Mikroplastik Nedir? Canlılara ve Çevreye Nasıl Zarar Verir?
National Geographic
Mikroplastikler; plastik kirliliği sonucu oluşan, uzunluğu 5 milimetreden küçük olan plastik parçalarıdır. Mikroplastikler, polimer katkı maddelerinin karışımından oluşan katı plastik parçacıklardan meydana gelir.[1], [2]
Plymouth Üniversitesinde deniz biyolojisi profesörü olan Richard Charles Thompson yazdığı bir makalesinde, gözlemlediği küçük plastik parçalarına "mikroplastikler" ismini vererek bu terimi ilk kullanan kişi olmuştur. Thompson, mikroplastik terimini ilk kullanan kişi olsa da mikroplastik parçalarının boyutlarını resmi olarak ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi ve Avrupa Kimyasallar Ajansı belirlemiştir.[1], [2]
Mikroplastik Kaynakları
Doğada asırlar boyunca yok edilemeyen plastiklerin, mikroplastik boyutuna kadar parçalanması çok fazla zaman alabilmektedir. Mikroplastikler, her türlü plastiğin bozulması ve parçalanması sonucu oluşabilse de en çok mikroplastik yaratan plastik malzeme türlerinden bazıları şunlardır:
- Araç lastikleri, araç hareket halindeyken yol ile arasında oluşan sürtünme kuvvetinden dolayı aşınır ve küçük parçacıklar bırakır. Ayrıca tek tür bir lastiğin bütün bir yıl boyunca kullanılmamasından dolayı daha farklı araç lastikleri üretilmesi gerekir. Bundan dolayı çevreye daha fazla işlenmiş plastik malzeme saçılır.
- Kıyafet endüstrisinde kullanılan naylon ve polyester gibi sentetik elyaflar, kıyafetlerde (özellikle de spor kıyafetlerinde) sıklıkla kullanılır. Çamaşır makinesinde yıkanan bu kıyafetler küçük elyaf parçalarını döküp çamaşır makinesinin filtresini doldurabilir. Filtreyi aşan küçük parçacıklar kanalizasyon ile suya karışabilir.
- Özellikle sabun gibi temizlik malzemelerinde bulunan plastik türevli mikro boncuklar, arıtma tesislerinin filtrelerinden geçerek suya karışabilir. Dünyadaki arıtma tesislerinden günde 160 trilyon litre su geçtiği düşünülürse, tek bir günde yaklaşık 8 trilyon mikro boncuğun suya karıştığı hesaplanabilir.[3]
Mikroplastiklerin Sınıflandırılması
Mikroplastikler; oluşum süreçlerine ve ana kaynaklarına göre primer (birincil) mikroplastikler ve sekonder (ikincil) mikroplastikler olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
Primer (Birincil) Mikroplastikler
Birincil mikroplastikler, kasten üretilen küçük plastiklerdir. Genellikle kozmetikte, kişisel bakım ürünlerinde, temizlik malzemelerinde ve kumlama makinelerinde kullanılmak için üretilir. Bunlara örnek olarak kişisel bakım ürünlerinde bulunan mikro boncuklar, endüstriyel üretimde kullanılan plastik peletler ve sentetik tekstillerde kullanılan plastik lifler verilebilir.
Birincil mikroplastikler doğaya çeşitli yollarla karışmaktadır. Örneğin, atık su sistemlerine karışan kişisel bakım ürünlerinin atıkları ve tekstil ürünlerinin taşınması veya üretimi sırasında oluşan bir hatadan (aşınma ve parçalanma gibi) dolayı yaşanan kayıplar sonucunda çevreye birincil mikroplastikler karışabilir.[4]
Sekonder (İkincil) Mikroplastikler
İkincil mikroplastikler; pet şişeler, kasalar, halatlar ve ağlar gibi büyük plastiklerin bozulmasıyla oluşan düzensiz plastik parçalarıdır. Oluşum nedenleri genellikle mekanik ayrışmalar olsa da kimyasal ayrışmalar da bu mikroplastik türünün oluşmasına neden olabilmektedir.
