Koronavirüs Hava Yoluyla Bulaşır mı? Uzmanlar Uzlaşamıyor!

Önceki raporların koronavirüsün insanlar arasında hızla yayıldığını ortaya koymasıyla araştırmacılar COVID-19'un hava yoluyla hareket edip edemeyeceğini tespit etmeye çalışıyor. Sağlık çalışanları virüsün sadece öksürük ve hapşırık kaynaklı damlacıkların direkt olarak veya nesneler üzerinden taşınabileceğini söylemelerine rağmen, bazı bilim insanları hastalığın nefes verme ile havaya salınan çok daha küçük parçacıklar (aerosol) ile de yayılabileceğini ve enfeksiyon riskini azaltmak adına, kapalı mekanların havalandırılmasını tavsiye ediyorlar.

Dünya Sağlık Örgütü'nün internet sitesinde 27 Mart'ta yayımlanan bilimsel özette, SARS-CoV-2'nin enfekte bir hastanın entübe edilmesi gibi çok özel tıbbi durumlar haricinde havada tutunabileceğini ileri sürmeye yetecek yeterli kanıta sahip olunmadığı belirtildi.

Solunum yolu hastalıkları ve aerosoller üzerine çalışan uzmanlar ise, hava yoluyla iletimin kanıtlanabilmesi için yeterli kanıtların elde edilmesinin yıllar alabileceğini ve çok sayıda insanın yaşamını kaybetmesiyle sonuçlanabileceğini belirtti. Queensland Teknoloji Üniversitesi, Brisbane, Avustralya'da aerosol uzmanı Lidia Morawska şöyle diyor:

Bu konu üzerine çalışan bilim insanları virüsün hava yoluyla yayıldığından kuşku bile duymuyorlar. Bu, üzerinde düşünmeye değer bile olmayan, çok bariz bir konu!

Reuters

Kafa Karıştıran Tanımlar...

Sağlık çalışanları COVID-19'un hava yoluyla taşınması konusunda yeterli kanıt olmadığından bahsederken özellikle 5 mikrometre çapından daha küçük, virüs taşıyıcısı aerosollerden bahsetmekteler. Daha büyük cüsseli, sadece öksürük ve hapşırık yoluyla kısa mesafeler kat edebilen damlacıklar ile kıyaslandığında aerosoller, havada daha uzun süre bulunabilir ve daha uzun mesafeler kat edebilir. Hong Kong Üniversitesinde epidemiyolog Ben Cowling şöyle diyor:

Bulaşmaların geneli kısa mesafeler arası gerçekleşiyor. İri damlacıklar ve aerosoller arasında ayrım yapmak, virüsün her ikisinde de tutunabilme özelliğinden dolayı yararsız bir yaklaşımdır. Bazıları çok çok büyüktür, bazıları ise aerosol düzeyinde küçüktür.

Eğer SARS-CoV-2 aerosoller aracılığıyla taşınabiliyorsa, kapalı ortamlarda zaman geçtikçe birikebilir veya daha uzak mesafelere taşınımı da söz konusu olabilir.

Aerosoller, hapşırma veya öksürmenin aksine, daha büyük bir risk oluşturan konuşma ve nefes verme esnasında daha sıklıkla oluşabilmektedir. Birleşik Krallık Leicester Üniversitesinde virolog Julian Tang şöyle diyor:

İnsanlar öksürürken veya hapşırırken başka tarafa yöneliyor. Bu durum konuşurken veya nefes alırken ise geçerli değil.

Grip olmuş insanlar üzerinde bir çalışma, insanların 39%'sinin nefesinde bulaşıcı aerosoller olduğu tespit edildi. Tang başka birisiyle aynı havayı soluduğumuzda hava yoluyla iletimin mümkün olabileceğini belirtiyor.

PigProgress

Bu Zamana Dek Elde Edilen Kanıtlar Nedir?

