Mevsimlik Olarak Post/Kürk/Deri Rengi Değiştiren Hayvanlar

Bazı hayvanların mevsimden mevsime vücut renklerini (post, kürk ya da deri renklerini) değiştirdikleri okulda öğretilir. Ahtapotlar ve bukalemunlar, insanların aklına ilk gelen iki hayvan türüdür. Ancak evrimsel süreçte bundan çok daha fazlasında bu özellik evrimleşmiştir. Bu hayvanlar, vücut renklerini yılda bir veya birkaç defa değiştirmektedirler.

Bu, evrimsel süreç açısından bilinen en güçlü adaptasyonlardan birisidir. Çünkü çevre sadece uzun vadede jeolojik ve coğrafi olarak değişmez. Aynı zamanda yıl içerisinde de periyodik olarak değişir. Hatta gün içerisinde bile değişebilir ki buna adapte olabilmiş nadir sayıda canlı da bulunmaktadır. Fakat birçok canlı için bu kadar ani renk değişimleri oldukça zordur; bu sebeple genellikle hayvanlarda ya mevsimlik ya da yıllık olarak değişen vücut renklerine rastlarız. Canlılar, evrimsel süreçte kendilerine avantaj sağlayabilecek farklılıklarına göre seçilmişlerdir ve bu sebeple her hayvanın kendine has renk değiştirme yeteneği olabilir. Tahmin edilebileceği gibi bu özellik, hem avcılardan korunmayı sağlar; hem de avlanmayı kolaylaştırır. 

Reference

Canadian Geographic

Bu özellik evrimsel süreçte ortaya çıkmış olsa da, evrimle ilgili kafa karışıklıklarından birini izah etmek için güzel bir örnek oluşturur: Burada görülen, gelişimsel bir değişimdir. Vücut renginin mevsim içerisinde değişmesi, bir çocuğun boyunun yıllara bağlı olarak uzamasından çok farklı değildir. Tek fark, boy uzaması tek yönlüyken (büyük oranda, sadece uzama yönündedir), vücut rengi değişimi periyodik olarak gerçekleşen bir olaydır (bir o renge, bir bu renge dönebilir).

Bu tür bir gelişimsel değişimin genetik kökenleri, evrimsel süreç sayesinde şekillendirilmiştir. Ancak aşağıda detaylarını anlatacağımız bir örnek olarak bir tavşanın postunun beyaza ve sarıya mevsimlik olarak dönmesi, evrim değildir. Evrim sonucu ortaya çıkmış bir periyodik değişimdir bu, ona şüphe yok. Ancak bu mevsimlik renk değiştirme sürecinin kendisi evrim değildir. Öte yandan, uzun vadeli olarak meydana gelen çevresel değişimler sonucu, sadece belli bir rengin sürekli olarak seçilmesi nedeniyle, popülasyon içerisinde bir rengin bulunma sıklığının artması, evrimdir.

Bu, şöyle düşünülebilir: Popülasyon içerisinde periyodik/mevsimsel olarak daha geniş bir renk skalasında değim geçiren ve çok daha dar skalada geçirebilen (ya da hiç geçirmeyen) bireyler olabilir. Değiştirilen rengin skalasının geniş olması bir avantaj sağlıyorsa, giderek bu geniş skalalı değişimleri geçirenlerin popülasyonda sayıca artması, evrimdir. Ancak bunların kışın beyaza, yazın kahverengiye dönmesi evrim değildir. Her hayvandaki renk değişimi, bu şekilde gelişimsel değildir.

Aslına bakarsanız hayvanların ezici çoğunluğunun rengi büyük oranda sabittir ve bu rengin uzun vadeli değişimi, doğrudan evrimsel süreçlerle olmaktadır ve evrimin ta kendisidir. Dolayısıyla periyodik renk değişimleriyle, uzun vadeli renk değişimleri arasındaki fark anlaşılmalıdır.

Hayvanlar Alemi'nde periyodik renk değişimleri konusunda geniş bir çeşitliliğe rastlarız: Örneğin ahtapotlar gibi kafadanbacaklılar, kromatoforlar denen pigmentleri kullanırlar. Bu pigmentler, milisaniyelerle ölçülebilen hızda renk değiştirebilen bir kimyasal yapıdadırlar. Mekanizmaları oldukça basittir: Hücreleri saran kasların çeşitli sebeplerle uyarılmasına bağlı olarak, hücre içerisinde meydana gelen kimyasal süreçler değişir ve bunun sonucunda, birbirinden farklı renkte sonuçları olan tepkimeler aktive olur.

Bukalemunlar da buna benzer bir yönteme sahiptirler: Duygu durumlarına bağlı olarak vücutlarının kimyası değişir ve buna, vücut derilerinin rengi de dahildir. Bu, kısmen öfkelendiğimizde yüzümüzün kızarmasına benzer. Ancak bizde, renk değişimine neden olan şey pigmentler değil, deri yüzeyine hücum eden kandır. Yine de, kanı hücüm ettiren şey, kimyasal tepkimeler ve bu tepkimelerdeki değişimlerdir. Kafadanbacaklılar ve bukalemunlardaysa bu tepkimelerdeki değişimler, doğrudan pigmentleri etkilemektedir.

Belli yüksekliklerde yaşayan hayvanlardaysa bu kadar ani değişimler yerine, mevsimsel değişimler görülür. Bunun sebebi de temel olarak aynıdır: mevsimlerin değişimi, sıcaklık ve gün ışığı şiddetini değiştirir. Buna bağlı olarak hayvanların hormonal dengeleri değişir. Bu da, vücut renklerinin değişimini tetikler. Bunun en güzel örneklerinden biri, ana görselde görülen kakımlardır. Gelinciklerle çok yakın akraba olan kakımlar, kış aylarında bembeyaz bir posta bürünürler. Bu postları, yazları büründükleri posta göre çok daha kalındır, çok daha güçlü kamuflaj sağlar ve çok daha yoğundur.

Bu şekilde mevsimsel vücut rengi değiştiren bazı diğer hayvanların fotoğrafları ve kısa açıklamaları aşağıdadır.

Kaynaklar ve İleri Okuma: 

1. Harvard Üniversitesi
2. io9