Kozmoloji - 16: Kütle Çekimsel Merceklenme

-
Özgün
Özgün Nedir?
Bu yazı, Evrim Ağacı'na ait, özgün bir içeriktir. Konu akışı, anlatım ve detaylar, Evrim Ağacı yazarı/yazarları tarafından hazırlanmış ve/veya derlenmiştir. Bu içerik için kullanılan kaynaklar, yazının sonunda gösterilmiştir. Bu içerik, diğer tüm içeriklerimiz gibi, İçerik Kullanım İzinleri'ne tabidir.
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F80318539ec14fb8172d757087bf2d2bb.png)
Yandaki görselde 4 milyar ışık yılı uzaklıkta yer alan çok büyük kütleli Abell 370 galaksi kümesinin sebep olduğu çekimsel merceklenme görülüyor. Galaksi kümesi uzay-zamanı öylesine büküyor ki, arka planda kalan galaksilerin görüntüsü bozuluyor. Kümenin etrafında çeşitli ark (yay) şeklinde galaksiler görmenizin sebebi bundan kaynaklanıyor. Ön planda kalanlar ise durumdan etkilenmiyor.
Galaksi kümesinin kütlesi, parlaklığından yola çıkarak belirlenebilir. Fakat bu şekilde bir kütle ölçümü yapacak olursanız, böylesi bir merceklenme olayı hakkında yanlış sonuçlara varırsınız. Çünkü parlaklığından yola çıkarak yapılan ölçüm, ışıma yapan maddenin kütlesini verir. Oysa ki geçmiş gözlemlerden biliyoruz ki, kümedeki toplam maddenin önemli bir miktarını, görünmeyen karanlık madde oluşturuyor. Bu sayede kütle çekimsel merceklenme etkisini kullanarak, kümedeki karanlık madde miktarı hakkında çıkarımlar yapmak da mümkün oluyor (bkz. Karanlık Madde Nedir?)
Einstein Halkası ve Einstein Haçı (Einstein Ring & Einstein Cross)
Kütle çekimsel merceklenme, görüntü bakımından bazı özel durumları doğurabiliyor. Eğer arkaplanda yer alan cisim, merceklenmeyi yapan ile aynı doğrultuda hizalanmış ise; cismin görüntüsü, merceklenmeyi yapanın etrafında bir halka oluşturuyor.Bir diğer örnek ise Einstein haçı olarak adlandırılıyor. Galaksilerin disk şeklinde yapılarından ötürü, bir önceki örnekte, bükülerek bir ark (yay) oluşturuyorlardı. Fakat söz konusu cisim kuazar gibi nokta kaynak olduğunda, bir yay yerine aynı kuazarın kopyalanmış birkaç görüntüsü oluşuyor.
Kütle Çekimsel Merceklenme Türleri ve Hesapları
Güçlü Merceklenme, Zayıf Merceklenme ve Mikromerceklenme
Kütle çekim merceklenmeye sebep olan durumlar, çeşitli koşullar altında oluşabilir. Eğer Einstein halkası, arklar, bozulmalar ve çoklu görüntüler oluşuyorsa, burada güçlü bir merceklenme kaynağı olduğundan dolayı bu olaya güçlü merceklenme denir. Eğer görüntüde çok bariz bir değişim yoksa, çekimsel merceklenme çok zayıfsa ve yalnızca çok sayıda örnek istatistiksel yolla incelenerek bir etki bulunuyorsa, buna zayıf merceklenme denir. Eğer görüntüde herhangi bir bozulma yoksa, fakat cismin parlaklığını artırabiliyorsa buna da mikromerceklenme denir./evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F0d7bc9b9965428c8ad4eb536d41ebf2d.png)
Hesaplamalar
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2Fc9f444dd3562583588f120d91198a69e.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F445141ca941c26dd7627f74b8ddab57f.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2Fab6241aada13d83b93096705a74fb0a1.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2Ff43e2498a742b529af68dad2782c55ed.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2Fbd955760d33c38750f83e0b9cf93419e.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F00d8a13411efab2c4ca9db809dec106f.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F54443e32b4af7a25e3f7707777d3b07d.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2Fdbaaa620e0b0eecedb42afdd2a49a233.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F0581fcc081a8103686df7221dd74d9f5.png)
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F5bf92d83842d17d013ecd6630572a1ca.png)
Bu konular hakkında biraz daha teknik detay merak ediyorsanız:Evrenin Gözlemsel Özellikleri
Kozmoloji konularını detaylı olarak ele aldığımız başlıklara yazı dizilerimize giderek ya da aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz.
1. Kozmoloji – 0: Kozmoloji (Evren Bilimi) Nedir?
2. Kozmoloji – 1: Evrenin İlk Üç Dakikası
3. Kozmoloji – 2: Kozmolojik İlke – Homojenlik ve İzotropi
4. Kozmoloji – 3: Robertson-Walker Metriği
5. Kozmoloji – 4: Kozmik Uzaklık Merdiveni
6. Kozmoloji – 5: Evrenin Geometrisi
7. Kozmoloji – 6: Evrenin Yoğunluğu
8. Kozmoloji – 7: Evrenin Yaşı
9. Kozmoloji – 8: Hubble Sabiti
10. Kozmoloji – 9: Son Saçılma Yüzeyi ve Foton Ayrışması
11. Kozmoloji – 10: Kozmik Mikrodalga Arkaplan Işınımı (CMBR)
12. Kozmoloji – 11: CMB Kuvvet Tayfı
13. Kozmoloji – 12: Genel Görelilik Teorisinin Gözlemsel Testleri
14. Kozmoloji – 13: Kozmolojik Parametreler ve Belirlenme Yöntemleri
15. Kozmoloji – 14: Gökada Dönme Eğrisi
16. Kozmoloji – 15: Çekimsel Merceklenme
17. Kozmoloji – 16: Aktif Galaksi Çekirdeği (AGN)
Hazırlayan:Ögetay Kayalı
Referanslar
1. Coles, P., & Lucchin, F. (2002). Cosmology: The Origin and Evolution of Cosmic Structure. Wiley.
2. Yakut K., Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri, Extragalactic Astronomy
3. <http://w.astro.berkeley.edu/~jcohn/lens.html>
4. <http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Astro/einring.html>
5. <http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Astro/eincros.html>
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 26/03/2023 02:18:53 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12741
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.