SARS-CoV-2'nin aerosollerde yayıldığına dair ön çalışmalar ve saha raporlarından elde edilen kanıtlar karışık. Koronavirüs salgınının zirve yaptığı günlerde Wuhan Üniversitesi, Çin'de virolog Ke Lan, yoğun girişe sahip iki büyük mağazanın yanı sıra COVID-19 tedavisi görülen hastanelerin içerisinden ve hastanelerin çevresinde aerosol örnekleri topladı.

Hakem denetiminden geçirilmemiş bir ön baskıda Lan ve meslektaşları SARS-CoV-2'den büyük mağazalar da dahil olmak üzere bazı bölgelerde virüse ait RNA saptadıklarını belirttiler.

Çalışma, toplanan aerosollerin hücrelere bulaşıp bulaşmadığını tespit etmiyor; fakat Lan, Nature'a attığı e-postada şöyle diyor:

Yapılan çalışmada, solunum ve konuşma esnasında SARS-CoV-2 aerosollerinin yakındaki veya daha uzaktaki bireylere iletiminin gerçekleşebileceği gösterildi. Havadan virüse maruz kalma durumuna tedbir olarak halk kalabalıktan kaçınmalı ve maske kullanmalı.

Market Watch

Singapur'da COVID-19 hastalarını iyileştirmeyi hedefleyen ve SARS-CoV-2'nin salgın merkezlerinde izole odalardaki havada bulunduğunu kanıtlamaya yönelik bir başka çalışma da başarısızlığa uğradı. Bir hava çıkışı fanı yüzeyinden alınan örneklerden pozitif sonuç alınmadı; fakat Singapur Uluslararası Enfeksiyon Hastalıklar Merkezi çalışanı yazarlardan ikisi, Kalisvar Marimuthu ve Oon Tek Ng Nature'a gönderdikleri e-postada fan çıkışının COVID-19'lu bir bireye yakın olması durumunda, öksürük ve hapşırıktan çıkan solunum damlacıklarının fan çıkışını virüslü hale getirebilme potansiyeli olduğundan bahsetti.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Nebraska'da yapılan benzer bir çalışmada araştırmacılar, hastanelerde COVID-19'lu bireylerin bulunduğu izole odalarda ve hafif enfeksiyonluların bulunduğu karantina merkezlerinden toplanan hava örneklerinin yaklaşık 2/3'ünde virüse ait RNA tespit ettiler. Havalandırma borularındaki yüzeyler de pozitif sonuç verdi. Yazarlar hücre kültürlerindeki hava örneklerinde enfeksiyona rastlanmadığını fakat edinilen bulguların, virüslü aerosol parçacıklarının öksürme olmadığı takdirde dahi COVID-19'lu bireyler tarafından üretilebileceğini öngördüğünü yazdılar.

Dünya Sağlık Örgütü son bilimsel özet yazısında viral RNA kanıtlarının bulaşıcı olabilecek canlı bir virüsün göstergesi olarak görülemeyeceğini söylüyor. Aynı yazıda, Çin'deki 75.000'den fazla COVID-19 vakasında hava yoluyla bulaşıcılığa rastlanmadığının da altı çiziliyor. Fakat Ben Cowling şöyle söylüyor:

Değerlendirmeyi desteklemek için yeterli kanıt bulunmuyordu; ancak henüz bir kanıt elde edilememesi SARS-CoV-2'nin kesin olarak hava yoluyla bulaşmayacağı anlamına da gelmiyor.

DSÖ, Nature'ın bu delillerle ilgili sorularına bu yazı yayınlanana kadar yanıt vermedi.

Birleşik Devletler'deki bilim insanları virüsün aerosol içerisinde en az 3 saat bulaşıcı özelliğini taşımaya devam ettiğini laboratuvarlarında gösterdiler. California Üniversitesi, Los Angeles bulaşıcı hastalıklar araştırmacısı yardımcı yazar Jamie Lloyd-Smith şöyle diyor:

Çalışmadaki koşullar son derece yapay olmasına rağmen havada daha uzun mesafelere yayılma riski muhtemelen 0 değil.

