Kargalar, Küçük Çocuklar Gibi Sayı Sayabiliyor!

Yeni yürümeye başlayan çocuklar, "bir"in tek bir nesneyi, "iki"nin ise bunun iki katını ifade ettiğini öğrenmeden önce bir çetele tutma aşamasından geçerler.^[1] Bu aşamada, üç kişilik bir grupta kaç elma olduğu sorulduğunda küçük bir çocuk klasik sayma yerine ilkel bir sayma biçimi diyebileceğimiz bir sayma biçimi kullanarak "bir, bir, bir" veya "bir, iki, üç" veya "elma, elma, elma" diyebilir. Orada üç elma olduğunu anlarlar, ancak bu sayıyı tek başına "üç" şeklinde soyut olarak ifade etme becerisine henüz sahip değildirler.

Almanya'nın Tübingen Üniversitesi'nde nörobiyolog ve doktora sonrası araştırmacı olan Diana Liao, kargaların da bunu yapıp yapamadığını araştırmaya karar verdi. Science dergisinde yayınlanan ve türünün ilk örneği olan çalışmadan önden bilgi vermek gerekirse, evet yapabiliyorlar. Araştırmaya göre, leş kargaları çıkardıkları sesleri kontrol ederek çıkardıkları seslerin sayısını bir çeşit ilkel sayma yöntemine göre ayarlayabiliyor.^[2]

Çalışma, kargagillerin (kargalar, kuzgunlar, saksağanlar ve alakargaları da içeren geniş bir kuş ailesi) sahip olduğu bilişsel yeteneklerin listesine yeni yetenekler eklemekle kalmıyor, insanların matematiksel yeteneklerinin evrimsel kökenlerini, sayılar becerilerimizin nereden ve nasıl geldiğini, anlamamıza da katkıda bulunuyor. Carnegie Mellon Üniversitesi'nde nicel akıl yürütme araştırmaları yapan ve çalışmaya katılmayan psikoloji profesörü Jessica Cantlon, şöyle anlatıyor:

Gerçekten güzel bir çalışma. İnsanlarda vokal sistem ile matematiksel beyin arasındaki bağlantı, sayı duyumuzun kilit bir parçasıdır. Sesleri dünyadaki şeyleri temsil etmek için kullanmaya başladığınızda, düşünme şeklimiz değişir. Sayı sayma, insanlar bu şekilde ortaya çıkar. Ancak başka bir hayvanın bunu yapabileceği net değildi. Ta ki bu çalışmaya kadar.

Önceki araştırmalar genellikle gagalama, düğme basma, yiyecek seçimi, ekrana tıklama, baş hareketleri veya el işaretleri gibi yöntemler kullanarak kargalar, şempanzeler, maymunlar, papağanlar, sıçanlar, bal arıları, tavuklar ve diğer hayvanların belli bir seviyede nicel akıl yürütme yeteneğine sahip olduğunu göstermiştir.^[3] Nicel akıl yürütmeye farklı miktardaki şeyleri ayırt etme, temel aritmetik işlemler yapma, hatta nadiren de olsa sıfırı kavramak gibi eylemler dahildir.^{[4], [5]} Ancak, insanların sesini kontrol yeteneği hayvanlar arasında benzersiz bir yetenektir. Cantlon, diğer primatların bile insan dilindeki seslere benzer sesler üretmede çok başarısız olduğunu belirtiyor:

Sanırım insanlar, nicel akıl yürütme görevlerinde primatların ses çıkarmasını sağlamaya çalışmaktan vazgeçtiler.

Liao, birçok hayvan ses çıkarsa da çoğu hayvanın ses çıkarma davranışının istemsiz ve içgüdüsel olduğunu, yani doğuştan programlandığını ve çevresel etkilerle bu seslerin tetiklendiğini söylüyor. Örneğin, baştankaralarla yapılan araştırmalar, bu kuşların daha büyük yırtıcıların varlığında alarm çağrılarına daha fazla cıvıltı hecesi ekleyeceğini göstermiştir.^[6] Ancak bu cıvıltı, kuşların yırtıcının büyüklüğünü ölçtüğünü tam olarak göstermiyor. Artan cıvıltılar, daha ziyade, bir yırtıcının varlığının neden olduğu uyarılma miktarı, yani tehdit seviyesi ile ilgilidir.

Liao, bu fenomeni daha kontrollü bir ortamda incelemek için laboratuvarda bir ortam hazırladı. Hazırladığı yapay ortam, içgüdüsel korku ve uyarılmanın rolünü ortadan kaldırmalarını sağlayacaktı.

