Kuru Çürüklük Mantarı (Serpula lacrymans)

Taksonomik hiyerarşisinde Serpula cinsi, Basidiomycota filumuna dahil olup Boletales ordosunda bulunan ve aile ismini de bu genustan alarak Serpulaceae familyasında bulunan bazitli bir mantardır. Serpula cinsine ait bireyleri, "agresif" ve "uysal" olarak iki başlıkta toparlayabiliriz. Serpula lacrymans oldukça agresif ve istilacı bir tür olarak bilinmektedir ve özellikle kereste, tahta ve sert bitkisel materyallerden insan eliyle yapılmış iç ortamlarda, yoğun nem varlığında hızlıca üreyerek evleri ve eşyaları tahrip ederler. Bundan dolayı her yıl S. lacrymans gibi diğer agresif ve invazif türler ekonomik olarak ciddi kayıplara sebebiyet verebilmektedirler.

Pinterest

Serpula genusu, diğer funguslar gibi öncelikle dayanıklı basidiosporları ile çimlenebileceği uygun bir ortama denk geldiklerinde hızlıca sporulasyonu başlatarak ilk miselleri oluştururlar. Gelişen miseller miselyum kompleksini oluşturur ve bu esnada kolonileşmeye başladığı noktadan itibaren zemine derinlemesine nüfuz ederek yayılmacı bir yol izleyerek besinin yoğun olduğu bölgelere doğru pozitif kemotropizma gerçekleştirir.

Olgunlaşan hifler daha sonra früktifikasyon yapısını da oluşturarak üstten basık hafif şişkin olgun bireyleri verebilmektedir. Ancak genelde yüzeye paralel olarak ilerler ve koloniler yüzeyi doğrusal olarak kaplarlar. Yaşlı koloni bölgelerinde pigmentasyon yoğun olduğundan kahverengimsi bir renk alırken genç hiflerin olduğu merkezden uzak bölümler beyazımsı renk alırlar. S. lacrymans’ın koloniyal yapısına ek olarak özellikle kereste ve ahşap zeminlerde üremesi diğer funguslardan ayıran en belirgin özelliklerindendir.

Evrimsel Tarih

Serpula türleri monofiletik dallanma ile çeşitlenmiştir. Yaklaşık 50-60 milyon yıl önce Amerika kıtasında ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Serpula lacrymans doğal olarak lignifiye olmuş kök, gövde ve dallarda çimlenerek bu yapıların doğal olarak çürütülmesinde önemli rol oynar. Buna ek olarak hasar gören ağaç gövdelerinde de kolonize olduğu bilinmektedir. Serpula türleri kozmopolit dağılım göstermelerine karşın özellikle Kuzey Amerika, Avrupa ve Doğu Asya’da yayılım göstermektedirler. Beslenme ihtiyaçlarından dolayı ortamda mutlaka bitkisel materyallerin ve nem oranının yüksek olması gerekmektedir, bundan dolayı da ormanlık alanlarda ve bu arazilerde kurulan yerleşkelerde S. lacrymans ve diğer çürütücüler gözlemlenebilmektedir.

Populasyon ve Koruma Statüsü

Serpula cinsine ait yaklaşık 50 farklı tür tanımlanmıştır. Bunlar arasında üstünde daha çok çalışılmış olanlar S. lacrymans, S. himantioides ve S. mollusca sayılabilir. Serpula türlerinin neslinin tehlike altında olup olmadığına dair yeterli çalışma mevcut değildir.

Davranış ve Etoloji

Serpula lacrymans için bahsedilebilecek en önemli davranışlar; bulunduğu habitatta ligninin ve selülozun birincil derece parçalayıcısı olması ve özellikle besinin tükenmeye başladığı bölgelerden göç ederek ciddi bir hızla besince zengin olan alanlara göç etmesi yani invazif ilerlemesi türün var olması için geliştirdiği adaptasyonlardan birisidir. Buna ek olarak çimlenme sırasında ortamdaki nem hayati öneme sahip olsa da ilerleyen safhalarda fungus, kendi metabolik suyunu üreterek kısmen su alımı bakımından bağımsız hareket eder.

Diyet ve Metabolizma

Serpula lacrymans yapısal bitki makromoleküllerini hücre dışında güçlü ekstraselüler pektik enzimleri sayesinde bu makromolekülleri monomerlerine ayırarak hücre içine hifler sayesinde alırlar. Daha sonra bu monomerler hücrede glikolizis ve oksidatif fosforilasyon metabolik yolaklarından yararlanılarak enerjilerini üretirler. Bu makromoleküller arasında çeşitli selüloz tipleri, lignin ve lignoselüloz bileşikleri S. lacrymans tarafından en çok tercih edilen bitkisel yapı materyalleridir. S. lacrymans’ın büyüme ve gelişmesi için optimal şartlar genellikle 20-25˚C, %50-60 nem oranı ve mümkün olduğunca ışık geçirmeyen alanlardan ibarettir. Bu şartlar sağlandıktan sonra ortamda selüloz ve lignin bulunuyorsa çimlenme başlar ve fungus yaşam siklusuna ilk adımı atar.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Serpula lacrymans’ın insanlar ile etkileşimi yıllardır devam etmektedir ve bu fungusun üremesi ciddi ekonomik kayıplara yol açmaktadır. S. lacrymans gibi agresif ve istilacı türlerin bulunduğu habitatlara yakın bölgelerde kurulan yerleşke ve binalar potansiyel üreme alanlarıdır. İnşa edilen binalarda kullanılan kereste, odun ve ahşap malzemeler bu funguslar için bir besin kaynağıdır. Çünkü bu malzemelerde de lignin ve selüloz oldukça bol bulunur. Ayrıca ahşap yüzeylerde çimlenme başladıktan sonra fungal hif ve koloniler hızlıca yayılarak bina kolonlarına, tesisat sistemine, evdeki metal alaşım yüzeylere bile yayılarak bir evi tamamen istila edebilir ve bu binaların çökmesine yol açabilir.

Europe PMC

Bunun yanında kolonilerden yayılan sporlar çevredeki insanlarda alerjik semptomlara da sebebiyet verebilmektedir. Günümüzde bilinçli inşaat mühendisleri ve girişimciler S. lacrymans’ın yaygın olduğu ve potansiyel risk bulunan bölgelerde yerleşke adımları atmadan önce yapımda kullanılacak materyal seçimini doğru yapmakta ve eğer kereste, odun vb. materyaller gerekiyorsa da yapım aşamasında kimyasal yollarla önlemini almaktadır.

Etimoloji

Serpula cins adı Latince’de "yılan gibi sürünen" anlamına gelen bir sıfat olup, yine Latince bir kelime olan "lacrymans" tür epiteti ise göz yaşı dökmek anlamına gelmektedir. Bu da Serpula lacrymans’ın yayılışını destekler bir isimdir. Ayrıca halk arasında "Kuru Çürüklük Mantarı" da denmektedir. Bunun da sebebi kereste, duvar kirişleri, ahşap eşyalar ve parke gibi kuru yüzeylerde koloni oluşturmasından kaynaklanmaktadır.