Maymunlar da İnsanlar Gibi "Kendi Kendilerini Evcilleştirmiş" Olabilir!

Köpeklerin kurtlardan daha sevimli, ya da bir evcil hayvan çiftliğindeki keçilerin vahşi atalarından daha kısa boynuzları olması ve daha dostça tavırlar sergilemeleri tesadüf değil. Bilim insanları buna "evcilleştirme sendromu" adını veriyorlar. Evcilleşen hayvanların bir yandan saldırganlıkları kaybolurken, diğer yandan yanlışlıkla bazı fiziksel değişiklikler de yaşıyorlar: Daha yumuşak ve sarkık kulaklar, kısa ağız ve burunlar, kıvrımlı kuyruklar, soluk renkte kürk, küçük beyin vb. özellikler ediniyorlar.

Görünen o ki bu değişimler (ve değişimler arasında görülen bu ilişki), doğumdan önce ve yeni doğanlarda da bulunan, kök hücrelere benzer bir şekilde çok yönlülüğe sahip, belirli sinir ucu hücrelerinden kaynaklanıyor. Bu sinir ucu hücreleri birçok farklı hücreye, özellikle "savaş ya da kaç" tepkisinin gücünü arttıran adrenal hücrelere veya daha büyük dişler ve daha dik kulaklar gibi fiziksel özelliklere dönüşebiliyorlar.

Darwin'in zamanından beri bazı bilim insanları, insanların "kendi kendini evcilleştirdiğini", daha az saldırgan ve daha yardımsever eşler seçtiğimizi, bunun sonucunda kendi evrimimizin yörüngesini değiştirdiğimizi iddia ettiler. Psikoloji ve sinirbilim profesörü Asif Ghazanfar, şöyle diyor:

Bunun kanıtları genelde yüzeyseldi. Bu, gerçekten popüler ve heyecan verici bir fikir; ancak arkadaşça davranış ve evcilleştirmenin diğer özellikleri arasındaki bağlantıya dair doğrudan kanıtı yoktu.

Hikâyeyi sağlam bir temele oturtup oturtamayacağını görmek için Ghazanfar, marmoset maymunlarıyla çalışmaya karar verdi. İnsanlar gibi, marmosetler de son derece sosyal ve işbirlikçidir; ayrıca evcilleştirilmiş memelilerde yaygın olan, alınlarında beyaz kürk yaması da dahil olmak üzere evcilleştirmekle alakalı birkaç fiziksel işarete sahiptirler.

Bir maymunda iş birliği nasıl görünür? Ghazanfar, diğer işaretlerin yanı sıra birbirlerinin çocuklarına bakılması ve yemeklerin paylaşılması şeklinde göründüğünü söylüyor.

Araştırma ekibi, bir marmosetin beyaz kürklü yamasının boyutunun, diğerlerine ne sıklıkla dostça sesler ürettiği ile güçlü bir şekilde bağlantılı olduğunu gösterdi. Bu, bireysel hayvanlarda arkadaşça davranış ile evcilleştirmenin fiziksel özelliği arasındaki ilişkiyi gösteren ilk veridir.

Beyaz yama ile ses davranışı arasındaki nedensel bağlantıyı göstermek için araştırmacılar, ikiz bebekleri farklı yönlerden test ettiler. Çok kısa seanslarda, ikizlerden biri simüle edilmiş bir ebeveynden (yani bebeğin seslerinin %100’üne yanıt veren, yetişkin çağrıları yapmaya programlanmış bir bilgisayardan) güvenilir sesli cevaplar alırken; diğer ikiz, seslerinin yalnızca %10'una cevap alabildi.^[1]

Bu deneysel seanslar, maymunların hayatlarının ilk 60 gününün çoğunda, her gün 40 dakika boyunca sürdü. Günlerin geriye kalan saatlerinde (23+ saat), maymunlar aileleriyle birlikteydi.

Ghazanfar ve iş arkadaşları önceki çalışmalarında, daha fazla geri bildirim alan bebeklerin, konuşmayı- daha doğrusu ebeveynlerininkine benzeyen sesler geliştirmeyi- kardeşlerinden daha hızlı öğrendiklerini gösterdiler.^[2] Araştırmacılar, gelişmekte olan bebek maymunların alınlarındaki beyaz kürk lekelerini eş zamanlı ve üç ay daha ölçerek yüz bölgesindeki beyaz renklenme oranının, artan ebeveyn ses tepkileriyle hızlandığını keşfettiler. Bu, yüzdeki kürk rengiyle ses gelişimi arasında gelişimsel bir bağlantı olduğunu gösteriyor- her ikisi de ebeveynlerden etkileniyor.

Bu bağlantı, "savaş ya da kaç" hücrelerine dönüşebilen ve aynı zamanda ses üretmek için gerekli olan gırtlak kısımlarına katkıda bulunan sinir ucu hücreleri yoluyla sağlanıyor olabilir.

Diğer türlerdeki evcilleştirme de ses davranışındaki değişiklerle ilişkilendirilmiştir. Evcilleştirilmek için seçilen tilkiler, insanların varlığına yanıt olarak seslerini değiştirdiler. Benzer şekilde, evcil bir Bengal ispinozunun öğrendiği ve ürettiği şarkılar daha karmaşıktır. Bu sayede vahşi kuzenlerine kıyasla yetişkinlikte şarkı esnekliğini (farklı söylenebilirliğini) daha fazla koruyabiliyor.

Ancak araştırmacılar bunun, herhangi bir türde bir sosyal özelliğin derecesini, fiziksel bir evcilleştirme belirtisinin boyutuyla ilişkilendiren ilk çalışma olduğunu söylediler. Bulguları, Current Biology dergisinde çevrimiçi olarak yayınlanan bir makalede ayrıntılı olarak açıklandı.^[3] Ghazanfar’ın ortak yazarları arasında eski bir doktora sonrası araştırmacı olan ve şu anda Brezilya'daki Rio Grande do Norte Federal Üniversitesi'nde nörobilim profesörü olan Daniel Takahashi, 2016 Sınıfından Rebecca Terrett, şu anda Rutgers-Robert Wood Johnson Tıp Fakültesi'nde çalışan; Ghazanfar'ın eski laboratuvar müdürü Lauren Kelly ve New York Üniversitesi'nden iki ortak çalışan: James Higham ve Sandra Winters yer almaktadır. Ghazanfar şöyle diyor:

Marmosetlerin ses gelişiminin hızını değiştirirseniz, kürkün renklenme oranını değiştirirsiniz. Hem büyüleyici hem de tuhaf sonuçlar!