Kusursuz Ara Tür (Geçiş Fosili) Örneği: Yassı Balık Fosillerinin Yer Değiştiren Gözleri!

Pisi balığı, dil balığı, kalkan balığı ya da diğer yassı balıkların yüzleri, birbiriyle uyuşmayan gözleri ve ağızlarının duruş biçimi, zorla birbirlerine oturtulmuş yapboz parçalarına benzer. Bunun sebebi, bu balıkların olgunlaştıkça, gözlerinden birinin başın üzerinden geçerek diğer tarafa göç edip, diğer gözle aynı tarafa ulaşmasıdır. Keşfedilen bir fosil, bu özelliğin nasıl evrimleştiğini aydınlatıyor.

Oxford Üniversitesi'nde paleobiyolog olan Matt Friedman, Viyana’daki Doğal Tarih Müzesi’nde bulunan ve bugüne kadar hatalı olarak tanımlanmış bir balık fosilinin, bugünkü yassıbalıklar ile ataları arasındaki kayıp halka olduğunu keşfetti!

Nature dergisinde yayınlanan araştırmaya göre, 50 milyon yıl öncesine ait Heteronectes isimli bir türe ait olan bu tek numunenin sol gözü, kafatasının üst kısmı boyunca yer değiştirdi; ancak tamamen diğer tarafa geçişi tamamlanmamış vaziyette, ortada bulunuyor! Bu balığın gözünün pozisyonu, bu türü modern, asimetrik yassı balıklar ile onların iki güzü yüzün farklı taraflarında bulunan simetrik yüzlü atalarının tam ortasında bir geçiş türü olduğunu gösteriyor.

Yassıbalık Nedir?

Pleuronectiformes takımından olan yassıbalıklar, kamuflaj konusunda ustadırlar. Yassıbalıkların ülkemizde en meşhur olanı, bol miktarda tüketilen kalkan balığıdır (Scophthalmus maximus). Yassıbalıklar, sadece avlarını yakalamak ve avcılarından kaçmak için uzmanlaştırdıkları kamuflaj yetenekleriyle değil, aynı zamanda evrimin en net kanıtlarından birini bizlere sunmaları açısından bilim camiasında popülerdirler.

Yassıbalıklar, isimlerinden de anlaşılabileceği gibi, denizlerin tabanlarındaki kumlu alanlara gömülüp, avlarını bekleyen veya avcılarından saklanan türlerdir. Fakat yaşamının büyük bir kısmını okyanus tabanında yan yatarak geçiren balıklar için, bir gözlerinin sürekli kumun içine bakması, evrimsel açıdan dezavantajlıdır. Zira yassı balıklar, evrimsel sürecin tamamında bu şekilde yassı biçimde su dibinde yatan türler değildiler, yakın kuzenleri, onlara oldukça benzeyen ancak yassı olmadan, normal şekilde yüzen balıklardır.

Türün genetik analizi yapıldığında ve fosil kayıtları incelendiğinde, net bir gerçek göze çarpar: Türün altta kalan gözü, süreç içerisinde kademeli olarak üst tarafa kaymıştır. Çünkü tam da evrimsel biyolojinin öngördüğü biçimde, gözün bir taraftan diğerine kayması sırasında, bu geçişin tam olarak tamamlanmadığı nesillere ait fosiller bulunmuştur. İşte bu araştırmadaki bulgu da, buna bir örnek!

Günümüzdeki bireylerin çoğunun iki gözü de, yassı biçimde yattığı zaman yukarı dönük olacak şekildedir. Böylece av ve avcılarını iki gözüyle de takip edebilir. Fakat vücut planı, halen yan yatmış bir balığa benzediğinden, anatomileri oldukça gariptir: yan yatmış bir balık ve vücudun iki tarafında öbeklenmiş bir çift göz...

Asimetrik Gözlerin Evrimsel Gelişim Biyolojisi!

Yaklaşık 600 çeşit yassı balık çeşidi var, bunların çoğu insanlar tarafından yakalanıp yeniyor. Bilim insanları bu balıkların iki gözlerinin de yüzlerinin neden aynı tarafında bulunduğunu biliyorlar:

Serbest halde yüzebilen bir larvayken, bu balıkların yüzlerinin iki tarafında da (normal şekilde) gözleri var. Ancak yetişkin olduklarında, deniz tabanında boylu boyunca uzanıyorlar ("yassı" balık, buradan geliyor). Gözlerden bir tanesinin üst tarafa, vücudun ortasına veya tamamen diğer tarafına taşınması, yassı balıkların bu gözlerinin kumun içerisine sürekli olarak ve boşu boşuna bakmasına engel oluyor. Böylece suyun içerisinden gelebilecek tehditlere karşı daha uyanık olabiliyorlar.

Ancak bu düzenlemenin nasıl ortaya çıktığı bilim insanları arasında tartışma konusu çünkü şu anda var olan hiçbir yassı balık, bir ara geçiş örneği göstermiyor. Freidman'ın anlattığına göre yassı balıklar, bazı insanların kademeli evrime ve uzun nesiller boyunca etki eden doğal seçilime saldırmak için kullandıkları başlıca örnekler arasında yer alıyordu. Ancak Freidman'ın LiveScience'a söyledikleri, tartışmaya son noktayı koyuyor:

Bu fosil, ara geçiş morfolojisini kanıtlayan apaçık bir örnektir.

Vertebrate Paleontology’nin Temmuz 2012 sayısında Freidman, bu keşifle asimetrik yüzün yaşayan yassı balıkların evriminde ilk özellikler arasında olduğunun kanıtlandığını yazdı.

Araştırmacılar modern yassı balıkların bir diğer atası olan Amphistium türünü biliyorlardı. Ancak Heteronectes fosilinde, Freidman'ın yaptığı gibi detaylı bir araştırma hiç yapılmamıştı. Heteronectes iskeleti Kuzey İtalya’daki Bolca'da balık fosili bakımından zengin, antik mercan kayalıkları içeren alandan çıkarıldı.