Livyatan (Leviathan) Nedir? Efsanevi Deniz Yaratığı Gerçek mi?

Geçmişten günümüze pek çok kültürde efsanevi yaratıkların bahsi geçmektedir. Aklımıza ilk gelenler genellikle Yunan mitolojisinden olur; Pegasus, Cerberus, Hidra, Chimera gibi. Elbette bu örnekler, mitolojiye olan ilginize bağlı olarak çok daha fazla arttırılabilir. Fakat bizim odaklandığımız mitolojik yaratık Kraken ve Moby Dick gibi deniz yaratıkları efsaneleri arasından sıyrılıp, literatüre kazandırılan kadim yaratık: Livyatan (Leviathan). Öyle ki adına kitaplar, efsaneler yazılan bu yaratık tarihte yaşamış denizel hiper-yırtıcılardan birinin ismine atfediliyor.

Wikipedia

İlk kez Babil Yaratılış Destanı’nda karşılaşılan bu yaratık daha sonrasında Kitab-ı Mukaddes’te kullanılması ile bilinirliği artmıştı.^[1] Mitolojiden çıka gelen Livyatan, efsanelere göre denizlerde hüküm süren kocaman bir deniz canavarıdır. Kimilerine göre bu canavar, dev bir su yılanı, kimilerine göre ise bir ejderha olarak tasvir edilmekteydi. Tarihin neredeyse her kesiminde kötülük ve kaosun sembolü olan bu yaratığın ismi, genellikle güçlü ve kötücül bir düşmana çağrışım yapmaktadır.

Günümüz araştırmacıları da bu güçlü ve kudretli ismi öncelikle timsah gibi büyük sürüngenlere atıfta bulunmak adına kullansalar da, ismin asıl sahiplerinin efsanelerdeki gibi derin denizlerdeki canlılar olmasına karar verdiler. Tam da bu noktada karşılarına, günümüz sperm balinalarının nesli tükenmiş bir akrabası çıktı, Livyatan melvillei.

Livyatan melvillei adı verilen fosil, sperm balinalarının yer aldığı Physeteroidea ailesinin bir cinsi olarak literatüre kazandırılmıştır. Dış görünüşü tipik bir şekilde modern sperm balinalarına (Physeter macrocephalus) benzemektedir. İlk kez Peru’da keşfedilen Livyatan fosillerinin yaş tayini gerçekleştirildiğinde, Livyatan’ların yaklaşık 13-12 milyon yıl önce Orta Miyosen döneminde yaşadıkları görüldü.

Keşfedilen çene kemikleri ve dişleri, Livyatan’ların günümüz sperm balinalarından önemli ölçüde ayrılmasını sağladı. Çünkü günümüz sperm balinaları ağırlıklı olarak kafadanbacaklılar ile beslenmekte ve beslenme davranışı sırasında emme kuvveti uygulanarak avın sadece alt çenelerinde yer alan dişlerin etki alanına girmesi sağlanır.

Fakat keşfedilen Livyatan fosilindeki dişlerin boyutları düşünüldüğünde, bu özelliğe ihtiyaç duyan bir canlı olmadığını gözler önüne serdi: Dişlerinin boyutları 36.2 cm ile günümüz sperm balinası dişlerinin neredeyse iki katıydı ve farklı olarak her iki çene kemiğinde (alt ve üst) de bulunuyordu.^[2] Dişlerinin devasalığı, onu şimdiye kadarki en güçlü ısırığa sahip hayvanlar arasına soktu. Bu özelliklerinden ötürü, Hiper-yırtıcı makroraptoryal sperm balinaları grubunun bir üyesi olarak konumlandı ve muhtemelen günümüz sperm balinalarının aksine diğer balinaları, fokları vb. canlıları avlayabilen bir uç (apeks) yırtıcıydı.

Nature

Livyatan'ın toplam uzunluğu, modern sperm balinasına benzer şekilde yaklaşık 13.5–17.5 metre olduğu tahmin ediliyor ve bu da onu şimdiye kadar var olan en büyük yırtıcılardan biri haline getiriyor.^[3] Günümüz sperm balinalarının bir diğer adı ispermeçet balinasıdır. Bu adı sahip oldukları spermaceti organından alırlar.^[5] Livyatan’larda da spermaceti organı tıpkı günümüzde kullanıldığı gibi ekolokasyon, iletişim ve/veya av ve diğer balinaların yerini tespit etmek için kullanıldığı düşünülmektedir.

Livyatan’ın yaşadığı dönem düşünüldüğünde bir diğer apeks yırtıcı olan Megalodon (Otodus megalodon) ile yollarının kesişmesi kaçınılmazdı. Bu durum, benzer avlar için rekabete girmiş olabileceklerini bizlere göstermekteydi.^[4] Elbette ikisi arasında gerçekleşen çarpışmayı kimin kazandığına dair net bir bilgimiz henüz bulunmuyor; fakat boyutlar bakımından birbirine yakın olan bu ikili arasında Livyatan, dişlerinin devasalığı sayesinde oldukça avantajlıydı. Tek dezavantajı olarak sayabileceğimiz konu, bir balina olduğu için, nefes alıp vermek için su yüzeyine çıkması gerekmesidir.

Yok olma sebeplerinin Miyosen dönemin sonunda gerçekleşen son buzul dönemden kaynaklandığı düşünülmektedir. Buzul dönem yüzünden azalan, hatta kimi yerlerde tükenen besin kaynakları, Livyatan'ların nesillerinin tükenmesine sebep oldu. Günümüzde Livyatan'ların nesillerinin tükenmesi ile ortaya çıkan ekolojik nişteki boşluğu akrabaları olan Orca'lar (katil balina) gibi dişli balinalar doldurmaya çalışmaktadır.