Matbaa ve Telgrafın Gölgesinde Kalan Bir İhtişam: Optik Telgraf Nedir?

21. yüzyılda yaşıyoruz. Herhangi bir bilgiye cebimizdeki küçük dikdörtgen bilgilerden ulaşabiliyoruz veya İstanbul’dan Sydney’de oturan akrabalarımızı görüntülü olarak arayıp, zaman/mekân farklılığını neredeyse sıfıra indirebiliyoruz. Dolayısıyla sizden sadece 1000 kilometre uzakta olan biriyle haberleşmenizin 45 dakika sürdüğünü hayal etmeniz zor olabilir.

Bu hız size aşırı yavaş gelebilir; fakat 18. yüzyıl ortamında bu oran günümüzün Formula 1 arabalarını kullanarak iletişim kurmaya eşdeğer kabul edilebilir. Zira o dönemler bir mesajı Paris’ten Lille’e iletmek için at sırtında 36 saat veya posta arabasında beş günün geçmesi gerekiyordu. Ancak Fransız bir mucit her şeyi değiştirdi…

Optik Telegrafın Doğumu

Elektriğin ortaya çıkışı insanların birbiriyle iletişim kurmaları açısından kesinlikle devrim yaratan bir şeydi. Ancak işe biraz teorik bir bakış açısıyla yaklaşırsak; aslında bu devrimin bir asır önce, 18. yüzyılda, Claude Chappe’nin herhangi bir iletiyi bir atın dörtnala gidebileceğinden daha hızlı bir biçimde herhangi bir yöne herhangi bir zamanda gönderebilecek bir sistem tasarladığı zaman başlamıştı.

Rönesans ve Reform’un ardından Aydınlanma Çağı’yla birlikte kendi türünden olanları daha iyi tanımak isteyen insanoğlu, bu isteğini hızlı bir şekilde yerine getirmek istiyordu. Bu nedenle telekomünikasyon sistemlerindeki teknolojik gelişimi bir yandan sağlam temellere oturttururken, bir yandan da iletişimi hızlandırmak istiyordu.

Hali hazırda inatçılığıyla tanınan Chappe, bu isteği yerine getirmek için ilk somut girişimlerde bulunan kişiydi. 1790’dan itibaren birçok uzak mesafeden iletişim sağlama yöntemlerini denemişti. Sayıları temsil eden çanlar ve birbiriyle uyumlu saatlerin akrep ile yelkovanlarından yararlanarak iletişim kurmaya çalışıyordu. Bunun gibi ilginç yöntemlerin sonunda “T” adını verdiği alette karar kıldı. Bu alet; tepesine dört metre uzunluğundaki bir levha yerleştirilmiş olan direkten, regülatör, ve bu direği her iki ucunda yaklaşık üç metre uzunluğundaki birer levhadan oluşan ve her üç levhanın da ipler ve palangalar yardımıyla hareket ettirilen bir düzenekten (indikatör) oluşuyordu.

Wikipedia - Optical telegraph

Regülatör, yatay-dikey-sağa eğik-sola eğik olmak üzere dört farklı hareket yapabilirken; indikatör, yedi değişik konuma getirilebiliyordu. Böylece T Aleti, işaret vermek için 98 farklı kol konum kombinasyonundan yararlanabiliyordu. Aletin kolları simsiyah bantlarla kaplanmıştı. Ve gözetleme ile çan kulelerinin üzerine yerleştiriliyordu. Geleneksel dönemin gökdelenlerini andıran araçlar uzak mesafelerden bile fark edilebiliyordu.

Chappe’nin “optik telgraf” adını verdiği bu iletişim aracı demir, halat, tahta ve taştan yapılmıştı. Chappe, bu teknoloji için elektrikli aletlerin şatafatlı görüntüsünden veya Antik Yunan'ın geleneksel bilimsel yeniliklerinden yararlanmamıştı. Tek amacı teknik bir başarı elde etmekti ve bunun için çeşit "yazılım" (bir "iletişim sistemi") geliştirmek zorundaydı.

Optik Telegrafın "Yazılımı"

Kolların doksan sekiz farklı konum kombinasyonu oluşturması, optik telgrafın kod anahtarının geniş bir kelime dağarcığına sahip olmasını sağlamıştı. Yani kolların konumları sayıları, sayılar da bir kod dizisindeki söz veya söz gruplarını temsil ediyordu.

Chappe, ilk kod dizisine 9999 madde yerleştirmişti ancak bu sistem her sinyal için dört konumun kullanılmasını gerektirdiğinden dolayı çok yavaştı. Daha sonra tasarladığı ikinci kod dizisinde ise her sinyal iki konumdan oluşuyordu; bunlardan birincisi bir kod anahtarındaki doksan iki sayfaya, diğer ikincsi ise her bir sayfadaki doksan iki söz veya söz grubuna karşılık geliyordu. Böylece aygıt 8464 söz veya söz grubundan herhangi birini gönderebilecekti (92 x 92=8464).

