Mary-Claire King: İnsan ve Şempanzenin Genetik Akrabalığını İspatlayan Deha, Meme Kanserinin Şifresini de Kırdı!

Amerikalı genetikçi Marie-Clarie King, meme kanserinin BRCA1 geninde meydana gelen mutasyonlardan kaynaklandığını göstermeyi başaran ilk bilim insanıdır. İnsan genetiği üzeirne çalışan King, özellikle de genetik heterojenlik ve karmaşık özellikler konusunda özelleşmiştir. Genetik ve çevresel faktörlerin meme ve yumurtalık kanserine, kalıtsal sağırlığa, şizofreniye, HIV bulaşına, sistemik lupus erithematosusa ve romatoid artrite etkisi üzerine çalışmalar yapmaktadır.

Kanser araştırmalarının yanı sıra King, insan ve şempanzelerin %98.77 oranında genetik benzerliğe sahip olduğunu ispatlayan ekibin bir parçasıdır ve aynı zamanda genomik dizileme teknolojilerini kullanarak insan hakları ihlallerini tespit etme konusunda çalışmalar yürütmüştür. 1984 yılında Arjantin'de ailelerinden kaçırılmış veya yasadışı yollarla evlat edinilmiş çocukları tespit etmek konusunda büyük başarılara imza atmıştır. Bu çalışmaları nedeniyle Lasker Ödülü ve Ulusal Bilim Madalyası gibi birçok saygın ödüle layık görülmüştür. Mary-Claire King, 2002 yılında Discover dergisi tarafından bilimdeki en önemli 50 kadın arasında gösterilmiştir. Bu yazıda, bu önemli bilim insanının biyografisi anlatılacaktır.

Mary-Claire King'in Biyografisi

Mary-Claire King, 27 Şubat 1946'da Chicago'nun banliyösünde doğdu. Carleton College'de matematik bölümünde okudu ve mezun olduktan sonra istatistik alanında doktora yapmak için California Üniversitesi'ne girdi. Bu süreçte genetik alanında aldığı bir ders, bütün kariyerini etkileyecekti. Matematiğin ve istatistiğin genetikteki uygulama alanlarına resmen aşık olmuştu. 1967'de genetik doktora programına geçiş yaptı.

King, her zaman politik bir kişiliğe sahipti; öyle ki 1970'te Amerika'nın Vietnam Savaşı'na girmesini, üniversiteden bir grup arkadaşı ile birlikte protesto etmeye başladılar. Dönemin valisi okullarda başlayan bu hareketleri durdurmak için baskı oluşturdu ve King, bu olaylar sonucu okulu bırakmak zorunda kaldı.

Okulu bıraktıktan sonrasında bir yılını, Amerikalı politik aktivist Ralph Nader'ın yanında tüketici hakları savunuculuğu yaparak ve pestisit kullanımının tarım işçileri üzerindeki etkisini araştırarak geçirdi.

Berkeley'e döndüğünde danışmanı ve akıl hocası Allan Wilson onu genetiğe daha da yaklaştırdı. King, kendine deneysel açıdan güvenmiyordu; buna karşılık Wilson, "Deneyleri başarısız olan herkes bilim yapmayı bıraksaydı, bilim olmazdı." diyerek King'i cesaretlendirdi. Birlikte istatistiği ve evrimsel biyolojiyi birleştiren mükemmel bir proje yarattılar.

Projenin amacı, protein kodlayan genleri göz önüne alarak insanlarla şempanzeler arasındaki moleküler benzerlikleri analiz etmekti. Sonuçlar ise oldukça şaşırtıcıydı çünkü insanlar ile şempanzelerin amino asit dizilimlerinin %99'unun aynı olduğu ortaya çıktı. King'in bu tez çalışması Science dergisinin 11 Nisan 1975'te yayımlanan sayısının kapağı oldu ve dünya genelinde yankı uyandırdı.

