Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kusursuz Kanunlar Yaratmak Mümkün müdür?

Kusursuz Kanunlar Yaratmak Mümkün müdür? Pixabay
12 dakika
6,960
  • Kriminoloji
  • Hukuk
Doğal hukuk, tabiatın bütün hayvanlara öğrettiği hukuktur. Doğal hukuk sadece insan cinsine has değildir; denizde ve karada yaşayan bütün hayvanlar ve keza kuşlar için de geçerlidir.

Yukarıdaki sözleri, yaklaşık bin sekiz yüz yıl önce Romalı ünlü hukukçu Ulpianus kaydetmişti. Ancak doğal hukuk – pozitif hukuk ayrımının ve bunun üzerine yapılan tartışmaların ilk toplumların oluştuğu zamana kadar gittiğini tahmin etmek zor değil. Genel olarak pozitif hukuk; var olan, yazılmış, uygulanan kanunlardan oluşan hukuk olarak algılanabilir. Doğal hukukun tanımını ise acemice; tarih boyunca birçok dönüşüme uğramış olmakla birlikte, doğada var olan ya da Tanrı’nın buyruğu olan, pozitif hukukun kendisine uyması gerektiği ‘değişmez, üstün ve doğru’ yasalar olarak yapabiliriz. Örneğin Sokrates, yazılı yasa - doğal (tabii) yasa ayrımını yapmış; yazılı yasaların doğal (tabii) yasalara uygun olması gerektiğini savunmuş ancak (toplumun devamı için) yazılı yasalara uymanın elzem olduğunu savunmuştur. Bundan başka birçok filozof, hukukçu ve tarihi kişiliğin doğal hukuk – pozitif hukuk ayrımına dair düşünceleri kaynaklarda bulunabilir. Makalenin konusunun sapmasına izin vermeden ancak ileri süreceklerimiz hakkında genel bir çerçeve çizebilmek amacıyla doğal hukuka yönelik düşüncelerden tarihi seyri içerisinde kısaca bahsetmek faydalı olabilir.

Doğal Hukuk ile İlgili Tarihsel Düşünceler

Antik Çağ Yunan ve Roma toplumları için doğal hukuk, doğa (tabiat) ile özdeşleşmekteydi. İnsanlar ancak doğada devam edegelen düzeni örnek almakla doğru yasalara yani doğa yasalarına ulaşabilirdi. Bu fikir, insanların birbirleri üzerinde güç kullanmasının meşru olduğu bir toplumsal sisteme meydan veriyordu. Yunanlı siyaset felsefecisi Kallikles için doğa; güçlü hayvanların zayıfları yok etmesi gibi hukukun da güçlü insanların yanında olmasını emrediyordu. Aristoteles de kölelik kurumunun, doğayla bağdaştığından bahisle hukuka uygun olduğunu savunmaktaydı. Sokrates için ise doğal hukuk kavramı erdem ve ahlak bakımından iyi olandı.

Tüm Reklamları Kapat

Aristoteles kölelik kurumunun, doğayla bağdaştığından hareketle hukuka uygun olduğunu savunmaktaydı.
Aristoteles kölelik kurumunun, doğayla bağdaştığından hareketle hukuka uygun olduğunu savunmaktaydı.
Pixabay

Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden on beşinci yüzyılın sonlarına kadar süren ve Orta Çağ olarak adlandırılan dönemde Tanrı düşüncesi çevresinde konumlanan devlet yapısı, toplumsal yaşam ve kültürle birlikte kanunlar için de din referans alınmış, bu sebeple doğal hukuk ‘Tanrı’nın iradesinin ifadesi olan ebedi bir kanun’ (Aziz Augustinus) olarak tanımlanmıştır. Bu süreçte doğal hukukun referansı doğaya uygun olmaktan, Tanrı’nın buyruğuna uygun olana dönüşmekteydi. Sadece Tanrı’nın buyruğuna uygun olan yasalar adil ve kusursuz olabilirdi.

Fransız ihtilaline kadar süren Yeni Çağ döneminde ise doğal hukuk, oldukça geniş bir düşünür çevresince işlenmiştir. Bu döneme damgasını vuran şey, doğal hukukun orijininin din olmaktan çıkartılıp ‘akıl’ oluşudur. Rasyonalist doğal hukuk devri olarak adlandırabileceğimiz süreçte tıpkı önceki dönemlerdeki gibi evrensel, değişmez, doğru, adil yasalar için arayış devam etmiş, farklı olarak doğa ve din yerine akıl bu yasalara ulaşmak için vasıta kabul edilmiştir. Bu bakımdan insanın kendinde tabii olarak bulunan akla uyan yasalar adil; diğerleri ise adaletsiz ve yanlıştı.

