Kas Gücünden Fazlası: Olimpiyat Sporcuları Nasıl Psikolojik Stratejiler Kullanır?

Olimpiyat Oyunları'nda yer almak, birçok sporcu için hayatlarında az sayıda karşılaşabilecekleri nadir bir başarıdır ve bu durumla birlikte gelen baskılar ve stres faktörleri de bir o kadar özeldir. Olimpiyatlar; yalnızca sporun en üst seviyesine ulaşmış sporculara açılan bir kapı değil, aynı zamanda uluslararası bir tanınma fırsatıdır. Her dört yılda bir düzenlenen bu etkinlik, sporcular için kariyerlerinin zirvesine ulaşma şansı sunar.

Olimpiyat Oyunları'nın kökeni, MÖ 8. yüzyılda Antik Yunanistan'a kadar uzanır. Bu eski etkinlik, Yunan mitolojisinde yer alan tanrı Zeus onuruna yapılan bir dizi atletik yarışmayla başlamıştır. 1896 yılında modern haliyle yeniden canlandırılan Olimpiyat Oyunları; günümüzde dünyanın dört bir yanından sporcuların katıldığı, en prestijli spor etkinliklerinden biri haline gelmiştir.^[1] Sporcular, bu arenada sadece kişisel başarılarını sergilemekle kalmaz, aynı zamanda ülkelerini temsil ederler.

Bir sporcu ister serbest stilde birincilik için mücadele etsin ister modern pentatlonda altın madalya kazanmaya çalışsın, ne olursa olsun psikoloji, elde edecekleri başarılarda ya da yaşayacakları başarısızlıklarda kilit bir rol oynayacaktır.

Olimpiyatların Psikolojik Yükü

Olimpiyatlara hazırlanan sporcular, yıllar boyunca yoğun antrenmanlarla fiziksel güçlerini geliştirirler. Ancak fiziksel hazırlığın yanı sıra zihinsel olarak da hazır olmaları gerektiğinin bilincindedirler.

Olimpiyatlarda en üst düzeyde rekabetin getirdiği zihinsel yük, sporcuların performansını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilir. Her bir yarış, yılların emeğini sergilemek için bir fırsat olduğu kadar bu emeğin boşa gitme riskini de taşımaktadır. Sporcular; en küçük bir hata veya dikkatsizlik durumunda, hayallerinin suya düşebileceği gerçeğiyle yüzleşmek zorundadır. Bu nedenle, yarışma öncesinde ve sırasında, zihinsel dayanıklılık büyük önem taşır.

Örneğin, Amerikalı jimnastikçi Simone Biles, 2020 Tokyo Olimpiyatları'nda zihinsel sağlığını korumak amacıyla beş etkinlikten çekilmiştir. Bu karar uygulandığı tarihte, spor dünyasında geniş yankı uyandırmıştır. Biles, olimpiyatların yoğun baskısı altında zihinsel sağlığın önemini vurgulayan bir adım atarak, birçok sporcuya ilham kaynağı olmuştur. Öte yandan 23 kez altın madalya kazanan yüzücü Michael Phelps de olimpiyatlarda yarıştıktan sonra yaşadığı zihinsel çöküşü açık bir şekilde tarif etmiştir. Phelps, büyük başarılarına rağmen karşılaştığı zihinsel zorlukları anlatarak, sporcuların zihinsel sağlıklarına dikkat etmeleri gerektiğine dikkat çekmiştir.

CNN

Peki ya küçük hataların bile madalyalara mal olabileceği bir ortamda sporcular, zihinlerini ustalıkla yönetmek ve baskı altında bile yüksek performans göstermek için, psikolojik ilkeleri nasıl kullanıyor?

Psikolojik Dayanıklılık

İnsanlarda direnç veya dayanıklılık (İng: "resilience"); bireylerin, toplulukların veya sistemlerin zorluklar, stres veya travmalara karşı dayanıklılık göstermesi, uyum sağlaması ve bu durumlardan iyileşebilme kapasitesini ifade eder. Bu kavram, hem psikolojik hem de fizyolojik yönleri kapsar. Ruh sağlığı, kişisel gelişim ve sosyal istikrar için kritik bir öneme sahiptir. Sporcular özelinde düşündüğümüzde, başarısız performanslar ya da sakatlıklar gibi aksiliklerden kurtulma yeteneği çok önemlidir.^{[2], [3]}

Psikolojik dayanıklılık, bireylerin kriz anında zihinsel ve duygusal olarak nasıl başa çıktığını veya kriz öncesi durumlarına ne kadar hızlı dönebildiklerini belirler. Bu; uyum sağlama, zihinsel dayanıklılık ve zorluklar karşısında psikolojik iyiliği koruma veya yeniden kazanma kapasitesini kapsar. Psikolojik direnci etkileyen faktörler arasında genetik yatkınlık, olumlu düşünme ve problem çözme becerileri, sosyal destek, disiplin becerileri, ve hayatta bir amaç veya anlam bulma gibi faktörler yer alır.

