Konuşma Bozukluğu: Dizartri

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Konuşma eyleminin gerçekleşmesi için birçok kas ve organ görev alır. Başlıca; ses telleri dahil gırtlak, dil, dudak, yüz, boğaz ve etrafındaki kaslar, konuşma eyleminin gerçekleşmesi için gereklidir. Motor konuşma bozuklukları kategorisine ait olan dizartri, konuşma eylemini yerine getirmek için gerekli olan üst solunum bölgesini, ağzı ve yüz kaslarını kontrol ettirmede problem yaşanmasıdır. Ayrıca; sinir, beyin ya da kasların hasar görmesi, felç olması veya zayıflaması, bu yapıların fonksiyonel olarak bozulması ile oluşur. Sinir sisteminde ki lezyonun olduğu bölgeye göre dizartri bozukluğunda da tipi değişmektedir. Bu nedenlerden dolayı dizartri hastalığına sahip kişiler, kelimeleri oluşturmakta ve telaffuz etmekte güçlük çekerler, insanlar için anlaşılması zor bir konuşma ortaya çıkar.^[1]

Belirti ve Bulgular

Dizartri bozukluğunun tipine göre belirtiler ve semptomlar değişiklik göstermektedir. İki tip için de bazı temel belirtileri:

• Konuşma hızı normale göre hızlı ya da yavaş olması
• Konuşmanın anlaşılması zor olması
• Fısıltı ya da yüksek sesle konuşma
• Geveleyerek, mırıldanarak ya da kesik kesik konuşma
• Monoton konuşma
• Dudak, dil ve çene hareketlerinde sorun yaşama
• Robotik ve dalgalı ses
• Boğuk ve gergin ses
• Sürekli olarak salya akmasına neden olabilen yutma güçlüğü (disfaji) yaşanması

Tech Explorist

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Dizartri bozukluğu; merkezi ve periferik olarak iki türe ayrılmaktadır ve oluşum nedenleri farklılık göstermektedir.

Merkezi Dizartri

Temel olarak beyinde (merkezi sinir sistemi) oluşan hasar ile gerçekleşir. Travmalar ya da doğumda oluşan komplikasyonlar sonucu hasar meydana gelebilir ya da hasar zamanla gelişebilir. Merkezi dizartrinin nedenleri arasında; inme, beyin tümörü, travmatik beyin hasarı, bunaklık, diğer dejeneratif beyin hastalıkları, serebral palsi, Huntington hastalığı, Parkinson hastalığı, multipl skleroz, Lou Gehrig hastalığı / amiyotrofik lateral skleroz (ALS), miyastenia gravis, dejeneratif beyin hastalıkları ve ilaçların yan etkisi bulunmaktadır.^[1]

Periferik Dizartri

Konuşma organlarının hasar görmesi sonucunda ses çıkma şeklinin değişmesidir. Periferik dizartri nedenleri arasında; yüz ya da ağız bölgesinde travma, doğuştan hastalık ile doğma ve baş, boyun, dil ya da ses telleri ile ilgili ameliyatlar bulunmaktadır.^[1]

Teşhis Yöntemleri

Dizartri bozukluğu için “konuşma dili patolojisi” (İng: “Speech-language pathology”, SLP) dil ve konuşma test ederek bu alanda çalışmaktadır. Konuşma dili patolojisi, detaylı olarak ağız, dil ve dudaklara odaklanır; hareket ettirebilme performansına ve nefes alış-verişini inceler.^[3]

Tanı konulmaya başlanmadan önce aile geçmişi öğrenilir ve fizik muayene yapılır. Ses kutusunu görüntülemek için ağız ve boğaz bölgesine görüntüleme dürbünü denilen alet yerleştirilir ve bu tıbbi işleme “laringoskopi” denir. Ayrıca, beyin ve boyun bölgesini analiz eden MRI veya BT taraması gibi farklı şekillerde görüntüleme testleri de kullanılabilir. Ayrıca elektromiyograf adı verilen bir cihaz ile sinir iletimi ve sinir ya da kasların elektriksel fonksiyonlarını kontrol etmek için “elektromiyogram” yorumlanır. Bunlara ek olarak, X-ışınlarını ya da özel bir sıvı içmeyi içeren yutma çalışmaları yapılabilir. Son olarak, vitamin ve toksin düzeylerini kontrol etmek için kan testleri uygulanabilir.^[4] Yapılan testler ve görüntülemeler sonucunda sadece uzmanlar tarafından teşhis konulabilir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Dizartrinin türüne ve bozukluğun şiddetine göre tedavi ve idare yöntemleri değişmektedir. Konuşma ve dil terapistleri ile gerekli ve özel beceriler kazandırılmaya çalışılır.^[4]Bu becerileri kazandırmak için; güvenli çiğneme ve yutkunma teknikleri, ağız hareketlerini öğrenebilmek için sesleri tekrarlamak, konuşmayı yavaşlatma gibi konuşmayı iyileştirme stratejileri, yavaş konuşmak için daha yüksek bir ses kullanmak, yorgun olunduğunda konuşmaktan kaçınmak ve konuşma hacmini veya netliğini iyileştirmek için egzersizler kullanılmaktadır.^[5]

Apogee Therapy Center

Ayrıca; tedavi veya idare yöntemleri arasında fotoğraf veya konuşma kullanan uygulamalar, basit bir alfabe panosu, amplifikatör gibi cihazlar, kelimeleri yazmak için bilgisayarlar veya cep telefonları ya da kelime veya sembol içeren kartları kullanarak konuşmaya yardımcı olmak bulunmaktadır. Son olarak, cerrahi prosedürler ile de gerekebilir.^[4]

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Dizartrinin oluşum nedenine bağlı olarak semptomlar iyileştirilebilir, aynı düzeyde kalabilir ya da hızlı veya yavaş şekilde ilerleyebilir. Ayrıca, hastalığın tanımlandığı seviye ve tedavi yöntemleri de prognoz için önemli bir referans sağlamaktadır.^[4]

Önlem Yöntemleri

Dizartriye sahip bir insan ile iletişim kurulurken bazı davranışlar ve hareketler kolaylık sağlayabilir. Daha sağlıklı bir iletişim kurmak için; sessiz bir ortam sağlamak, bulunulan ortamdaki aydınlatmanın iyi olması, göz teması kurmak, dikkatlice dinlemek ve bireyin sözünün bitirmesine izin vermek, iletişim kurarken gösterdikleri çaba için motive etmek ve görsel ipuçlarını daha iyi kullanabilmek için uygun mesafede bulunmak yardımcı olabilir.^[4] Bu sayede dizartri sahibi kişiyi destekleyerek bozukluğun (nedenine bağlı olarak) ilerlemesinin önlenmesinde yardımcı olunabilir.

Etimoloji

Dizartri kelimesinin etimolojik kökeni iki kelimeden oluşan Yunancaya dayanır ve “dis” kelimesi olumsuz anlamda zor, kötü, anormal, talihsizlik anlamına gelir ve “arthron” kelimesi ise vücudun veya nesnenin bir kısmı anlamına gelir.^[6]