NEG-II Köyünün Evrimi: Toplayıcılıktan Tarıma Nasıl Geçildi?

Ağaçlardan inip yollara düşen atalarının üzerinden milyonlarca yıl geçmiş, insanlık artık birçok sıfatı geride bırakıp Homo cinsiyle tanımlanacak duruma gelmişti. Keskin bir taş olarak anlatabileceğimiz Oldowan adı verilen ilk taş aletlerle adeta “mucit” olan insanlık için besin üreticiliğine geçilecek döneme yaklaşık 2 bin yıl kalmıştı. İşte şimdi o döneme gidiyoruz! Bir dönem ellerindeki silahlar ile yabani hayata meydan okumaya çalışan insanlık için, günümüzdeki sosyal, siyasal konuların doğmasına zemin hazırlayan olay olarak görebileceğimiz tarıma geçiş üzerine yeni bir şey daha öğrendik. Kudüs İbrani Üniversitesi’nin İsrail’deki bir köyde yaptığı çalışmalar ile bundan 12 bin yıl öncesine yolculuğa çıkıyoruz!

Kudüs İbrani Üniversitesi arkeologlarının Ürdün Vadisi’nde yaptıkları araştırmaların sonuçlarında 12 bin yıl öncesine kadar uzanan bir köye işaret ediliyor. Hem Paleolitik hem de Neolitik dönemden izler taşıyan, Nahal Ein Gev II (NEG II) ismiyle anılan bu köyün, toplayıcılıktan tarıma geçiş aşamasına bir kanıt olduğunun üzerinde duruluyor. Bir diğer yandan Celile Denizi’nin batısında, Katzrin’deki Golan Tepeleri’ninse güneyinde kalan bu köyün yaklaşık 12.000 metrekarelik alanı kapsadığı belirtiliyor.

Paleolitik ile Neolitik arasında kalan NEG II hakkındaki bilgilere devam etmeden önce birkaç konuyu aydınlatmak gerekiyor: İnsanlığın tarıma geçişi elbette bir anda olmadı. İlk çiftçilerden önce Natufyen olarak geçen ve yabanıl tahıl ile hayvana dayalı köy yaşamı olarak adlandırabileceğimiz bir kültüre bürünen insanlık, tarıma giden yolda bir süre bu isimle yer aldı. Tarıma geçiş evresi olarak da adlandırabileceğimiz bu dönemin ardından insanlığın, çanak çömlek yapıp kullanmaya ve hatta yabanıl tahıldan un elde edebilmek adına taş dibekler kullanmaya başladığı görülüyor. Peki kronolojik bir sıralama yapacak olursak Natufyen kültüründen sonra tarımla uğraşmaya başlayan atalarımızın o süreçten devletin kökenine kadarki dönemde yaptıkları nelerdi? 

• Günümüzden 12.000-10.000 yıl önce: Yarı avcı-toplayıcılık (Natufyen kültürü)
• Günümüzden 10.000-7.500 yıl önce: Erken kuru tarım ve keçinin evcilleştirilmesi
• Günümüzden 7.500-5.500 yıl önce: Besin üreticiliğinde artan uzmanlaşma
• Günümüzden 5.500 yıl önce: Devletin kökeni

Ek bilgiden sonra hemen konumuza dönüyoruz: Günümüzden yaklaşık 12 bin yıl öncesine ışık tutan NEG II, yukarıda belirttiğim Natufyen dönemin sonlarına işaret etmekle birlikte bizlere tarıma geçiş üzerine de bilgiler veriyor. PLoS ONE’da yayınlanan yazısında, NEG II kazılarının başındaki isim Grosman şöyle yazıyor:

“NEG II’de bulunan taşlar kronolojik açıdan Paleolitik döneme ait olsa da; böylesine bir sanat geleneği, büyüklük, arkeolojik bulguların kalınlığı ve mimari düzen, erken tarımsal toplulukların yer aldığı Neolitik dönemden izler taşıyor.”

Ürdün Vadisi’ndeki bu olası çakışmanın, avcı-toplayıcı Paleolitik dönem toplumlarından Neolitik dönemdeki tarım toplumlarına geçişin sosyo-ekonomik açıdan anlaşılmasında önemli olduğunu belirten Grosman, NEG II’deki yapıların köy adına dört aşamaya tanıklık ettiğini; bulunan hayvan kemiklerinden hareketle de insanlığın bu köye yerleştiğini, yani burada kalıcı olduğunu vurguluyor. Ayrıca NEG II’nin Genç Dyras olarak adlandırılan iklimsel sıçramaların yaşandığı bir dönemde insanlar için yaşam alanı olduğu düşünülüyor. 

Taş aletler üzerinden NEG II’yi inceleyelim: Yukarıdaki görselde 4 ve 5 o dönemde kullanılan kazıcı aletler olarak karşımıza çıkıyor. Bundan yaklaşık 12 bin yıl önce NEG II’de yaşayan insanlar 6 ve 7’deki eşyaları oyma işleminde kullanıyorlarken; 8-20 arasındakileri delmek için, 21-29 arasındakileriyse bugünkü orağa benzer işlevi olan eşyalar olarak kullanıyorlardı. 

İşin sanatsal olarak adlandırabileceğimiz boyutuna bakmak içinse yukarıdaki görsele göz atabiliriz. Yukarıdaki görselde 1 ile numaralandırılan nesne bir delikli parça, 2’den 5’e kadar olan kısım dekoratif objeler olarak karşımıza çıkarken; 6 bir taş tutucu, 7’yse kabuktan bir boncuk gibi görünüyor. 8’den 10’a kadar numaralandırılan eşyalar disk şeklindeki boncukları gösterirken; kalan parçalarsa disk şeklindeki boncukların eski halleri olarak adlandırabileceğimiz nesneleri işaret ediyor.

Bir diğer yandan Joy McCorriston ve Frank Hole, tarım koşullarının ne zaman oluştuğuna yönelik sorularına yanıt alabilmek adına, Ürdün Vadisi üzerine çalışmış ve bundan yaklaşık 10 bin yıl öncesindeki kuraklıktan dolayı çekilen göllerin etrafında, tarıma geçiş evresine dair kanıtların olduğunu söylemişlerdi. Mezar kalıntıları da dahil olmak üzere bir topluluğun yaşadığına dair izler barındıran NEG II’de yapılan araştırmalarda; insan kalıntıları, hayvan kemikleri, taş aletler ve sanat belirtileri bulunması bu ikilinin aradığı sonuçlara atıf yapabilmemize olanak tanımış oldu.