Melatonin Hormonu Nedir? Uyku ve Üreme Üzerindeki Etkileri Nasıldır?
- Özgün
- Biyokimya
- Endokrinoloji
Melatonin, başlangıçta kurbağa melanositleri üzerinde etkili olan ve deri rengini açan bir molekül olarak keşfedilmiş hormondur.[1] İlk zamanlarda sadece insanlara özgü olduğu düşünülürken, sonradan tüm omurgalılarda mevcut olduğu anlaşılmıştır. Daha sonra epifiz bezi tarafından ritmik olarak salgılandığı ve sirkadiyen ritimlerin düzenlenmesinde rol aldığı tanımlanmıştır. Gece vakti zirve yapan melatoninin salımı ışık tarafından baskılanır. Melatoninin tek hücrelilerden çok hücrelilere kadar birçok canlıda sentezlendiği bilinmektedir.
Melatonin Kimyası
Melatonin (N-asetil-5-metoksitriptamin), iki fonksiyonel grup içeren bir hormondur. Bu iki fonksiyonel grup yalnızca reseptör bağlanmasının özgüllüğü için değil, aynı zamanda molekülün herhangi bir hücreye veya vücut sıvısına girmesine izin veren amfifilik (hidrofilik ve hidrofobik) özelliği için de belirleyici olan bir indolamin, yani "hem" içeren bir enzim türevidir.[2]
Melatonin Nerede ve Nasıl Sentelenir?
Melatonin (N-asetil-5-metoksitriptamin), memelilerin epifiz bezinde sentezlenir. Epitalamusun bir parçası olan epifiz bezi, talamusların arasında, üçüncü ventrikülün arkasında yer alır. Damarlanma yapısı fazla olan epifiz bezi, iki tip hücreden oluşur: İndolamin (çoğunlukla melatonin) ve peptit (arjinin, vazotosin vb.) içeren pinealosit ve nöroglial hücreler.
Melatonin biyosentezinde, triptofan önce triptofan hidroksilaz tarafından serotonine dekarboksile edilen 5-hidroksitriptofana dönüştürülür. Serotoninden melatoninin sentezi, büyük ölçüde epifiz bezi ile sınırlı olan iki enzim (arilalkilamin N-asetiltransferaz ve hidroksiindol-O-metiltransferaz) tarafından katalize edilir.
Işığın Melatonin Üretimine Etkisi Nedir?
Memeli epifiz bezi, bir nöroendokrin dönüştürücüdür. Retinadan gelen ışıkla ilgili ("fotik", İng: "photic") bilgi, hipotalamusun suprakiazmatik çekirdeği ve sempatik sinir sistemi aracılığıyla epifiz bezine iletilir. Melatonin sentezi ve salımı karanlık tarafından uyarılır ve ışık tarafından engellenir. Gündüz saatlerinde, retina fotoreseptör hücreleri hiperpolarize olur ve bu norepinefrin salınımını engeller. Retinohipotalamik sistem hareketsizdir ve çok az melatonin salgılanır. Karanlığın başlamasıyla birlikte fotoreseptörler norepinefrin salgılayarak sistemi aktive eder ve bezdeki α\alpha1 ve β\beta1 adrenerjik reseptörlerin sayısı artar. Melatonin sentez hızını düzenleyen enzim olan arilalkilamin N-asetiltransferazın aktivitesi artar. Böylece melatonin sentezi ve salınımı başlar.
Prof. Dr. Mustafa ÖzdoğanMelatonin Kan Dolaşımına Nasıl Salınır?
Melatonin sentezlendikçe kan dolaşımına basit difüzyon yoluyla girer. İnsanlarda melatonin sekresyonu karanlığın başlamasından hemen sonra artar, gecenin ortasında (saat 2 ile 4 arasında) zirve yapar ve gecenin ikinci yarısında yavaş yavaş düşer.
Karanlık faz sırasında ışığa maruz kalmak aynı zamanda melatonin üretimini baskılar. Uygun yoğunlukta ve spektral bileşimde ışık, sirkadiyen sistemin senkronizasyonu için birincil zaman işaretidir. Son veriler, kısa dalga boylu (yaklaşık 465 nm) mavi ışığın melatoninin hem baskılanması hem de faz kayması için en etkili dalga boyu olduğunu göstermektedir. Faz kayması, transmeridyen havayolu uçuşlarından veya olağan dışı çalışma saatlerinden kaynaklanan uyku/uyanıklık döngüsünün değişmesi anlamına gelmektedir.
İnsanlar dahil hayvanlarda melatonin salgılanma süreci yaz gecelerine göre kış gecelerinde daha uzundur. Çünkü karanlığa maruziyet daha fazladır. Salgı süresindeki değişiklik, mevsimsel üreyen memelilerde, davranış değişikliği ve kıl büyümesi gibi gün uzunluğuna bağlı (fotoperiyodik) mevsimsel işlevlerin organizasyonu için bir zamanlayıcı işlevi görür. Fotoperiyodik bilginin bu dönüşümü, memelilerde melatoninin en önemli fizyolojik işlevlerinden biridir.
