10.000 Saat Kuralı Nedir? Bir Alanda Ustalaşmak İçin 10.000 Saat Harcamak Gerekir mi?

İlk kez İsveçli bir psikolog tarafından ileri sürülen ve daha sonra Malcolm Gladwell'in Outliers başlıklı kitabıyla meşhur olan "10.000 saat kuralı", olağanüstü bir hünerin geliştirilebilmesi için en az 10.000 saat pratik yapmak gerektirdiğini söyleyen bir kuraldır.

Gladwell'in meşhur ettiği bu kural, 1993 senesinde bir müzik okulunda okuyan kemanistlerin konu alındığı ve Psychological Review jurnalinde yayınlandıktan sonra büyük etki uyandıran bir araştırmaya dayanmaktadır.^{[1], [2]} Orijinal çalışmanın bulguları basit ve ilgi çekiciydi: Elit olarak kabul edilen en iyi kemanistler, en çok pratik yapanlardı. Çalışmanın sonuçları elitlik statüsüne ulaşmak açısından en önemli kriterin pratik yapmak olduğunu ve pratiğin, genetik gibi doğuştan gelen kriterlerden veya karakterlerden daha önemli olduğunu vurguluyordu.

Makalenin ulaştığı sonuçlar, bir gazeteci olan Malcolm Gladwell'in yazdığı Çizginin Dışındakiler (Outliers) isimli kitapta popülerleştirildi. Bill Gates ve Beatles gibi ünlü isimlerin yanında Google Scholar'a göre 9800'den fazla atıf alan 1993 tarihli makaleden hareketle Gladwell, "10.000 saat" kavramını ortaya atarak, şu iddiayı ileri sürdü:^[3]

On bin saat. Mükemmelliğe ulaşmak için gereken süre bu!

Bu tür "pop psikoloji" iddiaları halk arasında hızlı kabul görür, çünkü her ne kadar özünde "Bir işte iyi olmak için çok çalışmak gerekir." gibi bariz bir fikri anlatıyor olsalar da, "10.000 saat" gibi net bir sayı belirterek, tam olarak ne kadar çok çalışılması gerektiğini insanlara basit bir hap olarak sunar.

Ne var ki son yıllarda psikoloji alanına şöyle bir bakacak olursanız, bu alandaki klasik ve ünlü deneylerin bir bir yeniden denendiğini ve birçoğunun tekrar edilemediğini görürsünüz. Bunları okumak ilk etapta insanı biraz hayal kırıklığına sürükleyebilir; çünkü yeniden denenen bu psikoloji deneylerinin birçoğu, tam da "10.000 saat kuralı" gibi insanların kişisel gelişimlerine yönelik deneylerdir.^[4] Gerçekten de, yapılan akademik çalışmalar, Gladwell ve takipçilerinin 10.000 saat kuralının da hatalı olduğunu göstermektedir.

10.000 Saat Kuralı Gerçek Değil!

Pratik, Uzmanlaşmanın %12'si...

Bu çalışmalardan ilki, 2014 yılında yapılmıştır ve o dönem, bu konuda yapılmış en kapsamlı çalışma olma unvanına sahiptir:^[5] Bu meta-analiz çalışmasında araştırmacılar, toplamda 11.000 araştırma katılımcısının verilerini sunan 88 adet bilimsel makale sonuçlarının derleyerek, bu konu üzerine gelmiş geçmiş en kapsamlı akademik araştırmasını yürütmüşlerdir. Bunun sonucunda, pratik yapmanın, belli bir yetenekte ustalaşmanın ve sonrasında gelen başarının ortalamada sadece %12'si olduğunu tespit etmişlerdir. Brain's Idea, bunu şöyle anlatıyor:^[6]

Diğer bir deyişle, 10,000 saat kuralı bir saçmalıktır. Buna inanmayı bırakın. Elbette pratik önemlidir. Ama diğer etkenlerin (Yaş? Zekâ? Yetenek?) daha büyük bir rol oynadığı görünüyor.

10.000 Sayısı "Sihirli" Değildir!

Aslında sorunu fark eden ilk araştırma bu değildi: Outliers'ın yayınlanmasından hemen sonra, bu kuralı ilk ileri süren uzman olan Anders Ericsson da dahil olmak üzere çok sayıda uzman, kitabın hatalı bir iddiada bulunduğunu belirttiler. 2012'de BBC'nin dikkat çektiği gibi:^[7]

10,000 sayısında sihirli bir şey yoktur çünkü en iyi müzisyen grupları yirmi yaşlarında ortalama 10,000 saatin üzerinde bir zaman biriktirmiştir, toplamda değil. Klasik müzik dünyasında uluslararası yarışmaların kazananlarının, ortaya mutlak bir pratiğin ve adanmışlığın 25,000 saatini koyanlar olduğu görülüyor. Ki bu da 20 yıldan daha fazla bir süre zarfı için günde 3 saat çalışma demektir. Ericsson ayrıca eski çalışmaların bu ortalama 10,000 saate dahil olmadığını vurgulayarak kayıtlara geçti. Gelişmeye odaklanan kasıtlı ve adanmış zamanın ayrılması gerekli.

