Köpekbalıkları, Dünya'nın Manyetik Alanını Kullanarak Yönlerini Belirliyorlar!

Hayvanlar aleminde muazzam göçler söz konusu olduğunda, akla ilk gelen hayvanlar, genelde kuşlar ve somonlardır. Fakat Güney Afrika'dan Avusturalya'ya göçen büyük beyazlardan tutun Bahama adalarına yolculuk eden limon köpekbalıklarına kadar birçok köpekbalığı türü de okyanusların bir ucundan öbür ucuna olan etkileyici göçlere imza atıyorlar.

Uzun bir süredir bilim insanları, köpekbalıklarının bunu nasıl başardığını merak ediyorlardı. Birçok türün üstün bir koku duyusu olmasına ve bu duyunun yolculuklarının sonuna doğru rotayı bulmalarına yardım ediyor olmasına rağmen, tek başına koku duyusu, uzun mesafeleri kat etmelerini sağlayamaz. İşte bu birçok bilim insanını, köpekbalıklarının Dünya'nın manyetik alanından faydalanarak yollarını bulduklarını düşünmekteydi.

Dünya'da her konumun özel bir manyetik karakteristiği, yani bir "manyetik parmak izi" olmasından ötürü, bilim insanları köpekbalıklarının zihinlerindeki bir "manyetik haritaya" göre hareket ettiklerini düşünüyorlardı. Bu teoriyi test etmek için ABD Ulusal Oşinografi ve Atmosfer Dairesi'nde (NOAA) çalışan köpekbalığı uzmanı biyolog Bryan Keller, 20 yavru çekiçbaş köpekbalığını (Sphyrna tiburo) Florida State University'de bir laboratuvara getirdi. Current Biology dergisinde yayınlanan çalışmada Keller ve meslektaşları, çekiçbaşlı köpekbalıklarının gerçekten de dünyanın manyetik alanını kullanarak yol bulduklarını ortaya koydular.^[1] Keller, şöyle anlatıyor:

Köpekbalıklarının manyetik alanları hem algıladıklarını hem de etkileşimde bulunduklarını ortaya koyan farklı çalışmalar da bulunuyor; fakat bizim çalışmamız, ilk defa köpekbalıklarının manyetik bir harita algısı olduğunu gösterdi.

Köpekbalıklarının nasıl yol bulduklarını anlayabilmek, bize onların nereye gittiklerini anlamamızı ve bu bölgeleri koruyabilmemizi sağlayacaktır. Köpekbalıklarının göç ettikleri bölgelerin çoğu, fahiş balıkçılık ve çevre kirliliğine maruz kalmaktadır: 1970'den bu yana 18 farklı köpekbalığı ve vatoz türünün 70% azaldı.

Yavru Köpekbalıklarını Kandırabilir Miyiz?

Deney için araştırmacılar, yavru köpekbalıklarını bakır kablolarla sarılmış bir küp ile çevrelenmiş bir su tankına aktardılar. Keller'ın deney hakkındaki açıkladığı üzere, elektromanyetik yasalar çerçevesinde, kablolardan geçen güç artırıldıkça, manyetik alan değiştirilebiliyordu. Keller'e göre eğer köpekbalıkları gerçekten de manyetik bir harita algısına sahiplerse, onları farklı bir manyetik alanın etkisi altına koymak, onların hareketlerini etkilemeliydi.

SciTechDaily

Keller'in bu kanaati, deney boyunca birçok kez doğrulandı. Yavru köpekbalıkları, Florida'nın körfez kıyısının açıklarında yakalandıkları yerin manyetik alanına maruz bırakıldıklarında, çok çeşitli yönlere yöneldiler. Fakat yakalandıkları konumun yaklaşık olarak 600 kilometre güneyindeki bir konumun manyetik özelliklerine maruz bırakıldıklarında, çoğu köpekbalığı kuzeye yöneldi.

