Creutzfeldt Jakob Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Creutzfeldt Jakob hastalığı, prion denilen hatalı katlanmış patojen proteinlerin beyin dokusunda birikmesi ile görülen dejeneratif bir sinir sistemi hastalığıdır. Bireyler arasında bu hastalığın bulaşıcılığıyla ilgili bir kanıt bulunmamaktadır fakat kornea nakli, elektrot implantlar, beyin sert zarı nakli, büyüme hormonu kullanımının sebebiyet verdiği bireyler arası iletim ile de bu hastalığa yakalanmak arasında bağlantı kurulmaktadır. Ayrıca, deli dana hastalığına sebep olan aynı prionların Creutzfeldt Jakob hastalığına sebep olduğı kanıtlanmıştır. Prionlar ile ilgili yazılarımıza buradan ve buradan ulaşabilirsiniz.

Creutzfeldt-Jacob hastalığı (CJD), bunama semptomlarının görüldüğü ve nihayetinde ne yazık ki ölüme yol açan dejeneratif bir beyin hastalığıdır. Bu durum ilk olarak 1920'de Hans Creutzfeldt tarafından, daha sonra 1921-1923 yılları arasında Alfons Jacob tarafından tanımlandı. Creutzfeldt-Jacob hastalığının semptomları, alzheimer gibi diğer bunama görülen beyin bozukluklarına benzerlik gösterse de bu hastalık genellikle çok daha hızlı ilerler.

Creutzfeldt-Jacob hastalığı, 1990lı yıllarda Birleşik Krallık'taki bazı insanlar hastalığın hayvanlarda görülen varyantına sahip olan sığırların etini yedikten sonra hastalığın bir tipi olan vCJD'yi geliştirdiklerinde dikkatleri üzerine çekti. Bununla birlikte "klasik" Creutzfeldt-Jacob hastalığı, kontamine sığır eti ile bağlantılı değildir.

Ciddi bir hastalık olmasına rağmen Creutzfeldt-Jacob hastalığı yaygın değildir ve vCJD, hastalığın en az görülen formudur. Dünya çapında, çoğunlukla yaşlı yetişkinlerde olmak üzere, her yıl bir milyon kişide bir teşhis edilen vaka vardır.

Belirti ve Bulgular

Uzun bir kuluçka dönemine sahip bu hastalığın belirtilerinin ortaya çıkması 40 yılı bulabilir. Beyin hücreleri zarar görmeye başladığında hastanın durumu ani bir şekilde kötüleşir ve bir yıl içerisinde ölümle sonuçlanır. Erken belirtiler arasında koordinasyon zayıflığı, davranış, hafıza ve görüş bozuklukları vardır. Hastalık gün yüzüne çıktığında bunama, istemsiz kas kasılmaları, kramplar, görüş bozuklukları ve komayla karşılaşılmaktadır.

Creutzfeldt-Jacob hastalığı, genellikle birkaç ay içinde hızlı zihinsel dejenerasyon ile karakterizedir ve ilk semptomlar tipik olarak şunları içerir:

• Kişilik değişiklikleri
• Kaygı
• Depresyon
• Hafıza kaybı
• Düşünmede bozukluk
• Bulanık görme veya körlük
• Uyku düzeninde bozulma
• Konuşma zorluğu
• Yutma güçlüğü
• Ani ve sarsıntılı motor hareketler

Hastalık ilerledikçe zihinsel semptomlar kötüleşir. Hasta insanların çoğu sonunda komaya girer. Kalp yetmezliği, solunum yetmezliği, zatürre veya diğer enfeksiyonlar bu hastaların ölüm sebebidir. Ölüm genellikle bir yıl içinde gerçekleşir.

Hastalığın daha seyrek tipi olan vCJD'den mustarip kişilerde psikiyatrik semptomlar başlangıçta daha belirgin olabilir; düşünme, akıl yürütme, ve hatırlama yeteneğinin kaybı anlamına gelen bunama ise bu hastalığın ilerleyen dönemlerinde gelişir. Ek olarak bu varyant, klasik Creutzfeldt-Jacob hastalığında olduğunun aksine daha genç yaştaki insanları etkiler. 12 ve 14 ay arası olmak üzere biraz daha uzun bir süre devam eder. Bununla birlikte kontamine sığır eti yemekten vCJD'ye yakalanma riskinin belirlenmesi zordur. Genel olarak, eğer ülkeler halk sağlığı önlemlerini etkili bir şekilde uyguluyorsa, bu risk hemen hemen hiç yoktur.

