Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Koronavirüs Tanısında Kullanılan Testler Nelerdir ve Nasıl Çalışırlar?

COVID-19 Testlerine Güvenebilir miyiz?

Koronavirüs Tanısında Kullanılan Testler Nelerdir ve Nasıl Çalışırlar?
8 dakika
18,195
Tüm Reklamları Kapat

COVID-19 salgınında en çok tartışılan konulardan birisi, koronavirüsün varlığının saptanması. Bu amaçla dünyanın bir çok bölgesinden yeni kitler üretilmeye başlandı. Benzer zamanlarda farklı şirketler de hızlı-tanı kitleri ürettiğini/geliştirdiğini açıkladılar. Bu süreçte kafalarda çeşitli sorular oluştu; 

  • Bu kitler nelerdir? Farkları nelerdir? 
  • Güvenirliği yüksek olan bir test kiti nasıl olmalıdır?
  • Dünya’da hangi kitler üretiliyor?  

Aşağıdaki tabloda koronavirüsün varlığını saptamak üzere kullanılan 4 farklı yöntem verilmiştir. Tabloda ayrıca bu yöntemlerin nasıl çalıştığı ve sonuçların ne anlama geldiği kısaca özetlenmiştir: 

Tüm Reklamları Kapat

Finddx

Koronavirüs Testlerine Bir Bakış

Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR)

Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) yönteminin farklı tipleri bulunmaktadır. Koronavirüs tanısında kullanılan yöntemin adı Gerçek Zamanlı Reverse Transkriptaz PZR yöntemidir. Fakat bu uzun adlandırma yerine, bu yazımızda kısaca PZR olarak adlandıracağız.

PZR yöntemi kısaca DNA’daki bir gen bölgesinin bir enzim yardımıyla çoğaltılması işlemidir. İnsanlarda olduğu gibi virüsler de fonksiyonel özelliklerini ortaya çıkarmak üzere özelliklerinin kodlu olduğu nükleik asitlere sahiptir (DNA veya RNA). Koronavirüslerde nükleik asit, RNA’dır.

Tüm Reklamları Kapat

PZR yöntemine geçmeden önce, virüs RNA’sının saflaştırılması gerekmektedir. Saflaştırılma aşaması kısaca çeşitli kimyasallar yardımıyla çöktürme ve ayrıştırma işlemleri ile gerçekleştirilir. PZR yönteminde çoğaltılabilecek bölgeler DNA bölgeleri olduğu için, öncelikli olarak virüse ait RNA’nın DNA’ya dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu reaksiyonu Reverse-Transkriptaz enzimi gerçekleştirir.

PZR Tepkimesi
PZR Tepkimesi
Britannica

Yani koronavirüslerde yapılan PZR testinde, öncelikli olarak virüs RNA’sı DNA’ya dönüştürülür. Ardından primer denilen hedefleyiciler (nükleik asit dizileri) virüs DNA’sında tanı için hedeflenen gen bölgesine bağlanır. Bu gen bölgesine bağlandıktan sonra çoğaltma reaksiyonunu gerçekleştirmek üzere DNA polimeraz enzimi bağlanır. Eğer doğru primer bağlanması gerçekleşmişse ve koşullar uygunsa enzim, bu gen bölgesini çoğaltır.

PZR teknolojisinde yaşanan gelişmeler ile artık reaksiyonun gerçekleşmesi gerçek zamanlı takip edilebilmektedir. Gerçek Zamanlı PZR yöntemi için benzer primer dizileriyle birlikte özel tasarlanan problar hedeflenen DNA bölgelerine bağlanır. Bu problar çeşitli sinyaller taşıyarak, çoğaltma reaksiyonunu canlı olarak izlememize olanak sağlar. Eğer test yapılan kişide koronavirüs enfeksiyonu (COVID-19) varsa, virüs var olduğu için hedeflenen gen bölgesi çoğalır. Çoğalma işlemi pozitif olarak yorumlanır. Eğer test yapılan kişide koronavirüs enfeksiyonu yoksa, ilgili enzimler virüs RNA’sını bulamayacağı için herhangi bir çoğaltma gerçekleşmez. Gerçekleşmeyen reaksiyon ise negatif olarak yorumlanır. 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Memorial University

