Kırmızı Orman Karıncası (Formica rufa)

Kırmızı Orman Karıncası (Formica rufa), "kızılağaç karıncası", "güneyli odun karıncası" veya "at karıncası" olarak da bilinir ve Formica cinsi karıncaların tip türü olarak kategorize edilir. Aslen Avrupa ve Anadolu'ya özgü bir türdür; ancak insanlarla Kuzey Amerika'ya da taşınmıştır ve artık bu kıtada da koniferli ve geniş yapraklı ormanlarda rastlamak mümkündür.^{[9], [10]}

Formica rufa karıncalarının kraliçeleri 11 ilâ 12 mm boyundadır ve boyut olarak diğer karıncalardan büyüktür. Bir kolonide 1 ilâ 20 adet kraliçe karınca bulunabilir. Kraliçeler ömürleri boyunca sadece bir defa çiftleşirler, 20 yıl kadar yaşayabilirler ve ömür boyunca yumurta dölleyip yumurta bırakabilirler. Erkek karıncalarsa 9.5 ilâ 11 mm boyundadırlar. Görevleri, kraliçe karıncayı döllemektir ve kraliçe karınca ile çiftleştikten hemen sonra ölürler.

Kırmızı orman karıncalarının vücutları koyu siyah, bacakları ve genital organları daha açık soluk renklidir. İşçi karıncalar 8 ilâ 10 mm boyundadır ve 6 ilâ 10 yıl kadar yaşayabilirler ağırlıkları 8 mg'dır.^[1] Kafalarında (Lat: "caput"), başın ön üst kısmında (Lat: "promesonotum") ve sırt kısmı ile karın tarafında (Lat: "dorsal") derinliği ve boyutu değişiklik gösteren kırmızımsı ve kahverengimsi yamalar bulunmaktadır. Gözlerinin üzerinde ve ağız çevresinde mikroskobik kıllar vardır.^[2] Ayrıca Kırmızı Orman Karıncalarında iki veya daha fazla farklı fenotipi aynı tür popülasyonda bulundurarak farklı çeşitleri olabilirler; yani polimorfiktirler.^[3]

İşçi karıncaların tamamı kısırdır. Koloninin çiftleşmek hariç bütün işlerinden işçi karıncalar sorumludur. Yuvayı düşman saldırılarından korumak için diğer birçok karınca türü gibi savunma anında karınlarından (Lat: "abdomen") formik asit püskürterek kendilerinden 10 kat daha büyük düşmanlarını alt edebilirler. Salgıladıkları formik asit (CH₂O₂), insanlar için tahriş edici olabilirken diğer canlılar için zehirlidir.^[1]

Erginlerinin abdomenleri beş segmetten oluşur, parlak siyah renktedirler. Bir Formica rufa kolonisinin nüfusu takriben 300.000 kadardır.^[1] Büyük kolonilerin nüfusu 400.000 kadar olabilirken, büyük bir kolonide 100 kadar kraliçe karınca olabilir.^[2]

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Formica rufa adı ilk olarak 1758 yılında Linnaeus tarafından Avrupa'da bir işçi karıncayı keşfetmesiyle tanımlandı. Hymenoptera takımında Formicidae familyasında bulunan bir türdür. Formica rufa türü odun karıncalarını da içerisinde bulunduran Formica rufa grubunun boreal bir üyesidir ve bu grup için tipik türüdür.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Formica rufa karıncaları Avrupa ve Rusya'da dağılım göstermektedirler. Kuzey Amerika'da geniş yapraklı ve iğne yapraklı orman alanlarında ve park alanlarında bulunurlar ve İngiltere'de yaygındırlar.^[3]Türkiye'de ise Marmara ve Karadeniz bölgelerinde iğne yapraklı veya iğne yapraklı ve geniş yapraklı ağaç karışımı ormanlarda yuvalarını inşa ederler. Türkiye'de 1050 m' den alçak 1970 m'den yüksek kesimlerde yuvaları bulunmamaktadır. Fakat Avrupa'da 400-1900 m' ler arası alanlarda yuvaları gözlemlenmiştir. Yuvalarını ormanda kapalılığın seyrek olduğu orman içi açıklıkların kenarlarına yaparlar.^[4]

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Bu tür en son 1996 yılında IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi için değerlendirilmiştir ve Düşük Risk/tehdit altında olarak listelenmiştir.^[5] 2008 yılında arıları, karıncaları ve akarları etkileyen kronik arı felci virüsü (İng: "chronic bee paralysis virus") ilk kez Formica rufa türünde rapor edilmiştir.^[6]

Davranış ve Etoloji

Çiftleşme

Formica rufa oldukça çok eşli karıncalardır; fakat bazı bölgelerde hem tek eşli hem çok eşli özelliklerinin olduğu kaydedilmiştir. Çiftleşme uçuşlarını ilkbaharda Mayıs-Haziran aylarında gerçekleştirirler. Çiftleşme sonrasında kraliçelerini yeniden seçerler; bu da çok fazla yumurta üreten kraliçelere sebep olur ve koloni nüfusunun artmasıyla sonuçlanır. Bu davranışları ile çok galerili yuvalara sahip olurlar.^[3]

