Keseliler (Metatheria)

Tanım ve Genel Bilgiler

Eteneliler (Eutheria) ile aralarındaki en önemli fark, yavrularını henüz iyi gelişmemiş olarak doğurmalarıdır. Öyle ki yavrular doğduktan sonra annenin kesesinde (marsupium) gelişimin önemli bir bölümünü tamamlar. Kollar ve bacakları dahi daha tam gelişmemiştir. Memelilerin tipik özellikleri olan kıllı post, süt ile emzirme ve üç kemikli orta kulak mevcuttur. Ancak başlıca doğurma ve gelişme yönünden ayrılırlar. Keselilerin emzirme süresi de etenelilerden daha uzundur. Malum doğan yavru oldukça prematüre sayılır. Henüz uzuvları tam gelişmemiştir, yürüyemez ve neredeyse göremez bile. Sadece annenin memesine ulaşmaya yetecek kadar tırmanma kabiliyeti mevcuttur. Keseli yavruları yaşamlarının ilk haftalarında annenin memesine yapışır ve anne ile adeta bir bütün olur.

Morfolojik (dış görünüş) olarak da farklılıklar gösterirler. Örneğin kafatasları ve beyinleri vücutlarına göre dardır. Beyin yarım küreleri arasındaki sinir lifleri topluluğu olan corpus callosum bulunmaz. Keza etenelilere (Theria) göre de daha küçük beyinleri bulunur. Penis, scrotum denilen testis torbasının arkasındadır. Etenelilerde ise penis, scrotumun önündedir. Bazı türlerde çift başlı, çatallı (bifid) penis ucu bulunabilir. Ayrıca kese (marsupium) her keseli türünde olmayabilir. Bazı keselilerin sabit bir kesesi varken, bazılarında sadece gebelik zamanında gelişir. Öte yandan gerçek plasenta da keselilerin çoğunda bulunmaz. Sadece koala (Phascolarctos cinereus) ve birkaç diğer türde bulunabilir. Ayrıca zıplayarak ilerleyen kangurugillerde kese ön taraftadır. Ağaçlara tırmanan türlerde ise kese arka tarafta bulunabilir. Gebelik dönemleri diğer memelilere nazaran fazlası ile kısadır. Yaklaşık 11-41 gün civarında değişim gösterdiği hesaplanmıştır.

Kızıl dev kanguru (Macropus rufus) gibi türlerin boyutları 180 cm ve ağırlığı 90 kg'a ulaşabilirken; yassı kafalı keseli fare ise (Planigale ingrami) 5 cm büyüklüğünde ve sadece 5 gr ağırlığına ulaşabilir. Elbette bilinen en büyük keseli olan dev vombat (Diprotodon optatum) gibi keseliler de yaşamıştır. Kendisinin uzunluğu 3 metreye, ağırlığı ise 3 tona yaklaşabileceği düşünülüyor. Fosil kayıtlarına göre 1.6 milyon önce evrimleşmeye başladı ve yaklaşık 46.000 yıl önce dev vombatların soyu tükendi.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Memeliler sınıfındaki iki büyük aşağı sınıftan (infraclass) biridir. Bu aşağı sınıf (infraclass) içerisinde eteneli memeliler ve plasentalılardan çok, keseli memelilere yakın olan soyu tükenmiş memeliler bulunur. Bunlar bütün memelilerin sadece % 6'sını oluşturur.

Eteneli (Theria) memeliler ile yakınsak evrim görülür. Yakınsak evrim (convergent evolution), birbirleri ile doğrudan ilişkisi bulunmayan uzak akraba canlıların benzer ekolojik nişlerden ve zoocoğrafyalardan ötürü benzer özellikler kazanmasıdır. Bu durumun en güzel örnekleri yunuslar ile köpekbalıklarıdır. Örneğin nesli tükenmiş tazmanya kurdu bildiğimiz eteneli kurda fazlası ile benzemektedir. Aynı şekilde kangurugillerin beslenme davranışı ve sindirim sistemi at gibi eteneli çift toynaklılara benzemektedir. Birden fazla mideye sahiptirler ve hatta bazen geviş getirirler.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Bugün Avustralya'da ve Amerika'da dağılım göstermektedirler. Kuzey Amerika'da sadece keseli sıçanlar (Opossum) yaşarken; diğer birçok keseli, Güney Amerika'da yaşar. Avustralya'da ve Yeni Gine'de de yaygın olarak bulunurlar. Aynı şekilde Endonezya'nın doğusunda ve Solomon Adaları'nda da keseli türleri vardır.

Davranış ve Etoloji

Sucul yaşama uyum sağlamış türler hiç yok kadar azdır. Çoğu tür ağaçlara tırmanarak yaşamını sürdürür.

Diyet ve Metabolizma

Kangurular, koalalar ve vombatlar gibi keseliler otçuldur. Sadece etçil beslenen keseli fareler bulunur. Ayrıca hepçil beslenen üyeler de bulunur.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Diğer birçok memeli gibi keseliler de yaşadıkları bölgelerin yerlileri tarafından postları ve etleri için sık sık av olurlar. Aynı şekilde doğal afetler ve yaşam alanlarının azalması nedeniyle de nesilleri tükenenler vardır. Avrupalıların, Avustralya'ya gelmesi ile birlikte getirdikleri tilki ve kedi gibi yırtıcı hayvanlar da keselilerin çoğunun neslini kötü etkilemiştir. Bu durumun en güzel örneği Avustralya'da nesli tükenen domuzayaklı keselisi (Chaeropus ecaudatus).

Etimoloji

Meta "değişim" ve Theria "hayvan, yaratık" anlamındadır. Yani değişen hayvan demektir.