Zaman içerisinde, Güneş ışığına maruz kalmanın neden olduğu bozulmalar da dahil olmak üzere fiziksel ve biyolojik etkenlerin bir sonucu olarak büyük plastikler, mikroplastik boyutuna parçalanabilir.
Nanoplastikler
Mikroplastik sınıflandırmasında bulunmayan nanoplastikler, 1 μm'den (yani 1000 nanometre) daha küçük boyutta olan plastik parçacıklardır. Nanoplastikler, mikroplastiklerden yüzlerce hatta binlerce kat daha küçük boyutta olabildiği için tespit edilmeleri çok zordur. Mikroplastikler gibi kolayca birikim yapabilen nanoplastikler, canlı yaşamı için sorun teşkil etmektedir.
Nanoplastiklerin insan vücuduna geçişi hakkında 2019 yılında yapılan bir çalışmada hazır çay poşetlerindeki naylondan ve polietilen tereftalat poşet malzemesinden milyarlarca nanoplastiğin içilen çaya geçtiği gösterilmiştir.[5]
Mikroplastiklerin Zararları
Mikroplastikler, canlı ve çevre sağlığı için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Denizler, göller ve nehirler gibi su kaynaklarında yoğun miktarda bulunan mikroplastikler, su yaşamının tüm katmanlarını olumsuz etkileyebilir. Deniz canlıları, bu parçacıkları besin zincirine dahil ederek insanlar dahil olmak üzere birçok canlı türünün sağlığına zarar verebilirler. Ayrıca mikroplastiklerin toprağa ve havaya yayılması, tarım ürünlerini ve soluduğumuz havanın kalitesini etkileyebilir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Mikroplastiklerin Çevreye Etkisi
Mikroplastikler, Dünya'nın herhangi bir noktasında bulunabilirler. Dünyanın en derin noktası olan Mariana Çukuru'ndan tutun dünyanın en yüksek noktası Everest Dağı'na kadar her yerde plastik kirliliği problemi yaşanmaktadır. Bu plastik atıkların mikroplastik parçalarına ayrıldığını gösteren bir çalışma henüz bulunmasa da muhtemelen gelecek yıllarda konum ve rakım fark etmeksizin her yerde mikroplastik parçaları görülecektir.
Mikroplastiklerin biriktiği yerlerde hem çevre kirlenmekte hem de o çevrede yaşayan canlıların yaşam kalitesi düşmektedir. Bu birikmelerin yarattığı bazı problemler şunlardır:
- Mikroplastiklerin biriktiği ortamlarda yaşayan bitkilerin, mikroplastikleri toprak aracılığıyla köklerine aldıkları kanıtlanmıştır. Bu durum hem bitkilerde hem de o bitkiler ile beslenen hayvanlarda mikroplastik birikimine sebep olmaktadır.
- Mikroplastikler özellikle okyanus ve deniz gibi sulak alanların yüzeyinde birikmektedir. Bu yüzden sucul ekosistemler doğrudan zarar görmektedir.
Mikroplastiklerin Canlılara Olan Zararları
Günümüzde çok fazla plastik kullanılmasından dolayı kimyasallardan oluşan çokça mikroplastik atık oluşmaktadır. Bu atıkların Dünya'daki habitatlara karışması sonucu hayvanlar; beslenme, solunum ve üreme gibi yaşamsal faaliyetlerinde sıkıntılar yaşar.
Zooplanktonlar, midyeler, yumuşakçalar, balıklar, penguenler, farklı deniz kuşları, deniz kaplumbağaları ve köpekbalıkları gibi deniz canlılarında tespit edilen mikroplastikler; beslenme davranışlarında farklılaşma, kütle kaybı, bağırsaklar yaralanmaları, iltihaplanma, gelişim bozuklukları ve üreme bozukluklarına neden olmaktadır. Martı ve güvercin gibi birçok kuş çeşidi ise, aldıkları besinlerde bulunan mikroplastik parçaları yüzünden iltihaplanma, boğaz ile bağırsaklarda yırtılma ve gelişim bozuklukları yaşamaktadır.
