İnsan Harici Maymunların da Kafasının Tası Atabiliyor!

Şempanzelerin ve bonoboların da kararları istediği sonuçları vermediğinde öfkeleniyorlar; bu, duygularının seçimlerini etkilediği tek türün insanlar olmadığına dair ipuçları veriyor. 

PLoS One dergisinde 29 Mayıs 2013 tarihinde yayınlanan bir araştırmaya göre, bu insan olmayan şempanzeler, riskli bir seçim istedikleri gibi sonuçlanmadığında ya da elde etmeyi istedikleri bir ödülü elde edemediklerinde somurtuyor, sızlanıyor, kendilerini kaşıyor ve çevredeki objelere vuruyorlar. Alexander Rosati, Yale University’de doktora sonrası araştırmacısı (ve bu araştırmanın lideri) şöyle söylüyor:

Hayvanlar, insanlar ve para ilişkisi benzeri ekonomik davranışlara girmeseler de, insanların ekonomik seçimler yaparken ortaya çıkardığı psikolojik yatkınlıklar hayvanlar ile paylaşılıyor gibi.

Duygusal Seçimler 

İnsanlar, mantığın gücüne sahiptir fakat bu mantığın gücünü her zaman kullandıkları anlamına gelmez. Karar vermeye dair yapılan çalışmaların bir çoğunda, özellikle karar verilirken kullanılacak veri karışıksa ya da eksikse, karar verilirken duyguların büyük bir rol oynadığı gözlemleniyor. Ayrıca karar verirken insanlar, bir olayın çeşitli sonuçlarına karşı nasıl duygusal tepkiler verebileceklerini sezebiliyorlar. Örneğin, bir insan kumarda kaybettiğinde müthiş bir pişmanlık hissedeceğini biliyorsa, kaybetmenin acısını bu denli fazla hissetmeyen insanlara kıyasla daha az kumar oynuyor. 

Rosati ve çalışma arkadaşları bu duygusal seçim yapmanın ne denli geçmişte evrimleştiğini bilmek istediler. İnsanların en yakın yaşayan akrabaları olarak şempanzeler (Pan troglodytes) ve bonobolar (Pan paniscus) araştırmalarını yapmak için ideal örneklerdi. Teoriye göre bu maymunlarda duygusal seçimler gözlenseydi, insanların diğer primat akrabalarıyla aynı duygusal eğilime sahip olduğu kanıtlanacaktı. Maymunlar duygusal olmayan seçimler yapsalardı, bu da duygusal seçim yapma işleminin maymunlardan daha sonra, insan fürunda evrildiğini gösterecekti. 

Araştırmacılar, primatlar için biri Kongo Cumhuriyetinde bulunan Tchimpounga barınağından, diğeri Demokratik Kongo Cumhuriyetinde Lola ya Bonobo barınağından olmak üzere iki deney ayarladılar. İki barınak da illegal hayvan ticareti ve hayvan avcılığından muzdarip hayvanlar ile ilgileniyor. 

İlk deneyde, 23 şempanze ve 15 bonoboya anında teslim edilecek bir ufak ödül (şempanzeler için muz, bonobolar için elma dilimleri) ya da anında verilecek ödülün 3 katı için 1-2 dakika beklemeleri üzerine seçim olanağı tanındı. 

İki tür de beklememekten ziyade beklemeyi tercih ettiler. Araştırmaya göre şempanzeler daha fazla sabır gösterdiler. Birer dakikalık bekletme deneylerinde şempanzeler, %64 oranında bekleyip büyük ödülü almayı tercih ettiler. İkişer dakikalık seferlerde neredeyse %55 oranında beklediler. Bonobolar, büyük ödülün yalnızca bir dakika alacağını bildiklerinde %55 oranında büyük seçimi tercih ettiler, ve iki dakikalık bekletmelerde %47 oranında seçtiler. 