Olimpiyat sporcuları; duygusal düzenleme gibi zihinsel süreçler ve davranışlar (kaygı gibi duyguları tanıma ve kontrol etme) sayesinde, dünyanın en büyük sahnesinde yarışmanın getirdiği küresel inceleme ortamında, odak ve kararlılıklarını koruyabilirler.

Dayanıklılık, sabit bir özellik değil, bireysel özellikler (kişilik ve psikolojik beceriler) ve çevre (sporcunun sosyal desteği) arasındaki etkileşimle evrilen dinamik bir süreçtir. 2012 yılında Birleşik Krallık'ta yapılan bir çalışma, Olimpiyat şampiyonlarının dayanıklılığını araştırmış ve olumlu kişilik, motivasyon, güven ve odaklanma gibi psikolojik faktörlerin yanı sıra sosyal destekleri olduğunu hissetmenin, sporcuları olimpiyatlarda yarışmanın getirdiği potansiyel olumsuz stres faktörlerinden korumaya yardımcı olduğunu vurgulamıştır. Bu faktörler, bir sporcunun dayanıklılığını artırır ve en iyi performanslarını sergileme olasılıklarını yükseltir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sosyal destek, sporcuların yalnız hissetmemelerini sağlar. Sporcu, aile, arkadaşlar ve koçlardan oluşan güçlü ağlara başvurabiliyorlarsa, bu durum onlara ek duygusal güç ve motivasyon sağlayabilir.

Psikolojik dayanıklılık, olimpiyat sporcularının, bireysel beceri ve özelliklerini en iyi şekilde kullanarak yarışma esnasında karşılaştıkları zorlukların üstesinden gelmelerine yardımcı olan bir özelliktir. Olimpiyatlarda yarışmak, fiziksel olduğu kadar zihinsel olarak da son derece stresli bir deneyimdir ve sporcular bu tür stres faktörlerinin olumsuz etkilerini en aza indirmek için dayanaklıklarını geliştirirler. Bu özellik, sporcuların performanslarını artırmak ve başarıya ulaşmak için kritik bir rol oynar.

Örneğin, bir kürekçi düşünelim. Yarış esnasında hava koşulları hızla değişebilir; rüzgarın yönü veya kuvveti değişebilir, ani yağmur yağabilir ya da suyun akışı beklenmedik bir şekilde değişiklik gösterebilir. Bu tür değişiklikler, sporcuların performansını olumsuz etkileyebilir. İşte burada psikolojik dayanıklılık devreye girer. Bir kürekçi, bu dayanıklılığı sayesinde soğukkanlılığını koruyabilir, zihinsel olarak sakin kalabilir ve durumu en iyi şekilde değerlendirebilir. Bu da onların mevcut koşullara hızla adapte olmalarına olanak tanır.

The New Zealand Herald

Mesela rüzgarın şiddetlenmesi durumunda sporcu, tekniğini ve vücut pozisyonunu rüzgara karşı daha etkili olacak şekilde ayarlayabilir. Psikolojik dayanıklılığı yüksek bir sporcu, zorluklarla karşılaştığında paniklemek yerine, bu durumu bir fırsat olarak görüp stratejilerini gözden geçirerek performansını en üst seviyede tutabilir. Bu da yarış sırasında onları diğerlerinden bir adım öne çıkarır ve başarıya ulaşma şanslarını artırır.

Anı Yaşamak

Anı yaşamak, sporcuların yarışmanın öneminden bunalmalarını engelleyerek geçmişteki hayal kırıklıkları veya yüksek madalya beklentilerinin baskısıyla dikkatlerinin dağılmasını önler. Bu sayede, sporcuların yarış sırasında tamamen odaklanmaları ve en iyi performanslarını sergilemeleri sağlanır. Anı yaşamak, sporcuların zihinlerini sadece içinde bulundukları ana odaklamalarına yardımcı olur ve böylece gelecek endişelerinden veya geçmiş başarısızlıklarından kaynaklanan stres ve baskıyı azaltır.

World Archery

Bu durumu sağlamak için sporcular çeşitli stratejiler kullanabilirler. Örneğin, bilinçli farkındalık (İng: "mindfulness") temelli meditasyon (Bilinçli farkındalık meditasyonlarının bilimsel testleri geçemediğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır.) ve nefes egzersizleri sporcuların sakin kalmalarına ve dikkatlerini toplamalarına yardımcı olabilir. Bu yöntemler sporcuların zihinsel berraklıklarını artırarak baskı altında daha etkili kararlar almalarına imkan tanır.