Yuva Yapımı

Yeni yuva kurulacaksa, orijinal yuvanın yakınlarına işçiler tarafından yeni yuva kurarlar. Yuva sınırlarını net olarak belirleyen Kırmızı Orman Karıncaları bölgelerini diğer karınca türlerinden korumakta oldukça agresif davranarak bölgelerini korurlar. Çiftleşme sonrası ilkbaharda mevcut yuvalardan tomurcuklanarak veya geçici sosyal parazitlik yoluyla yeni yuvalar kurarlar.^{[2], [7]}

Bu karıncalar çürümeye yüz tutmuş kütüklerin etrafına orman alanından topladıkları iğne yapraklar, dal, kozalak veya başka bitkisel maddelerden 45-75 cm boyunda 150-500 cm eninde kubbe şeklinde göze çarpan yuvalar inşa ederler. Ölü bitkisel maddeleri topladıkları için orman alanında bir nevi ölü örtü temizliği de yapmaktadırlar. Yuvaların toprak altında 1-2 m derinliklere kadar indiği bilinmektedir. Şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük yuva, 1965 tarihinde Bolu-Aladağ ormanında 137 cm yüksekliğinde 890 cm genişliğinde Sarıçam (Lat: "Pinus sylvestris") meşceresinde bulunmuştur.^[2]

Savunma ve Türdaş Tanıma

Bu karıncalar bölgelerini ve izlerini koruyabilmek için diğer kolonilerin işçi karıncaları ile tür içi saldırgan davranışlar da sergileyebiliyorlar. Aynı kolonideki karıncalar koloni bütünlüğünün bozulmaması için birbirlerini salgıladıkları kimyasal salgılar ile tanır. Yuvanın çevresinde ağır metal atıkların olması kolonideki karıncaların daha az verimli ve üretken olma eğiliminde olduklarını göstermiştir. Yuvanın bulunduğu alanda besin kaynaklarının mevcudiyeti, başka bir popülasyonun saldırısı gibi yuvanın ve karıncaların güvende olmadığı değişikliklerin olması durumunda yuvanın yerini değiştirebilir ve birden fazla küçük koloniler kurabilirler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Wikimedia Commons

Kış Uykusu

Formica rufa karıncaları kış mevsiminin başlamasıyla birlikte havalar soğuyunca yuvalarının toprak altındaki 1-2 m uzunluğundaki kısımlarına inerek kış uykusuna yatarlar. İlkbaharın gelişiyle karların erimesi ve havanın ısınması ile yuva popülasyonu hareketlenmeye başlar, uykudan uyanan karıncalar zaman kaybetmeden yuvanın toprak üstündeki kısımlarına toplanır ve havanın iyice ısınması ile özellikle öğleden sonra 12:00-17:00 saatleri arasında orman alanına dağılarak 80-100 m mesafe sınırında besin aramaya devam ederler. 

Diyet ve Metabolizma

Formica rufa karıncaları açgözlü ve etoburdurlar. Salgıladıkları formik asit sayesinde avlarını etkisiz hale getirip, parçalara ayırıp yuvalarına taşırlar.^[1] Besinlerini aramak için hava sıcaklığının artmasıyla birlikte etrafa dağılmaya başlarlar.^[4] Yuvalarının ortalama 80-100 m etrafında avlanırlar.^[1]Besin olarak bitki bitlerinin dışkılarını, böcek pupaları ve yumurtalarını, arıları, kelebekleri, tırtılları, yaprak arılarının larvalarını, yumuşak Coleoptera türlerini tüketirler.^[4]

Yuvalarına yakın alanlardaki besin kaynakları tükenmeye başladığında veya tamamen tükendiğinde alanlarını genişletip orman toprağı üzerinde besin kaynağı aramaya devam etmek yerine sınırlarını genişlettikleri alanın ağaçlarına tırmanarak besinlerini aramaya devam ediyorlar. Uyguladıkları bu yöntem besin aramayı ciddi derecede verimsiz hale getiriyor.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Orman alanındaki ağaçlara zarar yapan birçok türün avcısı olduklarından, ormancılık sektöründe zararları yönetmek için biyolojik mücadele uygulamalarında önemli bir yer alır. Bir koloni yılda takriben 14 kg zararlı orman böceğini toplamaktadır.^[1]

Orman karıncalarını zararlı orman böceklerine karşı biyolojik mücadelede kullanılması için yuvanın taşınma işlemleri yapılabilmektedir. Yapılan çalışmalarda orman karıncalarının doğal yaşam alanlarından çıkabildikleri ve araştırmacıların götürdükleri yerlere karıncaların uyum sağladıkları görülmüştür. 

Etimoloji

Türün cins adının salgıladığı formik asitten geldiğine inanılsa da gerçekte olan tam tersidir: Formik asit sözcüğü, bu karıncaların isminden gelmektedir. Latincede formica, "karıncadan" demektir. Bu asit, ilk olarak Alman kimyager Andreas Sigismund Marggraf tarafından 1749 yılında kırmızı karıncalardan elde edilmiştir. Türün belirleyici adı olan rufa ise Flemenkçedeki "kabin, tahta koruma" sözcüğünden gelmektedir.