Öte yandan iki tür de beklerken duygusal davranışlar gösterdiler. Kendilerini kaşıdılar, anksiyete belirtileri gösterdiler ve öfke gösterisi olarak kapalı oldukları kesimin duvarlarına ve masaya vurdular. Sabırsızlık gösterileri sırasında şempanzeler, bonobolara kıyasla daha fazla seslerine başvurdular. Sızlanmalar, çığlıklar şempanzelerde %46, bonobolarda ise %5 idi. (Hayvanlar diledikleri an deneyi bırakabilirdi, yani katılım gönüllüydü.) 

Riskler ve Pişmanlık 

İkinci deneyde, 24 şempanzeye ve 13 bonoboya bir kase içinde küçük bir miktar yiyecek gösterildi; ve bu gösterilen yemek ya da bir diğer kasede bilinmeyen bir yemekten yeme tercihi tanındı. 

En azından bir primat perspektifine göre yemekler, lezzet bağlamında çeşitlilik gösteriyordu. Araştırmacılar şempanzelerin her şeyden öte ekmek ve muzu tercih ettiğini, papaya ve marul konusunda çok da heyecanlı olmadıklarını; bonoboların ise elma ve muzdan hoşlandıklarını, fındık ve marulu pek tercih etmediklerini gözlemlediler. 

İçinde ne olduğunun bilindiği kase iki türün de çok tercih etmediği şeyleri barındırıyordu. Şempanzeler için fındık, bonobolar için papaya. Maymunlar bu yemek sayılan şeyi tercih edebilirdi ya da risk alarak ikinci bir kasedeki bilmedikleri bir yemeği yemeyi tercih edebilirlerdi. Belki nefis bir muz, ya da can sıkıcı artık bir marul.. 

Sonuçlar gösteriyor ki şempanzeler, bonobolardan daha fazla risk alıyorlar. Şempanzeler bilinmeyen, riskli seçeneği %65 oranında tercih ederken bonobolar %39 oranında tercih ettiler. Ve biraz önce bahsettiğimiz biçimde, bu iki tür de riskli seçimler vasıtasıyla favori yemeklerini elde edemeyince sinirlendiler. Etrafındaki objelere vurdular, yüksek sesler çıkardılar ve kaşındılar. Üstüne üstlük maymunlar, pişmanlığı andıran bir davranışta bulundular. Bilinmeyen, riskli seçeneği seçip sevmedikleri bir yemeği bulduktan sonra hayvanlar, sık sık seçeneklerini diğer seçenekten yana kullanmayı denediler. 

Primat Psikolojisi 

Rosati şöyle söylüyor:

Bu bulgular kararları istedikleri gibi sonuçlanmayınca tepesi atan tek primatın insanlar olmadığını gösteriyor.

Şempanzelerin bonobolardan daha fazla beklediği ve bonoboların daha fazla risk aldığının keşfi de önemli. Vahşi doğada şempanzeler yemeğin mevsimlik ve bulunmasının zor olduğu alanlarda yaşarken bonobolar yemek konusunda daha az sıkıntı çekiyor. Bu farklılık neden şempanzelerin bonobo kuzenlerine kıyasla iyi bir yemek uğruna daha fazla sabır gösterdiğini açıklayabilir. 

İnsan dahil, farklı türlerde gördüğümüz bu duygusal dalgalanmalar, ilgili türlerin yaşantılarını sürdürdükleri çevreye uyarlanması hususunda biyolojik bir temele dayanıyor olabilir.

Maymunların istenmeyen sonuçlara duygusal tepkiler verdiğini bilen araştırmacılar, şimdi bu duyguların nasıl kararları etkileyebileceğini bulmayı umuyorlar. Araştırma, bulguların kesinlikle maymunlarda bulunduğunu gösterdi. Örneğin, yemek seçimi deneyinde bonobolar istenmeyen bir sonuca ulaştıklarında seçimlerini değiştirmeye en fazla çabalayan, ve en az risk alan türdü. Bu bulgu kumarda kaybettiğinde büyük pişmanlık duyan insanların daha az risk almasıyla oldukça benzer.

Maymunlar yemek seçimlerini yapma konusunda bir dizi zengin psikolojik kabiliyetlere sahipler.