Kandaki melatonin konsantrasyonu yaşa göre önemli ölçüde değişir. Üç aylıktan küçük bebekler çok az melatonin salgılarlar. Daha büyük bebeklerde melatonin salgısı artar ve sirkadiyen ritim hale gelir. Geceleri zirve yaptığı konsantrasyonları bir ila üç yaşlarında en yüksektir. Daha sonraki yaşlarda kademeli olarak düşer. Normal genç yetişkinlerde, ortalama gündüz ve en yüksek gece değerleri, sırasıyla mililitrede 10 ve 60 pg'dır (litrede 40 ve 260 pmol).[3]
Melatoninin Uyku ve Sirkadiyen Ritme Etkisi Nedir?
İnsanlarda melatonin salınımının sirkadiyen ritmi, alışılmış uyku saatleriyle yakından ilişkilidir. Faz kaymaları (uzun uçak yolculukları veya olağandışı çalışma saatleri sonrası uyku/uyanıklık değişikliği) veya körlük nedeniyle hormonun senkronizasyonda değişiklikler gerçekleşebilir.
Melatonin bir melanofor hafifletici ajan olarak tanımlandığında, insanlardaki yatıştırıcı etkisi öne çıkmıştır. Ardından uykusuzluğu olan yaşlı bireylerin, uykusuzluğu olmayan aynı yaştaki bireylere göre kandaki melatonin konsantrasyonlarının önemli ölçüde daha düşük olduğu fark edilmiştir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Melatoninin hap şeklinde farmasötik uygulaması, uyku eğilimini (uykuya dalma hızı), uykunun süresini ve kalitesini etkilediği anlaşılmıştır. Genç erişkinlerde, 5 mg melatonin oral yoldan verilmesi önemli bir konsantrasyon artışına neden olmuştur. Uyku eğilimi süresinde ve hızlı göz hareketi (REM) uykusunun süresinde artışa sebep olduğu görülmüştür. Diğer çalışmalarda, gündüzleri çok daha düşük dozlarda melatonin (0.1, 0.3 veya 1 mg) verilen normal deneklerin dahi uyku eğilimi artmıştır.
WallpaperCaveMelatoninin Cinsel Olgunlaşmaya ve Üremeye Etkisi Nedir?
Ekzojen melatoninin, yani dışarıdan alınan melatonin hormonunun bazı üreme fonksiyonlarını değiştirmekte etkili olduğu gösterilmiştir. Bu durum aydınlık-karanlık zaman döngüsü ile birlikte bireyin yaşı ile de doğrudan bağlantılıdır.
Melatoninin ayrıca hipotalamik gonadotropin salgılatıcı hormonun (GnRH) salınımını baskılama yeteneğine de sahip olduğu anlaşılmıştır. Yani bir nevi antigonadotropik etkileri vardır. Örneğin, mevsimsel üreyen kemiricilerde (Cricetinae sp.) daha fazla melatonin salgılandığı zaman erkeklerde testis büyüklüğünün gerilemesine ve dişilerde anöstrus (inaktif üreme) dönemine yol açtığı rapor edilmiştir.
İnsanlar fizyolojik olarak mevsimsel üreyen bir tür olmasa da, çeşitli coğrafi bölgelerdeki epidemiyolojik çalışmalar, gebe kalma ve doğum oranlarında mevsimsel bir dağılıma işaret edebilmektedir. Kuzey Kutbu'nda yaşayan insanlar arasında, hipofiz-gonadal fonksiyon ve gebe kalma oranlarının, karanlık kış aylarında yaza göre daha düşük olduğunu göstermiştir.[4]
Melatonin ayrıca insanlarda yumurtalık fonksiyonunu doğrudan etkilemektedir. Yumurtalık foliküler sıvısı önemli miktarlarda melatonin içerir (ortalama gündüz konsantrasyonu, mililitrede 36 pg [litrede 160 pmol]) ve granüloza hücre zarlarında melatonin reseptörleri bulunur. Ayrıca melatonin, in vitro olarak granüloza-lutein hücreleri tarafından progesteron sentezini uyarır. Toplu olarak, bu bulgular melatoninin steroidogenezin yumurtalık içinde düzenlenmesinde önemli bir rol oynadığını göstermektedir.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
İlgili Sorular
- Melatonin tablet nasıl ve yatmadan ne kadar zaman önce alınmalı?
- Ergenlikte 16 yaşında uyku düzeni sağlamak için kısa süreli melatonin kullanımı zararlı mıdır?
-
32
-
15
-
15
-
7
-
4
-
3
-
3
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ Encyclopedia Britannica. Melatonin | Description, Hormone, & Effects. (26 Mayıs 2022). Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. Hardeland, et al. (2006). Melatonin. The International Journal of Biochemistry & Cell Biology, sf: 313-316. doi: 10.1016/j.biocel.2005.08.020. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Arendt, et al. (2005). Melatonin As A Chronobiotic. Sleep Medicine Reviews, sf: 25-39. doi: 10.1016/j.smrv.2004.05.002. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Arendt. (2012). Biological Rhythms During Residence In Polar Regions. Chronobiology International, sf: 379. doi: 10.3109/07420528.2012.668997. | Arşiv Bağlantısı
- A. Brzezinski. (1997). Melatonin In Humans. Massachusetts Medical Society, sf: 186-195. doi: 10.1056/NEJM199701163360306. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 09/05/2025 05:31:31 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11863
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
