Kaşlar Ne İşe Yarar? Kaşların Evrimsel Süreçte Rolü Nedir?

Hepimizin kaşı var; peki kaşların tam olarak işlevi nedir? Kaşlarımız gözümüze terin, suyun ve ufak tefek şeylerin düşmesini önler, ancak önemli başka bir işlevi daha vardır ve bu işlev kaşların hareketiyle ve insan ilişkileriyle ilgilidir.

Uzak evrimsel geçmişimizde atalarımızın hayatta kalabilmek için birlikte çalışması gerekiyordu ve biz modern zihinlerimizde bunun izlerinin kaldığını artık biliyoruz. Ancak görünüşe göre anatomimiz de diğer insanlarla iyi geçinmenin önemini yansıtıyor. Nature Ecology and Evolution isimli dergide yayınlanan güncel araştırmamıza göre, tehdit edici ya da dostça görünebilme yeteneğimiz kendisini kemiklerimizde yansıtıyor, en azından kafatasının şekli söz konusu olduğunda durum böyle.

Hepimiz, insanların Neandertaller gibi erken dönem türlerinin bizden birazcık daha farklı göründüğünü biliyoruz. En belirgin fark ise, bizim düz ve dikey alınlarımıza karşın arkaik insanların göze çok çarpan ve çok ayırt edici bir kaş çıkıntısı olmasıdır. Bilim insanlarına göre bizlerle onların arasındaki bu fark açıklanması en zor farktır. Hatta bu ayırt edici görünümü gizleyecek şapka gibi bir şey takan bir Neandertal'in New York metrosunda farkına bile varılmayacağı söylenegelmektedir.

Bizim son araştırmamız, arkaik insanların gözlerinin üzerinde neden bu şekilde çıkıntı yapan dikkat çekici bir kemiğe sahip oldukları (ve modern insanların neden buna sahip olmadıkları) ile ilgili bir yanıt bulmuşa benziyor. Bunun ardında, gayet hareketli kaşlarımızın çok çeşitli ve zor fark edilen duyguları ifade etmek için kullanılıyor olabileceği gerçeği yatar.

Bir Baskınlık İşareti

Yapılan bir araştırma, günümüzdeki insanların belirli bir mesafeden birisini gördüklerinde, bir tehdit olmadıklarını belirtmek için kısa bir süre boyunca kaşlarını bilinçsizce kaldırdıklarını göstermiştir. Kaldı ki 19. yüzyılda Darwin tarafından da fark edildiği üzere, diğer insanlarla aynı duygu veya düşünceyi paylaştığımızı göstermek için de kaşlarımızı kaldırırız. Meslektaşlarım Ricardo Godinho, Paul O’Higgins ve ben, Kabwe 1 adı verilen fosilleşmiş bir kafatasındaki bu çarpıcı kaş çıkıntısına baktık. Niyetimiz bu çıkıntının amacını bulmaktı.

Ricardo, Kabwe’nin kocaman kaş çıkıntısını törpüleyip düzlemek için üç boyutlu bir mühendislik yazılımı kullandı ve Kabwe 1’in iri kaş çıkıntısının o bölgede hiç avantaj sağlamadığını buldu. Kaş çıkıntılarını açıklamak için öne sürülen bir teoriye dayanan yaygın söylemin aksine, arkaik insanlardaki kaş çıkıntılarının çiğneme davranışıyla ya da diğer işlev mekanizmalarıyla da ilgisi yoktur.

Bu çıkıntının çıkarılmasının da, ısırma sırasında yüzün geri kalanı üzerinde bir etkisi olmamıştır. Bunun anlamı, arkaik insanlardaki kaş çıkıntılarının sosyal bir fonksiyonu olması gerekliliğidir ve muhtemelen diğer primatlardaki gibi sosyal baskınlığı göstermek için kullanılmıştır.

Bizim türümüzde kaş çıkıntısını kaybetmiş olmanın muhtemel anlamı, daha az tehdit edici görünmek olmuştur. Ancak türümüzün daha düz ve daha dikey alınlar geliştirmesi çok sıra dışı bir olanağa yol açtı: Kaşlarımızı en hafifinden en belirginine kadar birçok şekilde hareket ettirebilmek.

Kaş çıkıntısını kaybetmiş olmamıza öncelikle beynimizdeki değişiklikler ya da yüzümüzün ufalması neden olmuş olabilir. Ancak bu değişiklik, kaşlarımızla çevremizdeki insanlara çeşitli şekillerde ufak mesajlar verebilmek ya da dostça mimikler oluşturabilmek için işe yaradı.

Duyguların İfadesi

Tarihsel açıdan bakılırsa, yüzdeki bu belirgin değişikliklerin önemli sosyal değişikliklerle, özellikle de uzaktan ilişkili insan grupları arasındaki işbirliğiyle birlikte ortaya çıktıkları görülür. Bu dönemler, modern insan gruplarının büyük bölgeler arasında hediye takasına başladıkları zamanlardır.Uzaklarda arkadaş sahibi olabilme durumu, erken dönem insanlarının yeni çevreleri kolonize etmesine yardımcı olmuş olabilir. Çünkü güvenebilecekleri ve arkalarını yaslayabilecekleri arkadaşları olmuştu.

Aynı zamanda modern insanlar, erken türlerin aksine daha büyük ve daha kozmopolit gruplar içinde yaşayarak melezleşmeyi azaltmışlardır. Yani, bir kişinin kendi grubu dışındaki insanlarla dostça ve karşılıklı destek sağlayan ilişkiler oluşturmasının etkisi daha geniş kapsamlı olmuştur.

Hareketli kaşların gelişimi de tüm bu değişikliklerde hayati bir öneme sahip olmuşa benziyor. Ancak bu değişiklikler sadece insanlara özgü değildir. Kurtların evcilleştirilmesi sürecindeki kimi gelişmeler de buna benzerlik göstermektedir. Köpeklerin kurtlara göre kuyrukları daha hareketli, yüzleri daha düzdür. Kaşlarını kaldırarak daha şirin görünebilen köpeklerin de barınaklardan seçilerek sahiplenilmesi daha muhtemeldir.

Yani görünüşe göre insanlar (ve köpekler) için diğerleri ile uyum içinde yaşamak hayatta kalabilmek adına çok önemlidir. Atalarımız için de kaşların evrimi, dostluğu ifade edebilmede önemli bir fonksiyon gerçekleştirmiştir.

Tüm bunlar, “öz-evcilleştirme” denilen bir sürecin parçasını oluşturur; insan olarak beynimiz, bedenimiz ve hatta anatomimiz, çevremizdekilerle daha iyi geçinebilme dürtümüzü yansıtır.