Mikroplastiklerin İnsanlara Olan Zararları
Mikroplastikler insan vücuduna çeşitli yollarla girebilir. Bu durum insan sağlığını önemli ölçüde tehdit etmektedir. Çünkü mikroplastikler insan sağlığına zararlı kimyasallar içermektedir. Bu zararlı mikroplastiklerin insan vücuduna giriş yollarından bazıları şunlardır:
- Mikroplastiklerin bol bulunduğu ortamda yaşayan bitkiler, mikroplastikleri gövdelerine alır. Eğer insanlar bu bitkileri gıda olarak tüketirse vücutlarına mikroplastik girişi olur.
- Özellikle hava kirliliğinin fazla olduğu şehirlerde yaşayan insanlar, solunum yoluyla içinde mikroplastikler de bulunmak üzere yüklüce toz ve insan sağlığına zararlı maddeyi vücutlarına alırlar.
- Deniz veya okyanusa sınırı olan ülkelerde deniz ürünleri yoluyla mikroplastik alımı oldukça fazladır. Bunun sebebi, deniz ve okyanusların tabanlarında çok fazla mikroplastik bulunması ve deniz canlılarının da bu mikroplastikleri dolaylı olarak vücutlarına almalarıdır.
- 2021 yılının ocak ayında yayımlanan araştırmaya göre çalışmaya katılan 6 gebe kadından 4'ünün plasentasında toplamda 12 mikroplastik parça tespit edilmiştir.[6]
Plastikler, yaşadığımız çevreyi kirletmesinden tutun doğmamış bir bebeğin sağlığında dahi olumsuz etkiler oluşturmaktadır. Plastiklerin çevreye ve canlılara olan zararını ciddiye almak ve bu zararları en aza indirmek için çalışmalar yürütmeye başlamak çok büyük bir önem taşımaktadır.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
6
-
5
-
3
-
3
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ a b European Chemicals Agency. Microplastics. Alındığı Tarih: 17 Ağustos 2023. Alındığı Yer: European Chemicals Agency | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b NOAA. What Are Microplastics?. Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: oceanservice.noaa | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. M. Rochman, et al. (2015). Scientific Evidence Supports A Ban On Microbeads. American Chemical Society (ACS), sf: 10759-10761. doi: 10.1021/acs.est.5b03909. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Kara Rogers. Microplastics. (5 Nisan 2022). Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. M. Hernandez, et al. (2019). Plastic Teabags Release Billions Of Microparticles And Nanoparticles Into Tea. American Chemical Society (ACS), sf: 12300-12310. doi: 10.1021/acs.est.9b02540. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. Ragusa, et al. (2021). Plasticenta: First Evidence Of Microplastics In Human Placenta. Environment International, sf: 106274. doi: 10.1016/j.envint.2020.106274. | Arşiv Bağlantısı
- L. Parker. Microplastics Are In Our Bodies. How Much Do They Harm Us?. (8 Mayıs 2023). Alındığı Tarih: 17 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Environment | Arşiv Bağlantısı
- X. Lim. (2021). Microplastics Are Everywhere — But Are They Harmful?. Springer Science and Business Media LLC, sf: 22-25. doi: 10.1038/d41586-021-01143-3. | Arşiv Bağlantısı
- R. C. Hale, et al. (2020). A Global Perspective On Microplastics. American Geophysical Union (AGU). doi: 10.1029/2018JC014719. | Arşiv Bağlantısı
- İ. Kenan, et al. (2022). Mikroplastiklerin Deniz Ortamı Ve Sucul Canlılara Etkisi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, sf: 633-652. doi: 10.35193/bseufbd.1074246. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/05/2025 20:41:59 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/15353
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