Simple Machines

Coğrafi isimler için başka bir kod anahtarı ekleyerek sözleri ve söz gruplarını kullanan Chappe, 19. yüzyıla girilirken optik telgrafındaki toplam kelime sayısını 45,050’ye çıkarmayı başarmıştı.

İletişim Nasıl Sağlanıyordu?

Peki, bu kadar mesaj bir T’den diğer T’ye nasıl iletiliyordu?

Her ara istasyonda iki görevli bulunuyordu. Bunlardan birisi mesajın geldiği istasyonu gözlemleyip konumları özel sözcüklerle yüksek sesli olarak söylerken diğeri, mesajın iletilecek olduğu istasyonunu görmesi için istasyondaki kolların konumunu ayarlıyordu. Bu kişiler genelde tecrübeli askerlerden seçiliyordu.

Optik telgraf; Paris ile Lille arasındaki 225 kilometrelik mesafeyi doksan saniyede, Paris ile Toulon arasındaki 760 kilometreyi ve 120 istasyonu ise yirmi dakikada aşıyordu. 1820’de doksan sekiz işaretten oluşan telgrafın Lille’e iletilmesi elli altı, Strasbourg’a iletilmesi yetmiş sekiz ve Bordeuax’ya iletilmesi doksan üç dakika alıyordu.

Yüzyılın ikinci yarısına doğru elektrikli telgrafın icadı için yapılan çalışmalar optik telgrafın hızını arttırmıştı. Yani her bir uçta mesajın kodlanması veya alınan kodun çözülmesi otuz beş dakika alırken bu süre 1850’lere doğru on yedi ile yirmi iki dakika arasına inmişti.

Tabii işin bilimsel yönü zaman ilerledikçe iyileşiyordu; ancak siyası taraf yani ağların döşeneceği hatları belirleyen taraf yıllar ilerledikçe daha katı bir hâle bürünüyordu. Napolyon’un devrimi ve çöküşü, 1848 Olayları, siyasal rejimler, cumhuriyetçiler ve daha birçok olumsuz gelişmenin yaşandığı dönemde T biçimli optik telgraf ülke geneline yayılmıştı.

Telegrafı Doğuran Optik Telegraf!

Optik telgraf sonrası dönem, aslında optik telgrafla birlikte doğuyordu; ancak kısmen daha yavaş ilerliyordu. 20. yüzyıla yaklaşılırken optik telgraf yerini tamamen elektrikli telgrafa bırakmış ve sahneden ayrılmıştı. Hatta hafızalardan bile silinmişti. Ancak Marshall McLuhan'ın "Küresel Köy" düşüncesinde meta ve Nikola Tesla'nın alternatif akım uygulamasında somut bir kaynak olmuştu.

Peki, elektrikli telgrafın gelişiminde neler yaşandı?

• 1809’da Samuel Soemmering, Bavyera’da basit bir telgraf sistemi kurdu.
• 1825 yılında İngiliz William Sturgeon, James Maxwell'in radyo dalgalarındaki düşüncelerinden yola çıkarak, elektronik haberleşmedeki büyük çaplı bir devrimin temelini oluşturan elektromıknatısı icat etti.
• 1830’da Joseph Henry, elektromıknatısın uzun menzilli iletişim amacıyla kullanılabileceğini gösterdi.
• 1837’de Britanyalı fizikçiler William Cooke ve Charles Wheatstone, aynı elektromanyetizma ilkesini kullanarak Cooke ve Wheatstone telgrafının patentlerini aldılar.

Alec

• 1840 yılında Samuel Morse, elektromıknatıs teknolojisini ustaca kullanarak Joseph Henry'nin icadını birkaç adım ileriye taşıdı ve  pratik ve ticari bir başarıya sahip olan bir telgraf sistemini icat etti.
• 1851’de telgraf işine giren Western Union, on yıl sonra ilk kıtalararası telgraf hattını 1861’de demiryolu hatlarına uygun şekilde kurdu. Ve zaman/mekân ayrımını sınırlamaya başladı.
• 1914 yılında Kanadalı Fredrick Creed, söz ve söz gruplarını otomatik olarak iletebilen sistem geliştirdi.
• 1916 yılında Western Union, sekiz mesajı aynı anda tek bir tel üzerinden iletebilen çoklayıcı geliştirdi. Bu alet basılı mesajlar almakta ve göndermekte kullanılan elektromekanik bir cihaz olan Teleprinter'le birleşti. Böylece mesajın hızı ve kelime sayısı artmış oldu.
• 1959’da Western Union, teleprinter hizmetine abone olan kişilerin doğrudan birbirlerini aramasını sağlayan TELEX‘i açtı.