk dönemini bırakma zorlukları neticesinde meydana geliyor olabilirdi. O zamanlar "hastalık" olarak kabul edilen ve tedavi edilmesi gerektiği düşünülen nostalji, günümüzde insanın geçmişten beslenmesini sağlayan bir mutluluk kaynağı olarak görülüyor.

Pixabay

Nostalji, Gerçekten Bir Hastalık mı?

Şimdilerde pek çok insan, nostalji kavramını duyduğunda bir huzur hissediyor. Çünkü aslında bu kavram, bizlere geçmişi ve güzel günleri hatırlatır. Yani bu durum, şu anda düzeltilmesi gereken bir hastalık değildir ve bir sağlık durumunun hastalık olması için yer alması gereken DSM-5 gibi resmi kataloglarda da yer almaz!

Cambridge Sözlüğü, "nostalgia"yı geçmişte olan şeyleri düşünürken hem zevk hem de hafif üzüntü hissetmek şeklinde tanımlamaktadır.^[2] Geçmişe duyulan özlemde üzüntü hissinin artması, konuyu ciddiye almayı gerektirebilir.

Örneğin anlattığımız üzere, Johannes Hofer'in isimlendirmesinden sonra bir hastalık olarak kabul edilen "nostalji", o zamanlar gerçekten de ağır sonuçlar doğuruyordu. Dolayısıyla nostaljik duygularla birlikte, gündelik hayatınızda işlevinizi sınırlandıracak boyutta bir sorun yaşıyorsanız, bir psikoloğa görünmeniz önem taşımaktadır.

Nostaljinin İşlevleri

Nostalji'nin tanımı Johannes Hofer'den bugüne epey değişikliğe uğradı. Modernizm nostaljiyi, hastalıklı etkisinden ziyade, insanlara olumlu etkileri bulunan bir kavram olarak gördü. İnsanın ruh halini iyileştirme, insana varoluşsal anlam kazandırma vb. psikolojik işlevleri bulunduğu düşünülen nostalji, modern dünyada temelde şu işlevlere sahip gibi görünmektedir:^[3]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

• İnsanın ruh halini iyileştirir.
• Bireye varoluşsal bir anlam kazandırır.
• Siyasi bir araç olarak kullanılabilir.
• Kişinin psikolojik anlamda kendisini iyi hissetmesini sağlar.

Yukarıdaki gibi sıralanabilen her bir husus, nostaljinin işlevleri olarak değerlendirilebilir. Bunun yanı sıra daha önce de bahsedildiği gibi nostaljinin tıbbi bir boyutu bulunmaktadır.

Nostalji ve Edebiyat İlişkisi

Nostalji ve edebiyat arasında da doğrudan bir ilişki vardır. Birçok edebi eserde nostalji teması, farklı olay ve karakterler üzerinden verilmiştir. Marcel Proust'un yedi ciltlik "Kayıp Zamanın İzinde", bu duruma örnek olarak verilebilir. Kitap, aslında yarı otobiyografik bir romandır. Proust, kendisi ve çevresindeki insanların yaşadıklarını bir kurgu içerisinde anlatır. Roman içerisinde anlatıcı-yazar, zaman zaman yoğun bir ruh haline bürünür. Anlatılarında bazen nostalji açığa çıkar.^[4]

Belçikalı yazar Amelia Nothomb'un "La Nostalgie Heuresue" romanı, nostalji temalı bir başka eserdir. Nothomb bu kitabında Japonya'ya olan aşkını anlatmaktadır. Kitabın otobiyografik özelliklere sahip olduğunu ifade etmek mümkündür.

Edebiyat ve nostalji ilişkisine pek çok edebi eser üzerinden örnek verilebilir. Nostalji temasını işleyen eserlerde geçmiş günlere duyulan özlem açığa çıkmaktadır.