Tüm Reklamları Kapat

Fransız ihtilalinden günümüze kadar geçen süreçte modern devletler ortaya çıktı, toplumsal hayatın büyük bölümü yasalarla düzenlendi. Bu süreçte; gelişen teknolojinin, sanayileşmenin ve siyasi ideolojilerin de etkisiyle farklı toplumların sorunları farklı yasalarla çözmeye çalıştığı görüldü. Hukukun doğal, değişmez, mutlak olandan ayrılıp siyaseten gücü elinde bulunduranın mutlak buyruğu olarak dizayn edildiği bu dönem kaçınılmaz olarak bir kaos meydana getirdi. Şu kadar ki örgütlü devletler eliyle meydana getirilen sayısız trajik olaya ve iki dünya savaşına tanık olan insanlık için 1948 senesinde ırk, din, cinsiyet, sosyal konum ayırımı yapılmaksızın evrensel, vazgeçilmez, yasalar üstü hakların kabul edilmesinin zorunluluğu anlaşıldı.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve günümüze kadar geçen sürede devletlerin katılımıyla kabul edilmiş diğer sözleşmelerle mutlak olarak yaşam hakkını, kölelik ve işkence yasağını kabul etmiş olabiliriz. Ancak bu kadar temel olmayan ve günümüzde uygulanması hiç kimsenin canını sıkmıyormuş gibi gözüken yasaların doğru olup olmadığını nasıl anlayacağız? Kusursuz kanunlar, ütopya mıdır? Uzun ve belki de bazılarınıza sıkıcı gelmiş olan ön bilgilendirmemizden sonra asıl tartışacağımız sorular, bunlar olacak.

10 Aralık 1948'de Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
10 Aralık 1948'de Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
Sosyal Demokrat Dergi

Hukuk ve Toplumsal Sorunların Çözümü

Hukuku; bireylerin, toplumların ve ‘şeylerin’ birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen kuralları inceleyen sosyal bir bilim alanı olarak tanımlayabiliriz. Buna karşın bu ilişkilerin düzenlenmesi işi sadece hukukçulara ait değildir. Demokratik toplumlarda hukuk kuralları; meclis, komisyon, alt komisyon şeklinde devam eden ve çoğu zaman hukuk kuralının düzenleyeceği konuda, alanında uzman kişilerin de görüşlerinin, raporlarının veya doğrudan oylarının göz önünde bulundurulduğu silsilelerden geçerek meydana gelir. Şayet bir grup bilim insanı bir soruna hukuki bir düzenlemeyle çözüm getirecekse bu çözümün sorunu ortadan kaldıracak sistemli, tutarlı, henüz yanlışlığı kanıtlanamamış bir fikir olmasını beklemek herhalde bu yüzyıl için kabul edilmez bir talep sayılmamalıdır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Ancak hukukun ilgi alanına giren en temel toplumsal sorunların dahi birçok devlet tarafından farklı şekilde çözümlendiği (ya da çözümlendiğinin sanıldığı) durumları gözlemliyoruz. Örneğin aynı değere sahip bir telefonun aynı şartlar altında çalınması durumunda hırsız, bir ülkede yıllarca hapis yatabiliyorken başka bir ülkede tazminat ödeyerek cezadan kurtulabilir. (Buradaki yazımız okunabilir.) Daha radikal bir 'çözüm getirme’ karmaşasını Amerika Birleşik Devletleri ile Avrupa ülkeleri üzerinden görebiliriz. Federe devletlerden oluşan bir çatı olan ABD’deki eyaletler, federal yasalara aykırı olmadığı sürece kendi normlarını düzenleyebilirler. 2015 senesinde Aljazeera Turk'te çıkan bir habere göre ABD’nin Utah eyaletinin Valisi, yeterli miktarda zehirli iğne bulunamadığı için ölüm cezalarının idam mangaları tarafından kurşuna dizilerek infaz edileceği şeklinde bir kararname çıkarır. Zehirli iğne bulunamamasının sebebi ise idam cezasının çeşitli suçlara çözüm olarak getirilmesine sert bir şekilde karşı çıkan Avrupa ülkelerinin bu eyaletlere zehir satmayı reddetmesidir. Şu hâlde, bir Avrupa ülkesinde (Belarus hariç) cinayet işleyen bir katil, doğal yollarla ölümünden önce hapisten kurtulup dünya turuna çıkmayı veya Hindistan’da kötü ruhlarından arınmayı düşünebilirken aynı vahşi eylemi ‘özgürlükler ülkesinde’ gerçekleştirdiğinde kendisini feci bir son bekleyecektir. Ölümle kalım arasındaki o ince çizginin hangi tarafında kalan pozitif hukuk kuralı doğal, yani kusursuz olandır? Bunun üzerinde düşünmeye hukuk kurallarının yaratılmasındaki mantığa daha yakından bakarak başlayabiliriz.

