Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Mavi Beyin Projesi: Beynin İşleyişini Topolojiyle Açıklamak

Mavi Beyin Projesi: Beynin İşleyişini Topolojiyle Açıklamak UCI
6 dakika
9,688
Tüm Reklamları Kapat

2017 yılında nörobilimciler Mavi Beyin adını verdikleri bir projeyle beynimizin yapısını anlayabilmek için klasik matematik dalı olan cebirsel topolojiyi kullandılar. Yenilikçi bir yöntem kullanan bu projenin sonucunda, beynin 11 boyutta faaliyet gösteren çok boyutlu geometrik yapılarla dolu olduğu bulundu.

Ancak konuya başlamadan önce, topolojinin ne olduğunu kısaca açıklamakta fayda var.

Tüm Reklamları Kapat

Topoloji Nedir?

Topoloji; yüzeylerin ve genel şekillerin özelliklerini inceleyen, fakat uzunluk ve açılarla ilgilenmeyen geometri dalıdır. Önem verdiği şeylerin başında şekillerin başka bir şekle dönüştüklerinde değişmeyen özellikleri gelir. Şekilleri dilediğimiz gibi çekiştirmek serbesttir, hatta bu yüzden topolojiye bazen lastik levha geometrisi de denir.

Belli bir tarzda çekiştirdiğimizde simit ve kahve fincanı şekilleri birbirine dönüşebildiğinden topolojide bu iki şekil birbirine özdeştir.
Belli bir tarzda çekiştirdiğimizde simit ve kahve fincanı şekilleri birbirine dönüşebildiğinden topolojide bu iki şekil birbirine özdeştir.
Julian Park

Normalde bir yüzeyin iki tarafı olur. Bir topun dışıyla içi farklı yüzlerdir; bir yüzden öbürüne geçmek için delik açmak gerekir ki topolojide bu gibi işlemlere izin yoktur (çekmek serbest ama kesmek yok). Tek taraflı bir yüzeyin nasıl olabileceğini ilk başta aklımız almasa da Alman matematikçi ve gök bilimci August Möbius, 19. yüzyılda, aşağıda gördüğünüz şekli keşfetti. Bu şekli elde etmek için yapmanız gereken şey, bir kağıt şeridi alıp bir ucunu bir tur döndürerek diğer ucuyla birleştirmektir. Oluşan tek taraflı ve tek kenarlı kıvrık şekle Möbius şeridi denir. Bir kalemle Möbius şeridinin ortasından itibaren çizmeye başlarsanız başlangıç noktasına dönebilirsiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Möbius Şeridi
Möbius Şeridi
Mirek Dymitrow (Research Gate)

Mavi Beyin Projesi

Mavi Beyin Projesi ekibi, insan beyninin karmaşıklığını açıklayabilecek ilginç bir fikir ileri sürdü. Karmaşık bağlantıları grafiklere döken matematiksel bir dal olan cebirsel topoloji kullanan araştırmacılar, nöral ağların yapısından karmaşık fonksiyonlar elde edebilecekleri bir yol buldu. Araştırmacılar, fiziksel olarak 3 boyutlu uzayda bulunan beynin içsel bağlantılarının matematiksel karmaşıklığını ifade edecek topolojik uzayın bazen 7 ya da 11 boyutlu olması gerektiğini belirtiyorlar. Yani nöral bağlantıların karmaşıklığı sanılanın çok ötesinde olmasına rağmen yine de onları tanımlayacak bir dile sahip olmak mümkün olabilir.

Topolojik dilde "boyut" sözcüğü karmaşıklığı tanımlamak için kullanılmaktadır. EPFL (École Polytechnique Fédérale de Lausanne)'den lisansüstü öğrencisi Max Nolte şöyle diyor:

Çalışmamızda boyut sözcüğü, uzay boyutlarını tanımlamıyor. Tanımlamak istediğimiz geometrik nesnelerin topolojik boyutunu tanımlıyor. 7 veya 11 boyutlu simpleksler üç boyutlu fiziksel uzayda halihazırda mevcuttur.