Leş kargaları ile ilgili yeni çalışma, insanlar dışında herhangi bir türde istemli bir şekilde çıkarılan sesler ile nicel ilişkileri anlama konusunda ilişki olduğunu net bir şekilde gösteren ilk çalışmadır. İtalya'daki Trento Üniversitesi'nde sinirbilimci olan ve zebra balıkları ile yeni doğan civcivlerde sayı sayma konusunda yayınları bulunan Girogio Vallortigara şöyle anlatıyor:

Çağrıların sayısını takip etmek gagalama sayısını saymak gibi değildir, çıkan sesleri izlemek zamanlama, kapsamlı bir hafıza, planlama gerektirir ve kesinlikle gelişmiş bir bilişsel yetenektir.

Araştırmacılar, kargaların neler yapabildiğini kanıtlamak için üç leş kargasını renkli Arapça rakamlar ve herhangi bir tehdit veya avla ilgili olmayan nötr işitsel ipuçları arasında ses ilişkisi kurması için eğitti. Liao, sürecin bir yıldan fazla sürdüğünü, her bir kargaya ekranda bir sayı gösterip ses dinlettikten sonra doğru sayıda çağrı ürettiklerinde kuşa yiyecek ödülü verildiğini ve sürecin çoğunlukla deneme yanılma yoluyla geliştiğini söylüyor.

Eğitim tamamlandığında, kargalar bir ila iki saat süren seanslarda tekrar tekrar test edildi. Yirmi seans boyunca boyunca, üç karga da rastgele bir şanstan daha yüksek bir başarı oranı yakaladı. 1 rakamı için için %100, 2 rakamı için %60’tan fazla, 3 rakamı için %50’den fazla ve 4 rakamı için yaklaşık %40 başarı oranı yakaladılar.

Araştırmacılar, ilk çağrıların sayısının takip edecek çağrıların sayısına bağlı olarak önemli ölçüde farklılık gösterdiğini gördü. Kargaların yanlış yaptığı denemeleri de değerlendiren araştırmacılar, hataların iki kategoriye ayrıldığını tespit etti. Kargalar bazen kekeleyebiliyor, yani bir çağrıyı yanlışlıkla tekrar edebiliyor veya bir çağrıyı atlıyor yani çağrı yapmayı unutabiliyordu. Yani kargaların plan yaparak başladığını ancak bazen planları unuttuklarını ya da takıldıklarını söyleyebiliriz.

Sonuç olarak yapılan deneyler, leş kargalarının istemli olarak olarak ses çıkarmayı ve çıkarmamayı seçebildiğini ve bebeklerin yaptığı sesli bir şekilde çetele tutma davranışını yapabilecek kadar gelişmiş olduklarını gösteriyor.

Ancak çalışmanın bazı kısıtları da var. Liao, yazarların uyarılmayı doğrudan ölçmediğini, bu nedenle kuşların tepkisinde hâlen başka bir faktör olabileceğini söylüyor. Cantlon ise kuşların tepkilerinde heceleri değil, çağrı süresini takip ediyor olmalarının da mümkün olduğunu belirtiyor. Eğer durum gerçekten böyleyse, kargalar çağrı ile nesnelerin sayısı arasındaki bire bir ilişkileri anlamak yerine sadece uyaran ile zaman aralığını ilişkilendiriyor olabilir. Bunu kesin olarak bilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.

Liao, kargaların vahşi doğada ses çıkarma sayılarını nasıl kullanabileceğini ve bunun arkasındaki temel beyin sistemlerini incelemeyi planlıyor.

Kuşların soy hattı, primatların soy hattından 300 milyon yıl kadar önce ayrıldı. Beyinlerimiz çok farklı şekilde evrimleşti. Farklı beyinlerin benzer davranışları nasıl ortaya çıkardığını görmek çok ilginç olurdu.

Cantlon şöyle bitiriyor:

Kargalar hakkında öğrendiklerimiz, ilerleyen zamanlarda kendimizi daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir. Matematik, insan bilişinin tanımlayıcı bir özelliği olarak görülse de aslında tamamen benzersiz düşünme yolları icat etmiş değiliz. İnsana atfedilen her şey bir tarihe sahip ve bu tarihi modern türlerde görebiliyoruz. Evrim ağacının farklı dallarına bakarsak düşünmemizin tarihini izlemeye başlayabiliriz.