Kırmızı Dev Nokta: Jüpiter'in Üzerindeki Göz Nedir?

Jüpiter'in fotoğrafta gösterilen "lekesi", devasa bir fırtınadır. Dev gezegende Büyük Kırmızı Nokta, Kırmızı Leke ve Kızıl Göz gibi isimlerle anılan bu fırtına tam 300 yıldır devam ediyor ve Dünya'dan 2 kat büyüklüktedir. Daha yakın zamanlarda, Büyük Kırmızı Nokta'nın yarısı büyüklüğünde yeni bir fırtına oluştuğu gözlemlendi. Bu fırtınaya Küçük Kırmızı Nokta ismi verildi. Henüz bu fırtınanın ne kadar köklü bir fırtına olacağı bilinmiyor.

Bu fırtınadan 1635 yılında Leander Banditus'un gözlemlerinden beri haberdarız. Bu fırtına, "kalıcı bir fırtına" olarak tanımlanıyor ve "Kırmızı Dev Nokta" olarak isimlendiriliyor. Her 6 Dünya gününde (her 14 Jüpiter gününde) 1 tur atıyor. Doğu-batı yönünde 24.000 ila 40.000 kilometre arasında bir genişliğe, kuzey-güney yönünde ise 12000-14000 kilometre uzunluğuna sahip.

Harvard Üniversitesi'nde doktora sonrası araştırmacı olan Pedram Hassanzadeh ve California Üniversitesi'nde sıvı dinamikleri konusunda profesör olan Philip Marcus bu gizemi açıklayabileceklerini düşünüyorlar. Çalışmaları aynı zamanda okyanus girdapları ile yıldız ve gezegen oluşumların katkıda bulunabilecek fikirler içeriyor. Hassanzadeh şöyle diyor: 

Şu anki duruma göre kırmızı leke oluştuktan birkaç yüzyıl sonra yok olması gerekiyordu ama halen burada.

Kırmızı lekenin içindeki ve çevresindeki türbülanslar ve dalgalar onun enerjisini dağıtıyor. Aynı zamanda ısısı dağıldığı için enerjisi de azalmalı. En sonunda ise kırmızı leke iki tane farklı yönlerdeki jet akışının ortasına oturmuş. Bu onu yavaşlatmalıydı. Bazı araştırmacılar kırmızı lekenin küçük girdapları yutarak enerjisini koruduğunu öne sürüyor. Marcus ise şöyle anlatıyor:

Bilgisayar modellemeleri bunun işe yaradığını gösterdi ama gerçekte kırmızı lekeyi bu kadar uzun süre hayatta tutacak kadar küçük girdapların çok olmadığı biliniyor.

Gizem, bilinmezliğini sürdürürken, Hassanzadeh ve Marcus kendi modellemelerini oluşturdular. Diğer modellemelerden faklıydı çünkü 3 boyutluydu ve çok yüksek çözünürlüğe sahipti. Çoğu girdap modellemesi yatay rüzgarlardan oluşuyordu ki bu enerjinin büyük kısmının olduğu bölümdür. Ama gerçekte girdapların dikey rüzgarları vardır fakat daha az enerjiye sahiptir. Hassanzadeh şöyle söylüyor:

Daha önceki modellemelerde sadece yatay rüzgarları kullandılar çünkü dikey rüzgarların önemsiz olduğunu düşündüler ya da çok küçük dikey rüzgarlar eklediler çünkü modellemesi oldukça zorluydu.

Ve sonunda dikey rüzgarların kırmızı lekenin gizeminin çözümünü barındırdığı anlaşıldı. Dikey rüzgarlar soğuk gazları yukarıdan merkeze indirirken aşağıdaki sıcak gazları da merkeze çıkarıyordu. Bu sayede girdabın kaybolan enerjisi yenileniyordu.Model aynı zamanda jet akışlarından rüzgarın girdabın çalındığını ve bu sayede enerji pompalandığını da gösterdi.

Hassanzadeh’a göre bu modelleme aynı zamanda dünyadaki girdapların neden uzun sürdüğünü açıklamada da kullanılabileceğini düşünüyor.

Fırtına Üzerindeki Siyah Nokta Ne?

NASA'nın meşhur Hubble teleskobu, Nisan 2014'te Jüpiter'in gerçek renkli fotoğraflarını çekerken, Jüpiter'in de dosdoğru "onlara baktığını" fark etti. Jüpiter'in üzerinde dev bir göz gibi gözüken, aslında Jüpiter'in ekvatorunun 22 derece güneyinde yer alan bir antisiklonik fırtınanın ortasında, simsiyah bir karaltı gördüler:

Fırtınayı asırlardır biliyor olsak da, ortasındaki kapkara nokta pek aşina olmadığımız bir durum. Aslında bilim insanları için buna benzer bir görüntü çok nadir görülen bir durum değil. Çünkü bu, bir "ay tutulması"ndan ibaret.

Jüpiter'in uydularından Ganymede, Io, Europa ve Callisto'nun gölgeleri sık sık Jüpiter üzerine vuruyor. Ancak bu fotoğrafı özel kılan, bu gölgenin tam Kırmızı Dev Nokta'nın üzerindeyken Hubble tarafından yakalanması. Bu sefer gölgesi düşen, Ganymede idi...