Keller'e göre bu, köpekbalıklarının zihninde olmaları gereken yerden çok daha güneyde bulunduklarını onlara bildiren bir manyetik harita algısı olduğunu açıkça gösterdi.

Fakat Keller ve meslektaşları, sadece bu sonuçlarla tatmin olmadılar.

İlk deneyde olduğu gibi, köpekbalıklarını olmaları gerekenden 600 kilometre daha kuzeyde bulunduklarını sinyalleyen bir manyetik alana maruz bıraktılar. Fakat bu deney, ilki kadar başarı olmadı ve köpekbalıkları, nerede oldukları hakkında hiçbir fikirleri olmaksızın, hangi yöne gideceklerini anlayamadılar.

Beklenmedik Sonuçlar

Peki ama köpekbalıklarının manyetik haritası neden sadece güneyde çalışmış olabilir?

Keller'e göre bunun bir sebebi, örneklemin alındığı çekiçbaşlı köpekbalığı nüfusunun kuzeyde kara olmasından ötürü hiç kuzeye gitmemiş olmaları olabilir. Fakat, öte yandan, köpekbalıklarının yakalandıkları yerin güneyinde Meksika körfezi bulunmakta ve yavruların burayı keşfetme olanaklarının olmuş olabileceği ihtimali var. Bu, köpekbalıklarının manyetik haritalarını bizzat öğrenerek oluşturduklarının göstergesidir. Kenneth Lohmann şöyle diyor:

Bu bulgular köpekbalıkları ile deniz kaplumbağalarının manyetik alanları benzer şekillerde kullandıklarına işaret ediyor.

Lohmann'a göre günümüze dek yapılmış çoğu araştırma, deniz kaplumbağalarının navigasyonel mekanizmalarının somon gibi diğer uzun mesafeli okyanus göçmen türlerinkine benzer olduğunu gösterdi:

Okyanusta göç eden türlerin rotalarını çizmelerine katkıda bulunabilecek faktörler fazlasıyla kısıtlı. Bundan ötürü dünyanın manyetik alanı bu gibi türler için önemli bir ipucu teşkil ediyor olabilir.

Daha Kapsamlı Manyetik Haritalar

Deniz kaplumbağaları üzerine yapılan araştırmala,r manyetik alanların algılanmasının ve yorumlanmasının kısmen kalıtsal ve kısmen öğrenilen bir kabiliyet olduğunu, iki bileşenin ortak mevcudiyetinin bu sürüngenlerin göç rotalarını bulmalarını sağladığını gösterdiler. Logmann şöyle diyor:

Köpekbalıkları için manyetik alanları algılama ve yorumlama kabiliyetinin ne kadar kalıtsal ve ne kadar öğrenilmiş olduğu hakkında yargılar yapılması için çok erken. Fakat bu çalışma gelecek araştırmalar için sağlam bir temel teşkil ediyor.

WWF

Almanya'da Oldenburg Üniversitesi'nde çalışan duyusal sinirbilimci Henrik Mouritsen ise, her ne kadar köpekbalıklarının bu kabiliyeti hakkında bir kanaate varılması için erken olduğuna katılsa da kuşların manyetik algıları üzerine yapılan ve daha köklü olan çalışmaların da gösterdiği gibi bu tür kabiliyetlerin "kesinlikle öğrenilmiş" olduğunun da altını çizdi. Şöyle diyor:

(Köpekbalıklarının) özel elektrik duyularının olup olmadıklarını da merak etmiyor değilim. Benim için asıl heyecan verici olan şey köpekbalıklarının böyle bir şeyi nasıl becerdiklerinin açıklanması olacaktır.

Keller'e göre bu çalışmanın ardından yapılacak bir sonraki deneyde, doğdukları yerden hem kuzeye hem de güneye yolculuk edebilen, ABD'nin doğu kıyılarından çekiçbaşlı köpekbalıklarının yakalanması ve daha kapsamlı bir manyetik haritalarının olup olmadığının araştırılması ilgi çekici sonuçlar üretecektir.