Kır baykuşu (Asio flammeus)

Kır baykuşu (Asio flammeus), gündüzleri açık arazide avlanırken görülebilen, orta boylu bir baykuştur. Dişileri erkeklerinden vücut kütlesi olarak yaklaşık %20 daha büyüktür: erkekler 206-396 g, dişiler 260-475 g aralığındadır. Bu türün boyut açısından nispeten non-dimorfik (cinsiyetler arası belirgin bir dış görünüş farkı olmayan) olduğu bildirilmiştir. Örneğin, iki cinsiyette de kanat uzunlukları hemen hemen eşittir: 296 mm'ye karşı 297 mm.^[1] Kafa yuvarlak ve iri, kulak tüyleri oldukça kısadır, arazide seçmek zordur.^{[3], [4]} Büyük, yuvarlak yüz diski grimsi beyaz, göz çevresinde siyahtır. Üst kısımlar kahverengi ve krem rengi beneklidir. Kanatlar uzun ve geniştir; el bileği dışında altın sarısı desenler bulunur. Firar hattı beyazdır.

Orta kuyruk teleklerindeki 5. ve 6. enine çizgiler arasında kalan altın sarısı bölgenin ortasında düzensiz kahverengi lekeler bulunur. Alt kısımlar krem rengi beyaz üzeri koyu kahverengi çizgilidir. Yoğun çizgili olan göğüs, desensiz alt kısımlar ile kontrast oluşturur. Kanat altı krem rengi beyaz renktedir, bu desenlenmelerinin yaşadığı ortamdaki kuru otlara benzemesi sayesinde kamufle olarak adapte olmuştur. Belirgin el bileği lekesi mevcuttur. El teleklerinin ucu koyu ve dardır. İris sarı, gaga siyah, bacaklar sarımsı beyaz renktedir. Gençlerde tepe ve sırt daha yoğun çizgili, yüz diskinde kahverengi siyah tüylerin ucu sarımtıraktır.^[3] Gençlerde burun deseni yoktur, iris sarıdan ziyade kahverengidir.^[4] Dişiler genellikle daha koyu sırt kısmına sahiptir, daha fazla kahverengi tonlanma görülür ve karın kısmı pas rengi ve daha yoğun çizgilidir, ancak örtüşme vardır ve cinsiyetler tüylerle güvenilir bir şekilde ayırt edilemez.^[4]

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Baykuşgiller (Strigidae) familyası içerisinde sınıflandırılan tipik baykuşlardır. Asio cinsi içerisinde kulaklı orman baykuşu (Asio otus) ile aynı cinste sınıflandırılmaktadır. Zaten İngilizcede kır baykuşu (Asio flammeus) için “short-eared owl” olarak betimlenir. Yani kısa kulaklı orman baykuşu.

Coğrafi Varyasyonlar

Diğer varyasyonlar, boyut, oranlar ve tüyler açısından farklılık gösterir. Çoğunlukla daha koyu renklidirler, özellikle dorsal olarak daha sınırlı soluk işaretlemeler ve uçma tüylerinde daha geniş koyu bantlar bulunur. Adalardaki popülasyonlar daha küçük olup, nispeten daha tıknaz gagalı ve bacaklıdır. Göçmen olan popülasyonlar daha büyük kanat-kuyruk oranına sahip olabilir.^[4]

Alttürler

Literatürde tanıtılan on alttür vardır. Kuzey Amerika'da biri ürerken diğeri sadece güney Florida'yı ziyaret eden bir diğeri olmak üzere iki alttür bulunur. Taksonomi ve adlandırmanın gözden geçirilmeye ihtiyacı vardır. Şu anda sınıflandırıldığı gibi birden fazla tür içerebilir: Örneğin, Antillean kır baykuşu (domingensis ile birlikte portoricensis), Galapagos kır baykuşu (galapagoensis). Galapagos kır baykuşu bazen genetik ve davranışsal farklılıklar nedeniyle ayrılır (ve açıkça belirtilmese de görünüşte ses farklılıkları vardır); galapagoensis, komşu Ekvadorlu popülasyonlardan önemli ölçüde daha küçük ve genellikle daha koyudur, ancak Pichincha'dan bir örnek kadar koyu ve başka açık farklılıklar yoktur, davranışsal farklılıklar ise avlanma tekniklerini içerir ve sadece ekolojik plastisiteyi (uyum başarısını) gösterir.