Ayrıca, sporcular performanslarını görselleştirme yöntemini kullanarak belirli hareketleri veya rutinleri prova edebilirler. Mesela bir basketbolcu serbest atış yapmadan önce atışını zihninde canlandırabilir. Bu tür görselleştirme teknikleri sporcuların kas hafızalarını güçlendirerek performanslarını daha tutarlı hale getirmelerine yardımcı olabilir. Benzer şekilde, birçok sporcu, yarış veya maç öncesinde kendilerine normallik ve kontrol duygusu sağlayan önceden prova edilmiş rutinlere sahiptir. Örneğin bir tenisçi, servis atmadan önce topu belirli bir sayıda sektirerek konsantrasyonunu artırabilir.^[4] Sonuç olarak anı yaşamak sporcuların kaygılarını azaltmalarına, göreve odaklanmalarına ve atmosferi tam anlamıyla deneyimlemelerine olanak tanır.

Olimpiyatlarda altın madalya kazanan millî sporcumuz Mete Gazoz, vermiş olduğu bir röportajda zihinsel sağlığın önemi hakkında şunları söylüyor:^[5]

Mental özellikler çok daha önemli. Çünkü siz de rakibiniz de aynı fiziksel antrenmanları yapıyorsunuz. Aynı atışları çalışıyorsunuz. Ama eğer mental olarak onun birkaç adım ötesine geçebilirseniz işler değişir.

Zihinsel Sağlıklarını Korumak

Başarısızlık, sporcular için yıkıcı olabilir ve bu durum onların kazanma ile karmaşık bir ilişki geliştirmelerine yol açabilir. Olimpiyat gibi büyük yarışmalardan sonra, bazı sporcular kendilerini boşlukta, özsaygı kaybı yaşarken veya depresyonla mücadele ederken bulabilirler. Bu durum, madalya kazansalar bile geçerli olabilir. Bu fenomene "olimpiyat sonrası depresyon" (İng: "post-olympic blues") denmektedir.^[6] Britanyalı bisikletçi Victoria Pendleton, 2016 yılında The Telegraph gazetesi için yazdığı bir makalede bu durumu şöyle tarif etmiştir:^[7]

İkinci olmak neredeyse daha kolaydır çünkü bitirdiğinizde hedefleyecek bir şeyiniz olur. Kazandığınızda aniden kaybolmuş hissedersiniz.

Olimpiyatçılar şampiyon olabilir, ancak tıpkı hepimiz gibi, yeterli uyku almak ve zihinsel olarak yeniden şarj olmak için dinlenmeye öncelik vermek zorundadırlar. 2020 yılında Avustralya'da yapılan bir çalışma, zihinsel sağlığı korumanın ve artırılmış atletik performans arasındaki ilişkiyi vurgulamıştır. Bu durumun sağlanabilmesi için olimpiyatçılar; performans beslenme uzmanları gibi destek personelleriyle yakın bir şekilde çalışarak, etkinliklerinin fiziksel ihtiyaçlarını karşılayan, dengeli bir beslenme programı oluştururlar. Böylece hem fiziksel hem de zihinsel sağlıklarını koruyarak performanslarını artırabilirler.

Ayrıca, spor ve egzersiz psikologlarıyla; olimpiyat hazırlıkları boyunca çalışarak, karşılaştıkları zorlukları yönetmeye hazırlanırlar. Bir sporcunun; olimpiyatlar başlamadan önce performans kaygısıyla mücadele etmeye başlaması durumunda, olumsuz düşünce kalıplarını fark etmelerine ve değiştirmelerine yardımcı olma olasılığı taşıyan, bilinçli farkındalık veya bilişsel yeniden yapılandırma (İng: "cognitive restructuring") gibi teknikler uygulanabilir. Bu tekniklerin bazıları, bilimsel testlerin bazılarını istikrarlı bir şekilde geçemediği için etkisini tam olarak kanıtlayabilmiş değildir. Örneğin, bilinçli farkındalığın işlevselliğini görmek için çok daha uzun süreli testlere ve takibe ihtiyacımız bulunmaktadır.

Sporcunun kendisi de sporcu ile çalışan kişiler de, olimpiyatlar boyunca fiziksel ve zihinsel refahlarını korumaya özen göstermelidir. Sporcular refahlarını koruduklarında, hem oyunlar sırasında en iyi performanslarını sergileme hem de oyunlar sona erdiğinde olimpiyat sonrası depresyon ve diğer sağlık sorunları ile karşılaşma olasılıklarını düşürmüş olurlar.