PZR Yönteminin Güvenilirliği

PZR yönteminin güvenirliğini arttıran en önemli unsurlardan birisi kullanılan kontrol gruplarıdır. Çünkü test yapılırken;

  1. RNA saflaştırılmasında hata olabilir,
  2. RNA’lar DNA’ya dönüştürülürken hata olabilir,
  3. DNA’nın çoğaltılması sırasında hata olabilir.

RNA saflaştırmasının kontrolü için virüs RNA’sı olduğu bilinen örnekler saflaştırılma protokolünde pozitif kontrol olarak kullanılır. Ardından RNA saflaştırılmasının başarısını PZR belirler. RNA izolasyonu için pozitif olan örnek zaten PZR yönteminde DNA’ya dönüştürülüp, çoğalacaktır. Eğer çoğalma yoksa, bu RNA saflaştırılmasında bir sorun olduğuna işaret eder.

RNA’nın DNA’ya dönüşme başarısını belirlemek için ise doğrudan RNA’lar kullanılır. Bu RNA’lar zaten PZR’unda DNA’ya dönüşüp, çoğalacaktır. Aynı şekilde eğer çoğalma gözlemlenmiyorsa, PZR’unda bir sorun vardır.

Bu sorunun RNA’dan DNA’ya dönüşme kaynaklı mı yoksa DNA çoğaltılması kaynaklı mı olduğunu anlamak için de halihazırda hedeflenen gen bölgesinde çoğalması beklenen bir DNA örneği pozitif kontrol olarak kullanılır. Eğer bu DNA’da çoğalma yoksa o zaman da DNA çoğaltma aşamasında bir sorun vardır.

American Council on Science

Pozitif kontrollerin yanı sıra, negatif kontroller vardır. Negatif kontroller, testin güvenirliğini etkileyecek dış kontaminantların varlığını belirlemek üzere kullanılır. Negatif kontrollerin, RNA izolasyonunda RNA içermemesi, RNA’dan DNA’ya dönüşmemesi, DNA çoğaltmada ise çoğalma göstermemesi gerekir. Eğer kullanılan materyallere Koronavirüs bulaşmışsa, bu durum negatif kontrollerde ortaya çıkacaktır. Hızlıca bütün kullanılan materyaller değiştirilmelidir.

Tüm Reklamları Kapat

Sonuç olarak pozitif ve negatif kontrol gruplarıyla PZR yönteminin güvenirliği başarılı bir şekilde arttırılmaktadır. 

PZR Yönteminin Dezavantajları

Dünya Sağlık Örgütü, Koronavirüs test yöntemlerinin çeşitli ülkelerde geliştirilmesi amacıyla referans olduğu çeşitli firma ve grupların tanı metotlarını paylaştı. Bu metotlarda hedeflenecek RNA bölgesinden, kullanılacak protokol süresine kadar her şey detaylı olarak verildi. Bunlarla beraber Dünya Sağlık Örgütü şu an PZR metodunu öneriyor.

Tabii ki PZR testlerinin çeşitli dezavantajları da var:

  1. örneklerin toplanması, nakli ve örnekten viral RNA’nın saflaştırılması gibi işlemlerden kaynaklı hata payı olabilir
  2. bir analiz 2-3 saatte tamamlanıyor
  3. PZR sonuçları yanlış tanı konulmasına sebep olabilir.

Sonuç olarak virüse ait genetik materyalin tanı için yetersiz miktarda olması, örneğin izolasyonu ve naklindeki hatalar gibi sebeplerle PZR yönteminden yanlış sonuçlar çıkabilir. Ama tabii ki yetersiz çalışma olduğu için, bu yöntemin hassaslığı daha fazla çalışmayla anlaşılacaktır. 