Toplumlar yaşayan organizmalardır (Spencer, 2019). Toplumu oluşturan bireylerin davranışları değiştikçe toplumsal ihtiyaçlar da farklılaşacaktır. Bu sebeple hukukun da statik olmaktan ziyade dinamik bir yapıya sahip olması zorunludur. Yani yasalar, toplumun ihtiyaçlarını takip edecek, toplumsal değişmelerle kendini yenileyecektir. Sonsuz sayıdaki olgu ve olay toplumu oluşturan bireyleri çeşitli şekillerde etkileyebilir. Bir uyarana karşı birey; beyninde gerçekleşen çeşitli bilinçli tasarımlarla (S. A. Mednick ve ark, 2019) veya milyonlarca yıl içerisinde evrimleşmiş DNA’larının bireyin bilincinden uzak şekilde meydana getireceği, kendiliğinden ortaya çıkan davranış şekilleriyle tepki verebilir. Daha çok bilinçli tasarımlarla ilgili olan zaman içerisindeki değişimler sebebiyle insanların ve toplumun bir olaya gösterdiği tepki de doğal olarak değişecektir. Ölüm cezası örneğinde bir toplum, cinayet vakalarındaki artışa karşı mağdurların yaşam hakkının ihlal edildiğinden bahisle katilin infaz edilmesi yönünde düzenlemeler yapılması için yasama meclisi üzerinde baskı kurabilir. Ancak aynı toplum, zaman içerisinde ölüm cezasına çarptırılmış katilin yaşam hakkını koruma dürtüsüyle idam düzenlemesinin kaldırılmasını da isteyebilir. Görüldüğü üzere buradaki sorun toplumsal ihtiyaçların farklılaşması sebebiyle hukuk kurallarının buna ayak uydurması gerektiği değil, aynı sorun karşısında (örneğimizdeki ölüm cezası sorunsalı) toplumun farklı reaksiyonlar göstermesindedir. Bir probleme getirilen iki ayrı çözüm arasındaki sonucun uçurum kadar büyük olduğu bir denklemde iki çözümün de aynı anda kusursuz sayılamayacağı matematiksel bir gerçektir. O halde toplumun ihtiyaçlarındaki değişikliğe paralel olarak hukuk kurallarının değişmesinin ‘kusursuz kanun’ arayışımıza halel getirmeyeceğini ancak aynı sorun karşısındaki farklı çözümlerin ‘hukukun adaleti tesis etme’ fonksiyonuna zarar vereceğini kabul etmek gerekir.

Kusursuz hukukun inşaasında bilimsel çözümler...
Kusursuz hukukun inşaasında bilimsel çözümler...
Andrew Brookes (Getty Images)

Kusursuz Çözümler İçin Dayanak Noktası Ne Olmalıdır?

Toplumsal bir ihtiyaç karşısındaki çözüm yelpazesinin zannettiğimizden daha dar olduğunu kabul ettiğimize göre sonraki aşamaya geçmeliyiz. Meclisteki ve komisyonlardaki yasama gücünü elinde bulunduran kişileri toplumsal bir ihtiyaca cevap bulmaları için bir araya getirdiğimizi varsayalım. Ortaya kusursuz bir çözüm çıkmasını istediğimizde bu kusursuzluk iddiasını doğrulayacak sabit bir dayanak noktasından hareket edilmesi gerekecektir. Modern öncesi toplumlar bu dayanak noktasını makalenin başında belirttiğimiz gibi doğanın işleyişine uygun olanlar, Tanrı’nın buyruğuna uygun olanlar ve akla uygun olanlar arasından belirlemişlerdi. Bizim dayanak noktamız ise makalenin bu noktasına kadar getirdiğimiz bağlamların sonucunda ortaya çıkacak.