Yani burada boyut sözcüğü, simplekslerin karmaşıklığını anlatmaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu model, kendilerini insan beyninin süper bilgisayar destekli bir modellemesini inşa etmeye adamış bir İsviçre araştırma girişimi olan Mavi Beyin Projesi'nde yer alan sinir bilimciler ve matematikçilerden oluşan bir araştırma ekibi tarafından üretildi. Çalışmaları, benzeri görülmemiş miktarda ayrıntıyı kapsayan ve 12.000 nöronu simüle eden bir sinir devresinin bilgisayar modeline dayanıyor. EPFL'den bilim insanı Sean Hill konuyla ilgili şunları söylüyor:

Beyin dalgalarının altında yatan özellikleri incelemek için ilk kez bu karmaşıklıkta bir model kullanıldı. Bilgisayar modeline ihtiyacımız var çünkü potansiyel olarak milyarlarca bireysel nöronun elektriksel aktivitesini ve onun sonucunda ortaya çıkan beyin dalgalarını bunlarla ilişkilendirmek imkansız. Bu yöntemle, laboratuvarda incelenen beyin dokusunun yarattığı beyin dalgalarını ölçümleyerek bunları tek nöron seviyesinde yorumlayabilmekteyiz.

Beyin Dalgaları Nasıl Oluşmaktadır?

Nöronlar aslında minik bir pil gibidir. "Spike" ya da "çıkıntı" olarak bilinen elektriksel uyarıları ateşlemek için şarj edilmeleri gerekir. Nöronlar, bu "spike"lar aracılığıyla düşünceleri ve algıları üretmek için birbirleriyle iletişim kurarlar. Bir nöronu yeniden şarj etmek için iyon olarak adlandırılan yüklü parçacıkların minik iyon kanallarından geçmesi gerekir. Bu kanallar elektrik akımının akışını düzenleyen kapılar gibidir. Sonuçta, nöronların tüm devresi boyunca çoklu elektrik sinyallerinin birikmesi beyin dalgalarını üretmektedir.

İnsan Beyin Dalgaları
İnsan Beyin Dalgaları
Medium

Neokorteksin Topoloji ile Birleşimi

Mavi Beyin Projesi'nin temel araştırma aracı, 2015'de detaylı bir dijital modeli tamamlanmış olan ve beynin üst düzey faaliyetlerinden sorumlu olan neokorteks bölümüdür. EPFL'den matematikçi Kathryn Hess ve İskoçya'da yer alan Aberdeen Üniversitesi'nden matematikçi Ran Levi, neokortikal nöronların uyarıldıklarında nasıl çalıştıklarını araştırmak için cebirsel topoloji olarak bilinen karmaşık bir yaklaşım kullandılar. Bunu nasıl yaptıklarına bir bakalım...

Ekip, başlarında Lida Kanari ile birlikte, neokortekste en sık gözlenen nöronun -piramidal hücrelerin- farklı şekillerini ayırt edebilmek için bir algoritma geliştirdi. (Piramidal hücreler; neokorteksteki nöronların %80'ini oluşturan, antenler gibi beyindeki diğer nöronlardan bilgi toplayan ağaç benzeri hücrelerdir. Bu hücreler eksitatördür, yani algı, davranış ve hislerimizi nöron ağı üzerinden elektriksel aktivite dalgaları göndererek oluştururlar.)

Çoğu nöronun yapısı; diğer nöronlara bağlanan ve elektrik sinyalleriyle iletişim kuran, çok sayıda dal bulunan karmaşık bir ağacı andırır. Nöron yapısının en uzun (kalıcı) bileşenlerini tutar ve daha küçük dalları ayrıştırırsak, ağaç benzeri yapısını bir barkoda -nöronları farklı gruplara ayıracak herhangi bir makine öğrenme algoritması için girdi olarak kullanılabilecek bir matematiksel nesneye- dönüştürebiliriz.

Tüm Reklamları Kapat

Her nöron sınıflandırma sürecinin ana sorunu ise şudur: Farklı görünen iki hücre, yavaş yavaş değişen farklılıkların sürekliliğinin bir parçası mı (türlerin farklı suşları gibi mi -örneğin, köpeklerin farklı tipleri) yoksa gerçekten farklı "nöron türleri" midir (köpek, kedi, fil gibi farklı türler midir)? Başka bir deyişle, birbirlerinin ayrık mı yoksa sürekli morfolojik varyasyonları mıdır? Bu soru, topolojik sınıflandırma kullanılarak ve her biri kendine özgü "suşları" olan beyin hücrelerinin farklı "türlerini" gruplayarak cevaplanabilir.