• A. f. flammeus: Kuzey Amerika, Avrupa ve Kuzey Afrika ile kuzey Asya'da ürer. domingensis ile karşılaştırıldığında, kanat daha uzun (>300 mm), tarsus daha kısa (<50 mm), gagası nispeten daha küçük, üst sırt (scapular arasında ve önünde) çoğunlukla kahverengi orta çizgiyle kahverengi, üst kuyruk örtüleri sarımsı, alt kısımlar daha az sarımsı (soluk kahverengi tondan beyaza kadar) göğüs altında ve diz eklemlerinin etrafında uzanan çizgilerle, ayak parmakları yoğun şekilde tüylüdür.
• A. f. domingensis: Hispaniola ve Küba, sadece 1981'den beri ürediği bilinen yerlerde yanı sıra portoricensis ile birlikte tüm Antillean Kır baykuşu için sadece domingensis adını kullanılması önerildi. Wetmore tarafından kullanılan küçük örneklem boyutları nedeniyle portoricensis'i domingensis'ten alt tür olarak ayırmıştır. Garrido, portoricensis'in domingensis ile birleştirilmesini önerdi. Geçmişte bazı literatürler sadece portoricensis'i kullanmıştır.
• A. f. galapagoensis: Galapagos Adalarında görülür. flammeus ile karşılaştırıldığında, bacaklar koyu kahverengi çizgili, alt kısımlar belirgin yatay çizgilerle işaretli, genel renk daha koyudur.
• A. f. bogotensis: Kolombiya'dan kuzeybatı Peru'ya kadar olan kuzeybatı Güney Amerika'da bulunur. flammeus'a benzer, ancak üst kısımlardaki paslı desenlenmeler genel olarak daha koyu bir görünüm yaratır; tarsus ve ayak parmakları daha az yoğun tüylüdür; boyut ortalamaları daha küçük ancak gagası biraz daha büyüktür ve tamamen siyahtır.
• A. f. pallidicaudus: Venezuela'dan Guyana'ya kadar dağılmış yerlerde bulunur. Bazen bogotensis'e dahil edilir.
• A. f. suinda: Peru'nun güneyinden ve Brezilya'nın güneyinden Tierra del Fuego'ya kadar olan Orta ve Güney Amerika'da ürer.
• A. f. sanfordi: Falkland Adaları'nda yerleşik olarak bulunur.
• A. f. sandwichensis: Hawaii Adaları'nda yerleşiktir. Genellikle daha soluk ve daha gri renklidir.
• A. f. ponapensis: Batı Pasifik adalarında (Caroline Adaları ve Mariana Adaları) yerleşiktir.^[5]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Çalılıklar veya seyrek ağaçlarla kaplı açık alanlar, çayırlık, bataklık alanlar, nemli çayırlık, bitki örtüsü yamaçları olan düzlükler, orman kenarlarındaki büyük açıklıklar, And Dağları'ndaki ağaç hattının üzerindeki Páramo' ve Puna, açık ve geniş ölçüde tarım yapılan arazilerde bulunur. Göç sırasında ve kışın çeşitli açık habitatlarda, hatta patates tarlalarında bile bulunur. Deniz seviyesinden yaklaşık 4000 m yüksekliğe kadar görülebilir (And Dağları'nda). Dağılımı geniş bir alanı kapsar. Alaska ve Bering Boğazı'ndan doğuda Labrador'a, güneyde California ve Kuzey Carolina'ya kadar Kuzey Amerika'da; Hispaniola ve bazı diğer Karayip adalarında, Juan Fernández Adaları ve Hawaii'de; Falkland Adaları'nda bulunur. Güney Amerika'nın yerel olarak bazı bölgelerinde, özellikle de güney yarısında bulunur. Ayrıca Grönland, Britanya Adaları ve Güneybatı Fransa'nın Atlas Okyanusu kıyılarında yerel olarak bulunur ve İber Yarımadası'nda çok sınırlıdır. Norveç'ten Orta Avrupa ve Orta Asya'ya doğru ilerleyerek Sibirya, Kamçatka, Sahalin ve Kuzey Çin'e kadar uzanır. Ayrıca Bering Denizi'ndeki bazı adalarda ve Avrasyada'da bulunur.^[1]

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Bu türün oldukça geniş bir yayılımı vardır ve bu nedenle nesli tehlike altında olan türler kriterine (yayılımın <20.000 km2 olması, azalan veya dalgalı yayılım büyüklüğü, habitat yayılımı/kalitesi veya popülasyon büyüklüğü ve az sayıda yer veya ciddi parçalanma) yaklaşmamaktadır. Popülasyon eğiliminin azalmakta olduğu görülmesine rağmen, azalmanın yeterince hızlı olmadığına inanılmaktadır ve nesli tehlike altında olan türler kriterine (>10 yıl veya üç nesilde %30'dan fazla azalma) yaklaşmamaktadır. Popülasyon büyüklüğü son derece fazladır. Bu nedenlerle tür, IUCN Kırmızı Liste’de “Düşük Riskli (LC)” olarak değerlendirilmektedir.^[6]

