Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Beyin Dilleri Nasıl Öğreniyor? Dil Zihinde Nasıl Yapılanır?

5 dakika
5,210
Beyin Dilleri Nasıl Öğreniyor? Dil Zihinde Nasıl Yapılanır? ThoughtCo
Tüm Reklamları Kapat

Çağdaş dilbilim, Saussure'den beri iki dil kavramı arasında keskin bir ayrım çizer. Bu kavramlardan birincisi türümüz özelinde ve toplumlar genelinde gözlemlediğimiz dil olgusu'dur (Fr: "langage"). Bu olgu diğer türlerin iletişim sistemlerinden kapsamlılık, üretkenlik, işlevsellik vb. yönlerden ayrışır. İkincisiyse bu olgunun vücut bulduğu Türkçe, İngilizce, Fransızca gibi herhangi bir dil örneği'dir (Fr: "langue"). Her bir dil örneği diğerlerinden sesleri, sözcükleri, kuralları vb. yönlerden ayrışır. Dilbilimciler, dilden söz ederken bir dil örneğini değil dil olgusunu kastederler.[1]

Birçok çağdaş dilbilimci, Chomsky'den beri dili iki bağlantılı bir düzeyde kavrar. Bunların ilki harici dil (İng: "E-Language"), yani dilin kişiler arasında aktarılan ve paylaşılan düzeyidir.[2], [3] Harici dilin yapısı bir ses envanteri ve edim repertuvarını barındırır.

Sesler; dildeki anlamlı birimleri meydana getiren anlamsız yapıtaşlarıdır. Örneğin "çığ" kelimesi anlamlı bir birimdir, ancak onu meydana getiren "ç", "ı" ve "ğ" sesleri anlamsız yapıtaşlarıdır. Edimlerse dili kullanarak gerçekleştirilebilecek bilgi verme, harekete geçirme, tavır sergileme gibi davranışlardır. Örneğin "sağ ol" ifadesi dile getirildiğinde hitap edilen kişiye minnet gösterilmiş olur.

Tüm Reklamları Kapat

Dilin diğer düzeyi olan dahili dil (İng: "I-Language"), dilin kişi tarafından algılanan ve anlaşılan düzeyidir.[2], [3] Dahili dilin yapısı bir sözcük repertuvarını ve kural envanterini barındırır. Dildeki "baş", "-lık", "-çı", "at-", "-mak" gibi anlamlı biçimler (biçimbirim) sözcükleri meydana getirir. Kurallarsa bu biçimleri bir araya getirerek karmaşık dizimbirimler ortaya çıkarır. Buna karşın, Türkçe'nin kuralları "baş", "-lık", "-çı" biçimlerinden "başlıkçı" sözcüğünü üretebilir ama "*çılıkbaş" gibi bir sözcüğü üretemez. Benzer şekilde, bu kurallar "başlık atmak" dizimini oluşturabilir ama "*atmak başlık" gibi bir dizimi oluşturamaz.

Beynin Dil Mekanizması

Dil, beyinde çeşitli yapıların karmaşık etkileşimleriyle idare ve muhafaza edilir. İnsanların büyük çoğunluğunda dile tahsis edilmiş beyin alanları yoğunlukla beynin sol yarıküresinde yer alır.[4] Bu alanlar arasından iki tanesi nispeten daha iyi anlaşılmıştır. Bu alanların irincisi dili konuşmayla ilişkilendirilen Broca alanı, ikincisiyse dili anlamayla ilişkilendirilen Wernicke alanıdır.[5], [6]

Broca ve Wernicke bölgeleri.
Broca ve Wernicke bölgeleri.
Wikimedia Commons

Bu tür yapıları araştırmanın yaygın bir yolu dil bozukluklarına yol açan beyin hasarlarını incelemektir. Örneğin, Broca alanı hasar almış bireyler dili anlayabilirler ama konuşmakta ve sözcük seçmekte oldukça zorlanırlar; bu duruma Broca afazisi adı verilir. Benzer şekilde, Wernicke afazisi adı verilen durumda Wernicke alanı hasar almış bireyler dili konuşabilirler ama anlamakta ve anlamlı cümleler kurmakta güçlük çekerler.[7]

Beynin dile tahsis edilmiş yapılarını araştırmanın diğer bir yaygın yolu da beyin taramalarını incelemektir. Örneğin, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleyiciler (fMRI) kullanılarak sağlıklı beyinlerin farklı dil edimleri esnasında belirleyici rol oynayan alanları gözlemlenir. Benzer şekilde, difüzyon manyetik rezonans görüntüleyiciler (dMRI) kullanılarak da sağlıklı bireylerde bilginin bölgeler arasında nasıl hareket ettiği izlenir.[7]

Tüm Reklamları Kapat

Sözcük Ağları

Sözcüklerin anlam ve ses gibi özelliklerine dair bilgiler, "zihinsel sözlüklerde" tutulur. Sözcükler kişi tarafından algılandığı, telaffuz edildiği ya da başka herhangi bir şekilde işleme alındığı zaman kişinin zihinsel sözlüğü etkinleşir. Etkinleşen sözcükler anlam ve ses ortaklığı olan başka sözcükleri de kendileriyle birlikte etkinleştirir. Bu etkileşim zihinsel sözlükte ses ve anlam arabağlantıları üzerinden yayılır.