Piramidal hücre
Piramidal hücre
Pinterest

Hess, kullandıkları cebirsel topoloji yöntemi hakkında şöyle diyor:

Cebirsel topoloji aynı anda hem teleskop hem de mikroskop kullanmaya benziyor. Aynı anda ağlardaki gizli yapılara da (ormandaki ağaçlar gibi) bakabilirsiniz, boşlukları (ağaçsız alanları) da görebilirsiniz.

Mavi Beyin Projesinin Şaşırtıcı Sonuçları

Mavi Beyin Projesinin Frontiers in Computational Neuroscience adlı dergide yayımlanan sonuçları şaşırtıcıydı: Vücuttaki diğer tüm organlardaki hücreler dört boyutta (üç uzamsal ve bir zaman) çalışırken beynin rutin olarak yedi, bazen de on bir kadar boyutta çalıştığı gösterildi. Bu süreç klik (clique) oluşumu ile başlamaktadır. Klik, tam bir nesne/parça/yapı oluşturmak için belirli şekillerde birbirlerine bağlanan bir dizi nörona denmektedir. Mavi Beyin Projesi direktörü Prof. Henry Markram, beynin küçük bir yerinde bile bu nesnelerden on milyonlarcasının olduğunu belirtiyor.

Çok boyutlu
Çok boyutlu "klik"ler oluşturan nöron grupları ve onların aralarındaki bağlantıları temsil eden diyagram
Blue Brain Project

Araştırmacılar sanal beyin dokusuna uyaran verdiğinde, gruplar (klikler) anında artan bir şekilde birleşerek aralarında delikler oluşturdular, yani araştırmacıların bahsettiği en yüksek boyutlu delikleri meydana getirdiler. Levi şöyle diyor:

Tüm Reklamları Kapat

Beyin bilgiyi işlerken yüksek boyutlu boşlukların ortaya çıkması, ağdaki nöronların uyarana cevap verirken en üst seviyede organize olduğu anlamına gelmektedir. Beyin uyarana karşılık verirken, sanki o anda, demir çubuklardan (1 boyutlu) başlayarak payandalara (2 boyutlu), küplere (3 boyutlu) ve sonra da 4, 5 ve daha fazla boyutlu çoklu katmanlardan oluşan bir kule inşa ediyor gibidir. Beyinde ilerleyen bu süreç kumdan yapılan çok boyutlu kalelere benziyor, sonrasında da kale tekrar kumlara ayrışıyor.

Mavi Beyin Projesinin çözeceği bir sonraki soru, çok boyutlu "kumdan kale"lerin artan karmaşıklığı ile ortaya çıkan sonuçların karmaşıklığı arasında bir bağlantı olup olmadığıdır.

Beyin işlevini haritalamak için cebirsel topolojinin kullanılması hala emekleme döneminde olsa da projenin yazarları, bunun, beynin en gizemli faaliyetlerinden birine bir ip ucu vermiş olabileceğini öne sürüyorlar: Hatıraların nerede ve nasıl depolandığına... Markram, anıların yüksek boyutlu boşluklarda gizleniyor olabileceğini düşünmektedir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
61
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 19
  • Tebrikler! 14
  • Bilim Budur! 12
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Merak Uyandırıcı! 7
  • İnanılmaz 5
  • Umut Verici! 3
  • Grrr... *@$# 3
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Cosmos Magazine | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 05:30:19 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7852

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Aydemir, et al. Mavi Beyin Projesi: Beynin İşleyişini Topolojiyle Açıklamak. (1 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7852
Aydemir, M., Özdil, A. Ş. (2019, July 01). Mavi Beyin Projesi: Beynin İşleyişini Topolojiyle Açıklamak. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7852
M. Aydemir, et al. “Mavi Beyin Projesi: Beynin İşleyişini Topolojiyle Açıklamak.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, 01 Jul. 2019, https://evrimagaci.org/s/7852.
Aydemir, Murat. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Mavi Beyin Projesi: Beynin İşleyişini Topolojiyle Açıklamak.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, July 01, 2019. https://evrimagaci.org/s/7852.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close