NCBI

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

İnsan PRNP (prion protein) geni 20. kromozomun kısa kolunda (p) lokalizedir. 85% kadarı kendiliğinden oluşurken 7.5% kalıtım yoluyla aktarılır. Prion proteinlerinin oluşumunu kontrol eden genlerde bir değişim söz konusu olduğunda kalıtılır. Prionlar genetik bilgiye sahip olmamakla birlikte çoğalmak için genlere ihtiyaç duymazlar. Vücudun sıradan bir prion proteininde gerçekleşen mutasyon sebebiyle oluşur. Prion protein geninde gerçekleşen her mutasyon CJD oluşumuna sebep olmaz.

Creutzfeldt-Jacob hastalığı ve varyantları, bulaşıcı spongiform ensefalopatiler (BSE'ler) olarak bilinen geniş bir insan ve hayvan hastalıkları grubuna dahildir. Adı, etkilenen beyin dokusunda gelişen, mikroskop altında görülebilen süngerimsi deliklerden türetilmiştir. "Prion" kelimesi 1982'de protein yanlış katlanması nedeniyle önceden bilinmeyen enfeksiyon formuna atıfta bulunarak "proteinli" ve "enfeksiyon" kelimelerinden türetilmiştir. Prionlar, 1997 yılında fizyoloji veya tıp alanında Nobel Ödülü kazanmış Stanley Prusiner tarafından adlandırılmıştır ve keşfedilmiştir.

Normal hücresel prion proteini (PrP), sağlıklı insanların ve hayvanların hücre zarlarında bulunur. Henüz tam olarak keşfedilmemiş karmaşık işlevlere sahiptir. Creutzfeldt-Jacob hastalığı normal hücresel prion proteini Prp'nin anormal, yapısal olarak değişmiş, hastalığa sebep olan prion PRP scarpie adı verilen bir forma dönüşmesinden kaynaklanır ve bu durum ilerleyerek beyin boyunca birikir. Anormal protein, scarpie ismini koyun ve keçilerde rastlanan prion hastalığı tipinden alır. PrP scarpie olarak bilinen bu enfeksiyöz izoform, doğal prion proteinlerinde yapısal bir değişikliği indükleyerek normal PrP proteinlerini enfeksiyöz izoforma dönüşmesi için tetikler. Bu durum prion hastalıklarının enfeksiyon kapasitesini açıklar. Hem normal prion proteinlerinin anormal izoforma dönüşmesi hem de anormal prion birikiminin nörodejenerasyona yol açtığına inanılmaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Research Gate

Risk Faktörleri

Creutzfeldt-Jacob hastalığı vakalarının çoğu bilinmeyen nedenlerle açığa çıktığından belirli bir risk faktörü tanımlanamamaktadır. Bununla birlikte, birkaç faktör farklı Creutzfeldt-Jacob hastalığı ile ilişkili gibi görülmektedir.

Yaş

Spontan Creutzfeldt-Jacob hastalığı genellikle 60 yaş civarında olmak üzere, yaşamın ilerleyen dönemlerinde gelişme eğilimindedir. Ailesel Creutzfeldt-Jacob hastalığının başlangıcı ise biraz daha erken ortaya çıkar ve vCJD, genellikle yirmili yaşların sonlarında olan, çok daha genç insanları etkilemiştir.

Genetik

Ailesel Creutzfeldt-Jacob hastalığı olan kişiler hastalığa sebep olan bir mutasyona sahiptir ve bu otozomal baskın olarak kalıtılır; bu, hastalığı geliştirmek için iki ebeveynden yalnız birinden mutasyona uğramış geni kalıtım yoluyla almanın hastalığı geliştirmek için yeterli olduğu anlamına gelir. Eğer mutasyona sahipseniz, bunu çocuğunuza aktarma ihtimaliniz %50'dir. İatrojenik CJD ve vCJD'den mustarip kişilerde gerçekleştirilen genetik analizler, prion geninin zararlı varyantını kalıtım yoluyla almış olmanın, cerrahi prosedürlerle kontamine dokuya maruz kalınırsa hastalığın açığa çıkma ihtimalinin arttığını göstermektedir.