Nostalji ve Romantizm İlişkisi

Romantizm, 1800-1850 yılları arasında (özellikle de 19. yüzyılın ilk çeyreği) edebiyat, müzik, felsefe ve sanatı derinden etkileyen bir akım idi. Aslında 18. yüzyılda romantizmin ayak sesleri çoktan duyuluyor olsa da tam anlamıyla etkisini göstermesi 19. yüzyıla denk gelir. Klasisizme karşıt olan ve doğaya, geçmişe, duyguya önem veren bu akım, özellikle edebiyatta büyük yankılar uyandırmış ve pek çok yazar ve şairin edebi anlayışlarında kendisine yer bulmuştur.

Salt aklın karşısında duygunun ön plana çıkması ve bu sayede coşkulu eserlerin verilmesi, Romantik sanatçıların kritik öneme sahip amaçlarından bir tanesidir. Peki ama romantizmle Johannes Hofer tarafından bir hastalık olarak görülen nostalji arasındaki ilişki nasıldı? Daha önce de ifade ettiğimiz üzere Romantizm; coşku, özgürlük, bireysellik, salt aklın kurallarından kurtulmak olarak görülüyordu. Yani Romantiklerin dünyaya bakış açılarının temelinde duygu vardı. Nostalji ise belirli bir zaman ve mekan temelinde geçmişin tekrar yaşanması ve melankoli ile ilişkilendirilen bir tür Romantizm idi.^[5]

Modern dünyada bazı kişiler tarafından Romantizm ve nostalji eş anlamlı kelimeler olarak kullanılıyor olsa da yukarıda da bahsettiğimiz üzere her iki kavram arasında temel farklar bulunmaktadır. Türk Dil Kurumu Sözlüğü Romantizm kavramı için temelde şu şekilde bir tanımlama yapmıştır:^[6]

XVIII. yüzyıl sonunda başlayan, duygu, coşku ve sembole aşırı yer veren sanat akımı.

Duygu ve coşkunun temele alınması durumu, nostaljide de bulunmaktadır. Türk Dil Kurumu Sözlüğü'nde "nostalji" içinse şu tanımlama yapılmıştır:^[7]

Geçmişte kalan güzelliklere olan özlem duygusu ve bu duygunun baskın bir duruma gelmesi, geçmişseverlik, gündedün.

Nostalji, Romantizmden biraz farklı olarak aslında belirli bir yer ve mekan üzerinden özlem duygusunun hissedilmesi olarak görülebilmektedir.

Nostalji ve Müzik İlişkisi

Bir şarkı dinlediğinizde, bu şarkının sizi yıllar öncesine götürdüğüne şahit oldunuz mu hiç? Ya da daha da ötesi, bu şarkı ile anılarınızı ve anılarınızla ilgili hislerinizi yakından duyumsadınız mı? Muhtemelen birçok insan, bu hissi bilir. Bu durum aslında nostalji ile yakından ilgili. Müzik ve nostaljinin ilişkisi bağlamında, bir şarkının insanı anılara götürüyor olması, nostaljinin etkilerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Bazı şarkılar, doğrudan nostalji temasıyla bağlantılıdır. Frehel'in "Ou sont tous mes amants"ı (Bütün aşıklarım nerede?), The Beatles'in "Yesterday"i, Barbara'nın "L'Aigle noir"i, Ridan'ın "Ulysse"si nostalji ve müzik arasındaki ilişkiyi yansıtan şarkılardır.

Sonuç

Şimdilerde nostalji, genellikle, çoğu insan tarafından motivasyon kaynağı olarak görülmektedir. Çünkü geçmişteki iyi anları tekrar hissetmek, bir anlamda geleceğe yön verir; insanın bir amacı olmasına katkıda bulunur. Ama bazı insanlar, geçmişin güzel anlarına çok fazla takılı kaldığı için, "şimdi"yi yaşamakta zorlanır. Yani bazı durumlarda nostalji, depresyonun beslenmesine neden olmaktadır.^[8] Bu nedenle nostaljik duygularınızın kısa süreli, kısa etkili ve geçici mi, yoksa gündelik yaşantınızı kısıtlayıcı mı olduğunu belirlemeniz önemlidir.