Çok İyi Kemanistler, İyi Kemanistlerden Az Pratik Yapıyor!

Ancak iş burada bitmedi: 2019'un sonlarında Royal Society Open Science jurnalinde yayınlanan bir çalışmada, Case Western Reserve Üniversitesi'nden görevli araştırmacılar olan Brooke Macnamara ve Megha Maitra, 1993 tarihli deneyin bir replikasyonunu yaptılar. Ancak bu defa daha geniş bir örneklem ve daha sıkı kontroller dahil ettiler ve deney, ön kayıtlı bir şekilde gerçekleştirildi. Yani araştırmacılar veri toplamaya başlamadan önce metod ve analiz planlarını belirlediler; böylece, deneyi bulguladıkları sonuçlara göre değiştiremeyecekti.

Robert Stokoe

Bu replikasyonda da alıştırma yapmanın performansı etkilediği; ancak bu etkinin orijinal makalede belirtildiği kadar yüksek olmadığı bulgulandı. Replikasyonun bulguladığı ilginç sonuçlardan biri de elit müzisyenlerde işlerin biraz daha farklı işlediğiydi. Makalenin yazarları bulgularını şu cümleyle özetliyor:

En iyi kemanistlerin büyük bir kısmının, iyi kabul edilen kemanistlerin ortalama alıştırma süresinden daha az alıştırma yaptığı bulgulanmıştır.

Ancak bu bulgular sizi yanıltmasın; alıştırma tabii ki önemliydi. Örnekleme alınan iyi kemanistler ve daha az başarılı kemanistler arasındaki farkın %26'sını pratik oluşturuyordu. Ancak orijinal makalede başarı farkının %48'i pratiğe atfediliyordu.

Makalenin sonuçları elbette büyük bir keşif değil ve keman öğrencileri üzerine yapılan bir çalışmanın diğer alanları kapsayacak şekilde genişletilmesi de çok mümkün değil. Zaten araştırmalar da 10.000 saat kuralını küçük darbelerle, yavaş yavaş çürütmekteydi.^[8]

Aynı Sonucu Veren Diğer Çalışmalar

Macnamara'nın eşyazarlığını yaptığı, 2016 yılında gerçekleştirilen ve Perspectives in Psychological Science jurnalinde yayınlanan bir meta analizde kasıtlı alıştırma ve atletik başarı arasındaki ilişkiyi konu alan 33 çalışma incelendi ve alıştırmanın atletik başarıda yalnızca %18'lik bir etki yarattığı, yani düşünüldüğü kadar büyük bir etkiye sahip olmadığı bulgulandı.^[9] Bir başka deyişle iki beyzbol oyuncusunun ortalama topa vurma oranları temelinde yaptığı alıştırmalar, ortalama topa vurma oranları arasındaki farkın yalnızca %18'ini oluşturuyor.

%18'lik bir oran elbette küçük bir oran değil; ancak bu oran, farkın büyük bir kısmının genetik, karakter, özgeçmiş gibi çok sayıda başkaca faktör çerçevesinde belirlendiğini gösteriyor. Macnamara'nın kendi ifadesiyle "yapılan onca alıştırma performansı yükseltmeli," değil mi?

Pratik yapmak önemlidir; evet. Ancak tek başına pratik, doğuştan yetenekli bireyler ile ortalama bir oyuncu arasındaki farkı aşmaya yetmeyebilir.

Sonuç

10.000 kuralının saçmalık olduğu kanıtlayan bunca bulguya rağmen, bundan önce gelen araştırmalar ve makaleler gibi bu yeni çalışma sonuçları da muhtemelen kulak ardı edilecektir. 10.000 saat kuralı, başarıyla ilgili genel kabuller arasına çoktan girmiş gibi görünüyor. Sıkı çalışmanın aslında buna değdiğini söyleyen, iyi bir motivasyon aracı. Ve aynı şekilde değerlendirilmiş hiçbir çalışma bu zamana kadar akılda kalıcı bir mesajı düşürmekte başarı elde edemedi.

En nihayetinde 10.000 saat kuralı, kafamıza koyduğumuz her alanda başarılı olabileceğimizi, dolayısıyla olmamız gerektiği fikrini savunmaktadır ve bu fikre körü körüne bağlanmak, ortalama başarının keyfini sürmemizi engelleyebilir. Bu kuralın ardında bireylerin kendi çabasıyla toplumda yükseldikleri fikri yatmaktadır ve bu mit de çürütülmeye son derece layık bir mittir.

Özetle bir odadaki en zeki ve en iyi kişi olmamanız hiçbir işe yaramadığınız anlamına gelmez. İyi bir sporcu değilseniz bile dışarıya çıkıp spor yapıyor olmanız nihayetinde size iyi gelen bir şeydir. Bir şeyin bize keyif vermesi için bu şeyde en iyi olmamıza veya en iyi olmaya çalışmamıza gerek yok. Replikasyon çalışmaları da bu çerçevede bizler için bir kıssadan hisse çıkarıyor: Eğer kafamıza koyarsak bir alanda performansımızı artırabiliriz, ancak başarılı olmak için, inanılmaz hayallerin peşinden koşmak zorunda değiliz.