Teşhis Yöntemleri

Elektroensefalografi (EEG)

Beyin elektriksel şemasının kaydedildiği bu yöntem belirli anormallikleri gösterebilmektedir, fakat hastalığın tüm tiplerini teşhis edememektedir.

Beyin omurilik sıvısı (BOS) testi

2015 yılında tanıtılan bu yöntem ile yüksek hassasiyet ve belirleyiciliğe sahip sonuçlara ulaşmak mümkün.

Manyetik rezonans görüntüleme (MRI)

Vakaların 90%'ını tespit edebilmektedir. Fakat altın standart biyopsi yöntemi ile tanı koymaktır.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Creutzfeldt-Jacob hastalığı için kesin bir tedavi yoktur. Tedavinin genel dayanağı semptomatik ve destekleyici bakımdır. Creutzfeldt-Jacob hastalığı üzerinde birkaç ilaç denemesi yapılmıştır ancak hiçbiri şu ana kadar net bir fayda gösterememiştir. Bu ölümcül hastalığın tedavisini bulabilmek önemlidir ve daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Bir tedavi yöntemi geliştirilebilmesi için çalışmalar devam etmektedir. Sahip olunan bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Tıp, hastanın mümkün olduğunca rahatlatılması, acıyı azaltması, kas kasılmalarının giderilmesi ve konforunun sağlanmasıyla sınırlıdır. Hastalığın ilerleyen dönemlerinde, damar içi sıvı ve yapay besleme yöntemleri tercih edilebilmektedir. Sonuçta semptomatik ve palyatif tedavi uygulanır.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Hastalık ilerleyicidir ve genelde tüm beyin dokusunu tutarak panensefalopati tablosuna erişebilir. 1981'den beri hastaların 2.5 yıldan daha fazla yaşamadığı kaydedilmiştir.

Creutzfeldt-Jacob Hastalığı Nasıl Açığa Çıkar?

Creutzfeldt-Jacob hastalığına yakalanma riski düşüktür ve öksürme, hapşırma, dokunma veya cinsel temas yoluyla bulaşmaz. Yine de çok tehlikeli olan bu hastalığın nasıl açığa çıktığını bilmekte fayda vardır;

Spontan olarak

Klasik Creutzfeldt-Jacob hastalığı bulunan çoğu insan, hastalığı görünürde bir sebep olmadan geliştirir. Spontan Creutzfeldt-Jacob hastalığı veya sporadik Creutzfeldt-Jacob hastalığı olarak adlandırılan bu tip, yaklaşık %85'i olmak üzere vakaların çoğunu oluşturur. Bu tip vakalar 55 ile 75 yaş arası insanlarda görülür ve hastaların ortalama yaşı 68'dir. Hastaların %90'ı bir yıl içinde hayatını kaybeder.

Kalıtım yoluyla

Creutzfeldt-Jacob hastalığı olan kişilerin %15'inden daha azının ailesinde hastalık veya bu hastalıkla ilgili bir genetik mutasyon vardır. Bu tip ailesel Creutzfeldt-Jacob hastalığı olarak adlandırılır. Bu hastalığa sebep olan mutasyonlar PRNP geninde meydana gelir ve otozomal baskındır.

NCBI

Bulaşma yoluyla

Az sayıda insan, kornea veya deri nakli gibi cerrahi bir prosedür sırasında enfekte insan dokusuna maruz kalmıştır ve Creutzfeldt-Jacob hastalığı geliştirmiştir. Ayrıca standart sterilizasyon yöntemleri anormal prionları yok etmediğinden, birkaç kişi kontamine aletlerle beyin ameliyatı geçirdikten sonra Creutzfeldt-Jacob hastalığı geliştirmiştir. Bazı cerrahi prosedürlerle bulaşma, kişi enfekte beyin veya sinir dokusuna maruz kaldığında da gerçekleşebilir. Bir dönorden hipofiz bezinden üretilen büyüme hormonu almış veya beyni örten doku grefti (dura mater) nakli yapılmış kişiler Creutzfeldt-Jacob hastalığı riski altında olabilir. Vakaların %1'inden az kısmı bu grubu oluşturur. Hastaların ortalama yaşı 29'dur ve genelde genç yetişkinlerde görülür.