Bu sonuçlar, King de dahil olmak üzere birçok kişinin kafasını karıştırmıştı. Çünkü neredeyse aynı proteinlere sahip olmamıza rağmen şempanzelerle aramızda bariz fiziksel ve anatomik farklılıklar vardı. King, bu sorun üzerinde biraz durduktan sonra, asıl farkı yaratan mutasyonların, protein kodlamayan gen bölgelerinde, yani intron bölgelerinde gerçekleştiğini, ancak deney sırasında protein kodlayan genlerin incelenmesi yüzünden gözden kaçtığını fark etti. Bu, dönemine göre oldukça cüretkar bir hipotezdi ama gelecekteki çalışmaları için mükemmel bir zemin hazırlamıştı.

1973'te ailesi ile birlikte Şili Üniversitesi'nde ders vermek üzere Şili'ye taşındı ancak aynı yıl içinde yapılan askeri darbe ile Başkan Salvador Allende'nin görevden alınması herkes için tehlikeli bir ortam yarattı. Binlerce sivil hayatını kaybetti. King ve ailesi de Berkeley'e geri döndüler. Berkeley'e geri döndükten sonra Dr. Nick Petrakis ile birlikte kanser epidemiyolojisi ve genetik alanında çalışmaya başladı.

King, özellikle meme kanserine odaklandı çünkü aile geçmişinde meme kanseri olan kadınların kansere yakalanma riskinin arttığını tespit etmişti. Yani kanserin kalıtımsal olarak da aktarılabileceğini iddia ediyordu; ancak o zamanlar kanserin çevresel şartlarla ve viral yolla bulaşan bir hastalık olduğu görüşü oldukça yaygındı. Buna rağmen King, hipotezinde fazlasıyla iddialıydı.

1980'lerin başında, Ulusal Kanser Ensitüsü (NCI), doğum kontrol haplarının meme, rahim ve yumurtalık kanserinin gelişimine etkisini araştırmak için kadınlara birtakım sorular soruyorlardı. King bu sorulara birkaç ekleme yapmak için NCI'yi ikna etmeyi başardı. Artık kadınlara, ek olarak aile geçmişlerinde meme kanseri olup olmadığı da sorulmaya başlanmıştı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Çalışmalar sonucu meme kanseri olgularının yaklaşık %5 ile %10'unun kalıtsal olduğu ortaya çıktı. Yani ortada bu kanseri kalıtsal olarak taşıyan bir gen mutasyonu vardı. Ama bu gen varsayımsaldı.^[11] Dolayısıyla geriye sadece onu bulmak kalıyordu.

Meme kanseri geninin haritasının çıkarmak için 17 yıl boyunca yüzlerce hasta üzerinde analiz çalışmaları yapıldı ve sonunda 1990 yılında Science dergisinde meme kanseri geninin -ki artık ona BRCA1 diyecektik- 17. kromozom üzerinde olduğunu tespit ettikleri makale yayımlandı. Ancak bu geni daha detaylı araştırmak ve kanserleşmenin sebeplerini daha iyi anlamamız için bu genin izole edilip klonlanması gerekiyordu. King, BRCA1 genini klonlama işini Myriad Genetics'e kaptırmıştı; ama sonuç olarak geni izole etmeyi başarmışlardı. Çok geçmeden de BRCA1 genin üzerindeki mutasyonları tespit etmek için ucuz tarama araçları geliştirilmeye çalışıldı. 1996 yılında piyasaya bir genetik tarama testi sunulmuştu bile.

Mary-Claire King yaptığı çalışmalar ile evrimsel biyolojide ve genetik alanında dönüm noktaları yarattı ve hala yaratmakta. Çalışmalarıyla insanlığa inanılmaz katkılar sunuyor. Onu ne kadar anlatsak da eksik kalacak, en iyisi çoğumuza ilham veren o sözüyle bitirelim:

En önemli sorular, ön saflardaki insanlardan gelir; en doğru projeler en titiz bilimi gerektirir ve hiçbir soru, sorulmayacak kadar büyük değildir.