Mandela Etkisi: Türkçeden â ve î Gibi Şapkalı Harfler Çıkarıldı Mı?
- Özgün
- Toplum Psikolojisi
Yoldan geçen herhangi birine, sınıf arkadaşınıza, ailenize, eşe dosta sorun: "Kağıt diye mi yazmalı, kâğıt diye mi?" Cevap şaşmayacaktır: "Doğrusu kağıttır. TDK şapkalı harfleri kaldırdı; o nedenle yazımda yok artık bunlar."
TDK'nin hiçbir zaman böyle bir şeyi uygulamadığını duymak sizi şaşırtabilir. Dilimizde hâlen şapkalı harfler bulunmaktadır (her ne kadar biz de düzgün kullanmayıp hata yapıyor olsak da). Eğer ki TDK'nin çevirimiçi sözlüğüne "kağıt" yazacak olursanız, "Sözcük bulunamadı." diye bir uyarı alacaksınızdır.
Ancak ve ancak "kâğıt" yazdığınızda aradığınız kelimeye ulaşabilirsiniz. Çünkü doğrusu kâğıttır.
Keza, babanın kız kardeşine "hala" denir; ancak "şimdiye kadar, henüz" anlamına gelen o diğer sözcük "hâlâ" şeklinde yazılır.
Ama nasıl olur? TDK şapkalı harfleri kaldırdı! Okulda bile tartıştınız bunu, hatta hocanız anlattı, arkadaşlarınızla konuştunuz, hepiniz emindiniz. Nasıl olur?
Oturgaçlı Götürgeç!
Peki ya "oturgaçlı götürgeç"? Hani şu TDK'nin yabancı sözcükleri dilimize kazandırmak adına ürettiği "saçma" sözcükler? Ne kadar da aptalca, öyle değil mi? Otobüse kim "oturgaçlı götürgeç" diyecek?
TDK hiçbir zaman böyle bir öneride bulunmadı.
Yok artık daha neler, el afişleri bile gördünüz, sosyal medyada o kadar okudunuz, arkadaşlarınızla alay ettiniz! Nasıl olabilir?!
- Siyasi Partiler, Gerçeklik Algımızı ve İnançlarımızı Nasıl Etkiliyor? Bu Konuda Neler Yapabiliriz?
- Asch'ın Uyum Deneyi: Çıkıntı Olmamak Adına Hizaya Girmenin Psikolojisi!
- Paris Sendromu: Paris Seyahatinize Yönelik Abartılı Beklentileriniz, Yaşadığınız Hayal Kırıklığı Sonucu Psikolojik Sorunlara Dönüşebilir mi?
29 Nisan 2016 tarihinde TDK Başkanı Mustafa Sinan Kaçalin, Hürriyet'e şu açıklamaları yaptı:
Şapka işaretimiz var. Bunun gibi zaman zaman bizim adımıza 'sosyal otlangaç, gök götürü konuksal avrat' gibi kelimeler de TDK adına uyduruluyor. Bu konular TDK’ya sorulur öğrenilir. Örneğin ayda bir 'Münir Özkul öldü' diye haber çıkıyor. Ama ailesine ve kızına sormuyorlar. Özkul’un kızına taziye telefonları geliyor. Tabii, psikolojisi altüst oluyor. Şapka işaretinin kalması da bunun gibi. Şapka işaretinin kalktığı gibi bir şey yok. Bize sorarlar, biz cevabını veririz. Kurum adına halüsinasyon görmeye gerek yok. Şapka işareti hiç bir zaman kalkmadı. Kalkabilir, Türkiye'de harfler kalktı. Şapka da kalkar ama bence kalkması doğru değil. Anlama problemi doğar. Fransızca'da da şapka işareti var.
İşin Özü: Mandela Etkisi ve Örnekleri
Kaçalin'in oldukça başarısız bir şekilde dillendirmeye çalıştığı etkiye bilimde Mandela Etkisi diyoruz. Kısaca, belirli bir yalanın geniş bir kitle tarafından inanılması ve gerçek gibi tekrar tekrar yayılması sonucunda, daha da geniş bir kitle tarafından "gerçek" olarak algılanması olarak tanımlanabilir. Etkiye "Mandela Etkisi" denmesinin nedeni, birçok insanın Nelson Mandela'nın 80'lerde hapishanede ölmüş olduğuna dair bir izlenime sahip olması, bazılarının Mandela'nın o şekilde öldüğünden kesin olarak emin olmasıdır. Halbuki Mandela 5 Aralık 2013'te ölmüştür.
