Kronik Alkol Kullanımı Beynin "Kapı Bekçisi" Nöronlarını Bozuyor!

Alkol kullanım bozukluğu Dünya çapında yaklaşık 400 milyon insanı etkileyen ve kanser, kardiyovasküler hastalıklar, karaciğer hastalıkları ve inme gibi ciddi rahatsızlıkların başlıca nedenlerinden biri olan bir sağlık sorunudur.

Alkol kullanım bozukluğu, bu fiziksel etkilerin de ötesinde öğrenme, hafıza ve ortama uyum sağlama gibi bilişsel esnekliğin temel unsurları olan beyin işlevlerini ciddi şekilde bozarak bireylerin yaşamlarını derinden etkiler.

Texas A&M Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden araştırmacılar, kronik alkol kullanımının beyin sinyal yollarını nasıl değiştirdiğine dair yaptıkları çalışmalarında özellikle bu değişimlerin bilişsel esnekliği nasıl engellediğine odaklanıyor. Yakın zamanda Science Advances dergisinde yayınlanan bulgular, kolinerjik internöronların bu süreçteki önemli rolünü ortaya koyuyor.^[1]

Dr. Jun Wang'in laboratuvarında çalışan Dr. Zhenbo Huang ve ekibi, alkolün önemli bir nörotransmitter olan asetilkolini salgılayan kolinerjik internöron adı verilen özelleşmiş nöronların patlama-duraklama şeklinde ilerleyen işleyişi değiştirerek beynin ortama uyum sağlama uyum sağlama yeteneğini bozduğunu ortaya koydu.

Bu özelleşmiş nöronlar, beynin striatum bölgesinde "baş kapı bekçileri" olarak görev yapar. Dopamin sinyallerini düzenleyerek ödül odaklı öğrenme ve motivasyonu etkiler. Texas A&M Tıp Fakültesi'nde doçent olan Jun Wang şöyle anlatıyor:

Dopamin nöronları beynin ödül sistemini harekete geçirirken kolinerjik internöronlar bu nöronları aktive eden uyaranları filtreleyerek kapı bekçisi gibi davranır.

Araştırmacılar, hücreleri ışıkla kontrol etmek için kullanılan optogenetik gibi ileri teknolojileri kullanarak sürekli alkole maruz bırakılan hayvanlardaki internöronlar uyarıldığında ateşleme işleyişinin diğerlerinden farklı olduğunu tespit etti.

Normalde bu nöronlar "patlama-duraksama" biçiminde ateşlenir. Öncelikle hızlı bir aktivite patlaması yaşanır ve ardından duraklama yaşanır. Bu işleyiş biçimi, yeni davranışların öğrenilmesi ve değişen koşullara uyum sağlanması için oldukça önemlidir.

Ancak ekip, alkole maruz bırakılan deneklerde duraklama kısmının zayıfladığını ve kısaldığını gözlemledi. Bu süreçte, öğrenme için kritik öneme sahip "tersine öğrenme" gibi süreçlerde de bozulmalar meydana gelmişti. Wang, şöyle anlatıyor:

Tersine öğrenme, bilişsel esnekliğin temel taşlarından biridir. Bu süreç, bireylerin kurallar veya koşullar değiştiğinde eski davranışlarını bırakmalarını sağlar. Bu mekanizma büyük ölçüde asetilkolin sinyaline dayanır.

Ekip, kolinerjik internöron aktivitesini kontrol etmek optogenetiği ve denekler görevleri yerine getirirken gerçek zamanlı asetilkolin salınımını tespit etmek için genetik olarak tasarlanmış biyosensörleri içeren fiber fotometriyi kullandı. Bu sayede farklı internöronun ateşlenmesinin aşamalarını daha net bir şekilde tespit edebildiler.

Asetilkolin salınımını artıran "patlama" aşaması, eski davranışların bırakıldığı sönükleşme yoluyla öğrenmeyi (İng. "extinction learning") pekiştirir. Öte yandan, asetilkolin salınımında düşüşe neden olan "duraklama" aşaması, eski davranışların yerini yenilerinin aldığı tersine öğrenme (İng. "reversal learning") için kritiktir.

Çığır açan araştırma, alkolün bu mekanizmaları nasıl bozduğuna yönelik mekanizmaları ortaya koyarak alkol kullanım bozukluğunun etkilerini geniş bir bağlamda anlamamızı sağlıyor. Daha da önemlisi, bu bulgular alkol kullanım bozukluğu ile ilişkili bilişsel bozuklukların tedavisinde önemli ilerlemeler kaydetmemizi sağlayabilir. Wang, şöyle bitiriyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Kolinerjik internöronların patlama ve duraklama işleyişi, ortama davranışsal olarak uyum sağlamak için oldukça önemlidir. Çalışmamız, bu çalışma, bu dinamiklerin benzersiz rollerini vurguluyor ve bağımlılığın ötesinde, yaşlanma ve nörodejeneratif hastalıklar gibi durumları nasıl etkileyebileceğini keşfetmek için zemin hazırlıyor.

Wang ve ekibi, bu işleyişin beyin sağlığını nasıl etkilediğini keşfetmeye devam ediyor ve bulgularını çeşitli beyin rahatsızlıkları için yenilikçi tedavilere dönüştürmeyi hedefliyor.