Hukuk, ilk toplumların oluşmasıyla birlikte doğmuş ve insanlar için diğerleriyle (insan, toplum veya şeyler) kuracağı ilişkileri düzenlemek ve ortaya çıkan problemlere çözüm bulmak fonksiyonuyla yükümlenmiş ise dayanak noktası da problemi meydana getiren olgunun ortadan kalkmasını sağlayacak olan bilimsel verilerimiz ışığında bulduğumuz çözümler olmalıdır (şayet bilimsel metotlardan daha doğru sonuçlar verecek olan bir dayanağınız yoksa). Bu dayanak noktamız aslında hukukun birçok alanında ‘doğal ve kusursuz’ olan yasaları keşfettiğimiz (ya da keşfetmeye çok yakın olduğumuz) izlenimi uyandırır. Örneğin matematiksel denklemlerin ve bu yöntemle vardığımız temel kabullerin (örneğin “Borçlu, borcunu öder.” şeklindeki bir hukuk kuralı) faal olarak kullanıldığı ticaret, maliye veya bankacılık gibi alanlardaki düzenlemeler aklı başındaki hiçbir insanın itiraz edemeyeceği hukuki çözümler barındırır. Nitekim modern dünyada ekonomik kredibilitesini yüksek tutmayı amaçlayan hemen tüm devletler saydığımız alanlarda bilimsel yöntemlerle sonuçları öngörülebilecek yasalar yapmak konusunda konsensüse varmış durumdadır. Bu sebeple diğerlerinin beklentisini karşılamayan yasalara sahip devletler ekonomik olarak izole olmaya mahkûm bırakılır, dışlanır ve yasalarını değiştirmeye zorlanabilir, ki bu da modern toplumların bu alanlarda bir takım düşünce ve hareketleri zorunlu olarak kabul ettiğini gösterir tıpkı doğanın vazgeçilmez, çiğnenemez, katı yasaları gibi. Ancak fikir özgürlüğünün sınırları, evlilikte taraflara tanınan haklar, kürtaj, ceza rejimi gibi matematiksel olarak formüle edilmesi kolay olmayan ancak toplumsal yaşamla çok daha yakından ilgili sorunların çözümü için bilimsel verileri sabit bir dayanak olarak almak konusunda çok yol kat edilemediğini düşünmekteyiz.

Kusursuz Kanunlara Ulaşmak Mümkün müdür?

Kusursuz kanunları yaratmaktaki zorluğun etkenleri olarak şunlar sayılabilir: Yasama sürecinin siyasi grupların elinde oluşu ve siyasetçilerin ideoloji ve menfaat temelli davranış göstermesi; bilimsel gelişmelerin güncel şekilde takip edilmemesi, değerlendirilmemesi ve eğitimsizlik; toplumsal yaşamın deneysellikten uzak oluşu sebebiyle bilimsel gelişmelerin toplum üzerinde test edilememesi, sonuçların öngörülememesi, yeniliklere gösterilen çekince, çoğu durumda bir başka ülkenin örnek alınacak bir yasama faaliyetinde henüz bulunmamış oluşu; bilimsel gelişmelerin (özellikle doğa bilimlerindeki keşiflerin) yorumlanmasında ve sosyal bilimlere nasıl uyarlanacağı konusunda görüş birliğine varılamaması.

Tüm Reklamları Kapat

Saydığımız sebeplerin her biri ayrı ayrı ele alınacak şekilde kapsamlı araştırmalara muhtaçtır. Bu nedenle yukarıdaki etkileri örnek olarak saydık ve okuyucunun zihninde genel bir tablo oluşmasını amaçladık. Ancak kusursuz kanunlara ulaşma maceramız, yukarıdaki engeller ortadan kalktıkça ilerleyecektir.

Türk Ceza Kanunu
Türk Ceza Kanunu
Pixabay

Makaledeki fikirleri destekleyecek nitelikteki bir örnek Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen bir kanun hükmüdür. Bilindiği üzere 5237 Sayılı Kanun’un 191. maddesi şu düzenlemeyi getirir:

Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Aynı maddenin ikinci fıkrası şöyle der:

Bu suçtan dolayı başlatılan soruşturmada şüpheli hakkında ... beş yıl süreyle kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir. Cumhuriyet savcısı, bu durumda şüpheliyi, erteleme süresi zarfında kendisine yüklenen yükümlülüklere uygun davranmadığı veya yasakları ihlal ettiği takdirde kendisi bakımından ortaya çıkabilecek sonuçlar konusunda uyarır.

192. maddenin dördüncü fıkrasında ise şu hüküm vardır:

Tüm Reklamları Kapat

Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, ... soruşturma başlatılmadan önce resmi makamlara veya sağlık kuruluşlarına başvurarak tedavi ettirilmesini isterse, cezaya hükmolunmaz.

Görüldüğü gibi uyuşturucu ile ilgili davranışlar hapis cezası ile yaptırıma bağlanır. Ancak takip eden hükümler, suçlunun suça sebep olan davranışının psikolojik olarak farklı yöntemlerle ortadan kaldırılabileceğini ve suçlunun rehabilite edilebileceğini kabul eder niteliktedir. Bu itiraf, klasik yaptırım teorisinin dönüşümüne işaret eder ve nihai amacının hapishane olmadığını gösterir.