Mandela Etkisi, bir çeşit hatalı hafıza fenomenidir. İnsanların hafızaları kusursuz çalışmamaktadır; dolayısıyla kitlesel olarak benzer hatalara düşebilirler. Her ne kadar sahtebilimde bu konular bilimdışı nedenlerle izah edilmeye çalışılsa da, sinirbilimsel olarak bu tarz kitlesel yanılgılar çok yaygındır.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Popüler kültürde bunun birçok örneği vardır; siz de düşünerek benzer örnekleri görebilirsiniz.
Pikachu
Bir örneği, meşhur çocuk çizgi filmi Pokémon'dan gelmektedir. Twitter'daki kullanıcılarımıza şunu sorduk: "Pokémon'daki meşhur karakter Pikachu'nun kuyruğunun ucunda, siyah renkli bir şerit/bant/leke var mıydı?"
Bu yazıyı güncellediğimiz sıralarda 6502 kişi yanıt verdi ve %70'i, Pikachu'nun kuyruğunda bir leke olduğunu düşündüğünü belirtti. Halbuki yok. Ancak tuhaf bir şekilde, popüler kültürün bu ilginç unsurunu kitlelerin neredeyse tamamı "çizgili kuyruklu" olarak hatırlıyor.
We Are the Champions!
Bir diğer örnek, efsanevi rock grubu Queen'in We Are the Champions şarkısının bitişinden geliyor. Birçok insan şarkının "We are the champions... of the world!" diyerek bittiğini sanıyor; ancak "of the world" kısmı şarkının sonunda hiçbir zaman yer almadı. Şarkının iç nakaratlarında yer alan bu ifade; şarkının sonunda bulunmuyor:
Bunun bir açıklaması, Queen'in de dâhil olduğu efsanevî yardım konseri 1985 Live Aid'de şarkıyı "of the world" dizeleriyle bitirmiş olması olabilir (ancak şarkının genelde dinlenen versiyonunun bu olmadığına da dikkat çekmekte fayda var):
Monopoly
Bir başka örnek, Monopoly isimli meşhur masa oyunundan geliyor. Birçokları, bu oyunun maskotu olan tiplemenin suratında tek camlı gözlük (monokl) bulunduğunu iddia ediyor. Halbuki böyle bir çizim Monopoly için hiçbir zaman yapılmadı:
Shazaam!
Bir diğer ilginç örnek, 1990'lı yıllarda çekildiği iddia edilen Shazaam isimli bir çocuk filmi. Bu filmde, Sinbad isimli bir komedyenin beceriksiz bir cini canlandırdığı iddia ediliyor. Ancak böyle bir film hiçbir zaman var olmadı! Fakat birçok kişi, bu tarz bir filmi izlediğini, hatta spesifik sahneleri anlatabileceklerini söylüyorlar. Bunun bir açıklaması, Shaquille O'Neal'ın bir cini canlandırdığı Kazaam filmi olabilir; ancak arada bazı kritik farklar mevcut.
Star Wars
Peki ya Darth Vader'ın hiçbir zaman "Luke, ben senin babanım!" demedi desek? Evet "Ben senin babanım." diyor; ancak başında söylediği şey "Luke" değil, "No", yani "Hayır".
Gerçi film ve müzik repliklerini Mandela Etkisi'nden saymak pek doğru olmaz; çünkü sanatsal yaklaşımları dolayısıyla çok farklı şekillerde algılanabilen unsurlar. Birçoklarımız Tarkan'ın şarkı sözlerini aslında olduğundan tamamen farklı algılamışızdır. Bu, sözlerin söyleniş biçiminden ve günlük yaşantıda o sözcükleri sıklıkla bir arada duymamamızdandır; kitlesel bir şekilde yanılıyor olmamızdan değil.
Sonuç
Ancak özellikle de teknolojinin yaygınlaşması sebebiyle yalanlar gerçeklerin yerini çok daha hızlı alabilirken, bu tip etkilerin olumsuz taraflarından kaçınmak ve duyduğumuz her şeyi 2, 3, hatta 5 defa sorgulamak büyük önem taşımaktadır.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
29
-
16
-
6
-
4
-
3
-
3
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
- AA. Tdk Başkanı Kaçalin: Şapka Işareti Hiç Kalkmadı. (29 Nisan 2016). Alındığı Tarih: 10 Kasım 2018. Alındığı Yer: Hürriyet | Arşiv Bağlantısı
- C. Hudspeth. 20 Examples Of The Mandela Effect That’ll Make You Believe You’re In A Parallel Universe. (13 Ekim 2016). Alındığı Tarih: 10 Kasım 2018. Alındığı Yer: BuzzFeed | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 11/05/2025 18:09:11 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4962
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