Agora Bilim Pazarı

ULTRA SERİSİ LGS 1.DÖNEM TÜRKÇE DENEMELERİ

Devamını Göster

₺340.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

NCBI

Komplikasyonlar

Diğer bunama nedenlerinde olduğu gibi, Creutzfeldt-Jacob hastalığı da vücudu olduğu kadar beyni de derinden etkiler. Creutzfeldt-Jacob hastalığına sahip kişiler genellikle ailelerinden ve arkadaşlarından uzaklaşır ve sonunda onları tanıma veya onlarla ilişki kurma becerilerini kaybeder. Ayrıca kendilerine bakma yeteneklerini de kaybederler. Birçoğu sonunda komaya girer, hastalık ne yazık ki ölümcüldür.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Yaklaşık olarak 1/1.000.000 (milyonda bir) görülme sıklığı olduğu düşünülüyor. Buna rağmen 1989'da yapılan çalışmaya göre hastaların %3-13 civarında hataları olarak Alzheimer tanısı aldığı tespit edildi. Bunların da çoğu enfekte çiğ sığır eti kaynaklı BSE (bovin spongiform ensefalopati) tablosuna yakalandığı fark edildi.

Önlem Yöntemleri

Pişirmek, yıkamak, kaynatmak gibi günlük sterilizasyon yöntemleri bahsettiğimiz prionlara zarar vermemektedir; fakat tıbbi görevliler ve sağlık çalışanları prion hastalıklarına karşı daha büyük bir risk taşırlar. Eldiven giymek, kesiklerden kaçınmak, tek kullanımlık kıyafetler giymek gibi önlemler mutlaka alınmalıdır.

Spontan CJD

Spontan CJD'yi önlemenin bilinen bir yolu yoktur. Ailenizde nörolojik hastalık öyküsü varsa, durumunuzla ilişkili riskleri sıralamanıza yardımcı olabilecek bir genetik danışmanıyla konuşmakta fayda vardır.

İatrojenik CJD'yi önleme

Hasteneler ve tıbbi kurumlar, iyatrojenik CJD'yi önlemek için açık politikalar izler. Bu önlemler şunları içermektedir;

• İnsan hipofiz bezinden üretilen değil, sentetik insan büyüme hormonunun özel kullanımı
• Creutzfeldt-Jacob hastası olduğu bilinen veya şüphenelinen birinin beyninde veya sinir dokusunda kullanılan cerrahi aletlerin imhası
• Spinal sıvı alımı (lomber ponksiyon) için tek kullanımlık kitler

Potansiyel vCJD kaynaklarını düzenleme

Çoğu ülke bulaşıcı spongiform ensefalopatiler ile enfekte olmuş dokunun gıda tedarikine girmesini önlemek için aşağıda belirtilenler dahil bazı adımlar atmıştır;

• Bulaşıcı spongiform ensefalopatilerin yaygın olduğu ülkelerden sığır ithalatına karşı kısıtlamalar
• Hayvan yemleri hakkında kısıtlamalar
• Hasta hayvanlarla başa çıkabilmek için izlenen katı prosedürler
• Sığır sağlığının izlenmesi için gözetim ve test yöntemleri
• Sığırların hangi kısımlarının yiyecek olarak işlenebileceğine ilişkin kısıtlamalar.

Etimoloji

Prion, kelime olarak "Proteinacious infectious particle", yani enfekte protein partikülü tanımının kısaltılmış halidir. Hastalığın adı ise 1920'de Hans Gerhard Creutzfeldt isimli nörologun ve ardından gelen Alfons Maria Jakob'un isimlerinin birleştirilmesidir.