Davranış ve Etoloji

Çoğunlukla gündüzleri aktif (diürnal) olan ancak en çok alacakaranlıkta ve geceleri aktif olan bir türdür. Genellikle öğle vakti ve gece yarısında daha az aktiftir. Açık arazide derin, yavaş, kürek çekme benzeri kanat çırpışlarıyla uçar ve bir delice gibi dönerek yükselir, kalkık kanatlarla yere yakın süzülür, manevralar yapar. Çit direkleri, çalıların tepeleri veya diğer açık alanlarda bulunan yerlerde sık ​​sık tüner. Çalılıkların arasında veya yerdeki bitkilerin sığınağı içinde yuva yapar. Yuva yakınında çok agresif olabilir ve insanlara bile pike saldırıları yapabilir. Üreme dönemi dışında, genellikle yere konarlar ve açık arazide alacakaranlıkta gruplar halinde avlanırlar. Üreme mevsiminde bölgesel davranış sergiler. Erkek, kanat çırparak gösteri uçuşları yaparak ve yükselip ani dalışlar yaparak bölgesini korur. Tüneklerde veya uçarken öter. Yuva, yerdeki sığ bir çukurdur. Dişi tarafından kısmen döşenir, dişi yuvanın etrafındaki birkaç kuru ot sapı, çalı veya yaprak toplar. Kır baykuşu, yuva yapma eğilimi gösteren az sayıdaki baykuş türünden biridir. Çiftleşme genellikle yerde, bazen bir çit direği veya dal üzerinde gerçekleşir.^{[1], [7]}

Erkeğin ötüşü pes ve boğuk bir “bu” hecesinin 6-8 kez tekrarından oluşur. Dişinin sesi tiz bir cıyaklamadır: 'ııııııı-yau'.^{[10], [11], [7]}

Avrupa'da, yumurtlama genellikle mart sonu ile haziran arasında gerçekleşir. Genellikle 7-10 adet beyaz yumurta (40.4 x 31.3 mm, taze ağırlık 20-23 g) yaklaşık iki günlük aralıklarla bırakılır. Kuluçka süreci, dişi tarafından tek başına başlar ve erkek yuvada dişiye besin taşır. Yavrular, her bir yumurta için 26-29 gün süren bir kuluçka döneminden sonra çıkar. Kuluçka sırasında 16-18g ağırlığa sahiptirler. Yavrular, 6-12-18 günlükken uçamadan yuvayı terk eder ve bitki örtüsü arasında saklanır; birkaç hafta daha her iki ebeveyn tarafından eşlik edilir ve beslenirler ve takip eden yıl cinsel olgunluğa ulaşırlar. Genellikle yılda bir yavru yapılır, ancak yiyecek çok bol olduğu yıllarda ikinci yavruların yapıldığı da kaydedilmiştir. Doğada 12-13 yaşına kadar yaşayabilirler.^[1]

Diyet ve Metabolizma

Genellikle küçük memelilerle beslenir (sıçanlar gibi) ancak diğer küçük omurgalılar ve böcekler de avlanır. Güvercin büyüklüğündeki kuşları ve kahverengi sıçan (Rattus norvegicus) veya Avrupa tavşanı (Oryctolagus cuniculus) gibi memelileri avlar. Yiyecek bol olduğunda, fazla olanları yuvanın yakınına depolar. Yere yakın uçarak avın üzerine pike yapma şeklinde avlanır; sıklıkla havada asılı kalır. Ayrıca tüneklerden avı gözetler.^[1]

Etimoloji

Kır baykuşu, 1763 yılında Lutheran piskoposu Erik Pontoppidan tarafından Strix flammea adıyla tanımlanmıştır. Cins adı olan "Asio", Antik Yunanca "asis" kelimesinden türetilmiştir ve "baykuş" anlamına gelir. "Asio" ismi kafalarının üstünde kulak benzeri tipik tüyleri bulunan baykuşlara verilen addır. Tür epiteti olan flammeus, "alevli" veya "alev renginde" anlamına gelen Latince bir kelimeden gelmektedir.^{[8], [9], [11]}

Gözlem Bilgileri

03.03.2019 Tarihinde Kırklareli'de bir tarım arazisinde gözlemlenip, fotoğraflanmıştır. Fotoğraflanırken Nikon D7100 gövde ve Tamron 100-400 mm objektif kullanılmıştır.