Tüm Reklamları Kapat

İmmünolojik Testler

PZR yönteminde tanı için virüse ait DNA bölgesi saptanırken, immünolojik testler ise kan ve tükürük gibi örneklerdeki virüse ait antijen veya hücrelerin virüse karşı ürettiği antikorların saptanması üzerine kuruludur. Bu testlerin bazıları çıplak gözle saptanırken (örneğin kan grubu testleri), bazıları ise floresan bir boya veya enzimatik bir reaksiyon ile belli bir cihaz altında gözlemlenmektedir.

Genel olarak bu testler laboratuvar testleri ve hızlı testler olarak ikiye ayrılabilir. Laboratuvar testlerinde saptanması istenen moleküle spesifik olarak tasarlanan molekül, genellikle bir reaksiyon ile ölçülebilir ışıma veya renk verir. Bu ışıma veya renk, bunları ölçebilecek cihazlarda ölçülerek hedeflenen molekülü -miktarını dahi- saptayabilir. Koronavirüsün saptanmasında bu testler de yaygın olarak kullanılmıştır. Detaylı araştırmak isteyenler için, bu yöntemin adı enzyme- linked immunosorbent assay (ELISA)’dir.

Hamilelik testi de bir çeşit immünolojik testtir.
Hamilelik testi de bir çeşit immünolojik testtir.
First Response!

Hızlı testlerde ise saptanması istenen moleküle spesifik olarak tasarlanmış molekül bir kağıt şeride aktarılır. Örneğin burada koronavirüs saptanması için kullanılan Antikor M’yi ele alalım. Örnek damlatılarak uygulandıktan sonra kağıt, sünger etkisiyle örneği emer. Ardından örnek sıvı ortamın kağıda emilimi ile harekete geçer ve Antikor M, onu tanımak üzere tasarlanmış moleküllerin olduğu bölgede bu moleküllere bağlanır. Örneğin oluşturduğu akışla birlikte bu Antikor M ve bağlandığı molekül harekete geçer.

Kağıt şerit üzerinde 2 bölge vardır: Test bölgesi ve kontrol bölgesi. Örnekte Antikor M varsa, kağıttaki moleküllere bağlanır ve test bölgesinde renk verir. Eğer yoksa, bağlanmaz ve test bölgesinde renk vermez. Kontrol bölgesinde ise Antikor M olsun veya olmasın ona bağlanacak moleküllerin bir kısmı test bölgesine gider. Eğer kontrol bölgesinde renk yoksa, testte sorun vardır. Hamilelik testi benzer mekanizma ile çalışır. Test bölgesi birinci çizgi, kontrol bölgesi ikinci çizgidir. Korona testine uyarlarsak, 2 çizgi olan örnek korona pozitif, tek çizgili olan örnek ise korona negatif olacaktır. 

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Olgularla Radyoloji Kas İskelet Radyolojisi
  • Boyut: 21,5*27,5
  • Sayfa Sayısı: 210
  • Basım: 1
  • Basım Yeri: ANKARA
  • ISBN No: 9786053554806
Devamını Göster
₺690.00
Olgularla Radyoloji Kas İskelet Radyolojisi
  • Dış Sitelerde Paylaş

İmmünolojik Testlerin Dezavantajları

Yukarıda bahsedilen PZR’nun dezavantajları ve yaygın uygulanamamasından kaynaklı, çeşitli gruplar hızlı tanıya imkan sağlayabilecek immünolojik testler üzerinde çalışmaktadır. Fakat bu hızlı testlerin dezavantajı, doğruluk oranıdır. Örneğin Li ve arkadaşlarının Şubat 2020'de gerçekleştirdiği bir çalışmada, kandan 15 dakikada tanı koyan bir immünolojik test geliştirdiklerini gözlemliyoruz. Fakat bu testin doğruluk oranı %88.66’dır. Buna benzer dezavantajlara karşın çeşitli çalışmalarda bu immonolojik testlerin piyasaya çıktığını ve bazılarının çeşitli kuruluşlardan onay aldığını da gözlemliyoruz. 

Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi, Acil Durum Kullanım Yetkileri kapsamında COVID-19 ile mücadelede belli bir taslak ile tanı kitlerine hızlı izin getirdiğini duyurdu. Bu listede sadece 20 izin görüyoruz ve bu izinleri alan firmaların tamamı tanı alanında kendini kanıtlamış global firmalardır.

Bunun dışında bütün dünyada özellikle CE belgelendirmesi yaparak kit geliştiren firmaların daha geniş listesi de bulunmaktadır. Bu listede yerli Anatolia Geneworks firması da (başka yerli firmalar bulabilirsiniz, gözümüzden kaçmış olabilir) yer almaktadır.

Ortak olarak bütün firmaların test kitlerini incelediğimizde genellikle görülen farklılık hedefledikleri DNA veya antijen/antikor bölgeleri ve kullandıkları kontrol gruplarıdır. Bu firmaların kitlerinde her bilgi detaylı olarak verilmektedir. Sonuç olarak PZR testlerinde de, hızlı immünolojik testlerde de kontrollere rağmen çeşitli yanlış tanı sonuçları gelebilmektedir. Bir kitin güvenirliliğini belirleyen kıstaslar, kullandığı kontrol grupları ve hedeflenen DNA veya molekül bölgeleridir. Tanı alanındaki global firmaların kullandığı kontrol gruplarının ve hedeflenen gen bölgelerinin birden fazla olduğunu gözlemliyoruz. Bu kitlerin içerikleri iyi bir tanı testinin nasıl olması gerektiğini hemen hemen ortaya koyuyor.

5 Dakikada Test!

Son olarak geçen hafta, Abbott tarafından -yukarıda bahsedilen PZR metoduna benzer mekanizmayla çalışan- yeni bir metot ile 5 dakikada tanı koyan bir kit duyuruldu. Negatif örnekleri ise 13 dakika içerisinde saptayan bu test, geçen hafta Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onay aldı. Abbott günlük 50.000 test kiti üretme kapasitesine sahip olduklarını da açıkladı.

Bu testin doğruluk oranının PZR kadar olmayacağı tahmin ediliyor; fakat bunu söylemek için erken. Daha fazla çalışması yapılması gerekiyor. Ama şu an testlere bu kadar çok ihtiyaç varken böyle bir gelişmenin olması umut verici.

2000 yılında Notomi ve arkadaşları tarafından geliştirilen bu yöntemin adı loop-mediated isothermal amplification (LAMP)’dır. Kabaca bu yöntemin hızlı immünolojik testlere göre avantajı koronavirüs enfeksiyonunun her aşamasında tanı imkanı sağlayabilmesidir. Bu yöntemin detayına bu yazıda girilmeyecek; fakat kısaca tanıtım videosunu inceleyebilirsiniz:

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
17
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 10
  • Muhteşem! 5
  • Bilim Budur! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 3
  • Umut Verici! 2
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 08:57:42 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8459

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. F. Taştan, et al. Koronavirüs Tanısında Kullanılan Testler Nelerdir ve Nasıl Çalışırlar?. (1 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8459
Taştan, Ö. F., Bakırcı, Ç. M. (2020, April 01). Koronavirüs Tanısında Kullanılan Testler Nelerdir ve Nasıl Çalışırlar?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8459
Ö. F. Taştan, et al. “Koronavirüs Tanısında Kullanılan Testler Nelerdir ve Nasıl Çalışırlar?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 01 Apr. 2020, https://evrimagaci.org/s/8459.
Taştan, Ömer Faruk. Bakırcı, Çağrı Mert. “Koronavirüs Tanısında Kullanılan Testler Nelerdir ve Nasıl Çalışırlar?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 01, 2020. https://evrimagaci.org/s/8459.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close