Çevresel ve Genetik Faktörlerin Suçluluk Davranışına Etkisi

Genetik faktörlerin suçluluk davranışına etkisini incelediğimiz bir makalede, Danimarka’da evlatlık alınan çocuklar üzerinde gerçekleştirilen bir araştırmaya yer verilmişti. Araştırmaya göre suç sabıkası olan bireylerin yer aldığı bir ailenin çocuğu yasalara saygılı bir aileye verildiğinde bu çocuğun suça karışma oranı yüzde yirmi iken hem evlatlık verilen ailede hem de evlatlık alan ailede suça karışan bireylerin bulunduğu durumlarda evlatlık çocuğun suça karışma oranı yüzde yirmi dört buçuk, hem evlatlık veren hem de evlatlık alan ailenin yasalara saygılı olması durumunda evlatlığın suça karışma oranı yüzde on üç buçukta kalmaktaydı.5 Bu araştırma, suçluluk davranışının hem çevresel etkilerden hem de genetik faktörlerden etkilendiğini anlattığı gibi kusursuz kanunlarımıza da yol gösteriyor. Zira bu örneğimizdeki kusursuz bir kanundan beklentimiz suç teşkil eden davranışın engellenmesi yahut meydana geldikten sonra tekrarlanmasının önlenmesi ise kanunun çevresel etmenleri azaltmak ve genetik temelli suçluluk davranışına biyolojik (veya nöroloji, genetik, psikiyatri gibi doğa bilimlerinin zengin mutfağında üretilecek çözümler) çareler barındırması hapishane seçeneğinden daha doğru bir yol olabilir. (Daha fazla örnek için buradaki ilgili makalemiz okunabilir.)

Buraya kadar anlatılanların kusursuz bir teknokrasi savunuculuğu, demokrasi karşıtı bir teşebbüs yahut yapay zekâ tarafından yönetilen bir dünya tasarımı olduğu zannedilebilir. Ancak kastedilen toplumsal yaşamın iyileştirilmesi, insan onuruna yaraşır bir hukuk düzenine katkı sağlanması, sosyal bilimlerin (haddimiz olmayarak) geleceğe taşınması çabasından fazlası değildir.

İlk toplumların ortaya çıktığı günden bugüne meydana gelen sorunları çözmek için hukuk, el çantamızdaki en eski ve en etkili aletimiz oldu ve insanoğlunun mühendislik becerileri, bu disiplini tarih boyunca yakından etkiledi. Toplumun değişen ihtiyaçlarına göre kusursuz kanunlar yaratmak, yasa koyucuların bilimdeki gelişmeleri takip etmesi ölçüsünde elbette mümkündür. Umuyoruz ki Dünya'yı kontrolümüz altına alıp uzayın en gizemli sırlarıyla meşgul olduğumuz, canlılığın doğasını sorguladığımız günümüz çağında hukukun, toplumun ihtiyaçlarına getireceği çözümlerde biyoloji, nöroloji, genetik, psikiyatri gibi doğa yasalarına ışık tutan alanlardaki bilimsel gelişmeleri dikkate almasının, daha aydınlık bir geleceğin inşasında en önemli basamak olacağına inancımızı siz değerli okuyucularımızla paylaşabilmişizdir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
130
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 7
  • Muhteşem! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Korkutucu! 1
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2023 05:36:55 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7588

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Samanyolu Galaksisi
Tedavi
Tarım
Toplum
İhtiyoloji
Ortak Ata
Komplo Teorisi
Kuş
Elementler
Metabolizma
Biyocoğrafya
Genel Halk
Çeviri
Molekül
Taksonomi
Biyografi
Sinir Sistemi
Evrenin Genişlemesi
Hareket
Hücre Biyolojisi
Hematoloji
Depresyon
Foton
Nörobiyoloji
Filogenetik
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. C. Kısa, et al. Kusursuz Kanunlar Yaratmak Mümkün müdür?. (4 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7588
Kısa, A. C., Özdil, A. Ş. (2019, February 04). Kusursuz Kanunlar Yaratmak Mümkün müdür?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2023. from https://evrimagaci.org/s/7588
A. C. Kısa, et al. “Kusursuz Kanunlar Yaratmak Mümkün müdür?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, 04 Feb. 2019, https://evrimagaci.org/s/7588.
Kısa, Ahmet Can. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Kusursuz Kanunlar Yaratmak Mümkün müdür?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, February 04, 2019. https://evrimagaci.org/s/7588.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.