Texas Public Radio

Doldurulması Gereken Boşluklar

Hong Kong Üniversitesinde virolog Leo Poon, SARS-CoV-2'nin hava yoluyla bulaşıcılığında yeterli kanıt olmadığına katılmıyor. Virüsün farklı boyutlardaki damlacıklarda bulaşıcı olduğunu gösteren deneyler görmek istiyor. Lloyd-Smith şöyle diyor:

COVID-19 insanların virüslü aerosoller saçmasının risk oluşturup oluşturmadığı bilinmiyor. İnsanlardan konuşurken, nefes alıp verirken, öksürürken ve hapşırırken ortaya çıkan hava örneklerinin alınması, örneklerde yaşayabilen virüsün tespiti için testler yapılması, bulmacanın başka bir önemli sorusu olabilir.

Buna dayanarak yapılan bir çalışmada öksüren, konuşan ve nefes alıp veren bir insandan 10 santimetre mesafeden alınan hava örneği üzerindeki çalışmalarda viral RNA aramalarından sonuç alınamamasına rağmen, yazarlar hava yoluyla iletimi tam olarak reddetmiyorlar.

Bilinmeyen bir diğer önemli konu ise bulaşıcılığın dozu: SARS-CoV-2 parçacıklarının sayısı enfeksiyona neden olabilmek için ne kadar olmalı? Lloyd-Smith şöyle diyor:

Virüslü aerosollerin bulunduğu bir havayı soluyan bir bireyin enfekte olma şansını belirleyebilecek eşik doz miktarını bilmiyoruz.

Farklı dozlardaki enfekte oranlarını ölçmek için kasıtlı olarak insanları virüse maruz bırakmam etik bir davranış olmazdı. Tang şöyle diyor:

Enfekte olma dozunun yanı sıra, ne kadar süreyle maruz kaldığınız da önemli bir faktör. Her nefes alıp vermede fazla virüs üretilmiyor olunabilir ancak enfekte birisiyle aynı ortamda 45 dakika geçirmek enfekte olmak için yeterli havanın solunması anlamına gelecektir.

Morawska, uygun hava akımı, nem oranı ve sıcaklığın sağlandığı ortamda küçük konsantrasyondaki aerosollere maruz kalmanın zamanla enfekte olma eşiğini geçebilmesinin son derece zor olduğunu belirtti. Şöyle diyor:

Şu anda ihtiyacımız olan daha fazla veriye erişmek; fakat veri toplamanın zorluğu da ortada.

CNBC

Tedbirli Yaklaşım

"Varsayım, deneysel olarak aksi kanıtlanmadığı sürece havadan bulaşmanın mümkün olduğu üzerine olmalıdır" diyen Tang, böylece insanların kendilerini korumak amacıyla önlemler alacağının altını çiziyor.

İç mekanların havalandırmanın artırılmasıyla, havanın sirkülasyona uğramaması ile biriken bulaşıcı aerosollerin seyreltilmesi ve aerosollerin dışarı atılımının sağlanacağını belirten Morawska'ya göre kapalı ortam buluşmaları önlem amacıyla yasaklanmalı.

Aynı zamanda Lan ve diğerleri de bulaşmayı azaltmak amacıyla halkı maske takmaya davet ediyor. Çoğu Asya ülkesinde maskeler her yerde bulunabilmekte. Birleşik Devletler ve birçok Avrupa ülkesinde ise sağlık çalışanları kaynağın az olması ve sağlık sektöründe çalışanların ihtiyacı olması nedeniyle insanları maske takmaktan vazgeçirmekteler. Çek Cumhuriyeti ve Slovakya sokağa çıkarken maske takılmasını zorunlu hale getiren ülkeler. Tang bu ülkelerin olması gereken yaklaşımda bulunduklarını düşünüyor.

Güneydoğu Asya yaklaşımını devam ettiriyorlar. Eğer herkes maske takıyorsa, bu çiftli yönlü bir korumadır.

Halbuki Cowling maske kaynaklarının önce sağlık sektörü çalışanları, belirtileri gösterenler ve yaşlılar gibi risk durumu yüksek kesimler için ayrılmasını ve buna takiben de halka tavsiye edilmesi gerektiğini düşünüyor.