Ses arabağlantıları yoğunlukla sözcük başı ve sonunda (uyak) bulunur. Örneğin "sarı" ve "soru" sözcükleri "s", "soru" ve "kuru" sözcükleri de "ru" kanalıyla arabağlantılıdır. Anlam arabağlantıları ise yoğunlukla sınıf ve ilişkinlik üzerinden kurulur. Örneğin "söğüt" ve "ardıç" sınıf, "ağaç" ve "yaprak" da ilişkinlik kanalıyla arabağlantılı kelimelerdir. Böylelikle zihinsel sözlükler sözcük ağları üzerinden şekillenir.[8], [9]

Ses ve anlam arabağlantıları.
Ses ve anlam arabağlantıları.
Oxford University Press

Sözcük ağları dil sürçmesi (İng: "speech error") ve hazırlama etkisi (İng: "priming effect") olmak üzere iki başlıca olguda kendilerini gösterir. Dil sürçmesi amaçlanmayan bir sözcüğün amaçlanan bir sözcük yerine yanlışlıkla dile getirilmesidir. Örneğin, "kaşık" yerine yanlışlıkla "çatal" ya da "kuşak" denmesi "araba" denmesine kıyasla daha muhtemeldir. Bunun sebebi "kaşık" sözcüğünün "çatal" sözcüğüne anlam arabağlantılı, "kuşak" sözcüğüne de ses arabağlantılı olmasıdır.

Hazırlama etkisiyse bir sözcüğün etkinleşmesinin başka bir sözcüğün etkinleşmesini tetiklemesidir. Örneğin, "kaşık" sözcüğünü hatırlamaya çalışan bir kişinin, "çatal" veya "kuşak" sözcüklerini duyması "kaşık" sözcüğünü hatırlamasını hızlandıracaktır.[7]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Noam Chomsky'nin Syntactic Structures (1957) adlı eserinden dilbilgisi kurallarına uyan fakat yorumlanabilir olmayan bir cümle örneği.   (Tr: "Renksiz yeşil fikirler öfkeyle uyuyor.")
Noam Chomsky'nin Syntactic Structures (1957) adlı eserinden dilbilgisi kurallarına uyan fakat yorumlanabilir olmayan bir cümle örneği.
(Tr: "Renksiz yeşil fikirler öfkeyle uyuyor.")
Wikimedia Commons

Dilbilgisellik Sezileri

Dizimler, mümkün ve imkânsız olmak üzere iki sezgisel gruba ayrılır. Bu ayrım dilbilgisellik (İng: "grammaticality") olarak adlandırılır. Örneğin, anadili Türkçe olan kişilerin dilbilgisellik sezilerine göre "Ben eve geç gelebilirim" dizimi sezgisel olarak mümkünken, "*Gelebiliriz ben geç evde" sezgisel olarak imkânsız bir dizimdir.

Bu noktada dilbilgiselliği yorumlanabilirlik'ten (İng: "interpretability") ayırmak gerekir. Örneğin "*Gelebiliriz ben geç evde" dizimi "Ben eve geç gelebilirim" olarak yorumlanabilir ama dilbilgisel değildir. Buna karşın, "Rüya isyana cismen tüneyebilir" dilbilgisel bir dizimdir ama herhangi bir şekilde yorumlanabilir değildir.[10]

Dilbilgisellik, dilbilimsel derlemler (İng: "linguistic corpora") ve geçerlilik yargıları (İng: "acceptability judgments") olmak üzere iki başlıca veri kaynağı üzerinden incelenir. Derlemler gazete, kitap, söyleşi, münazara vb. içerikleri dilbilimsel araştırmalar için bir araya getiren veri tabanlarıdır. Bu veri tabanları üzerinden yürütülen komutlarla sözcük ve dizilimlerin sıklıkları ve dağılımları gibi dilbilimsel açıdan önem taşıyan istatistiksel özelliklerine erişilir. Geçerlilik yargılarıysa bir dili konuşan kişilerin dizilimlerin dilbilgiselliği üzerine hazırlıksız ve serbest değerlendirmeleridir. Bu değerlendirmeler esnasında dilbilimsel açıdan önem taşıyan değerlendirme hızı ve içeriği gibi psikolojik değişkenler gözlemlenir.[11]

Sonuç

Dil, insan zihninde sözcük ağları ve dilbilgisellik sezileri üzerinden yapılanır ve insan beyni tarafından idare ve muhafaza edilir. Dolayısıyla dil hem sistematik hem sezgisel hem de somut bir olgudur ve dolayısıyla dili insan psikolojisi ve biyolojisinden ayrı düşünmek mümkün değildir.[2]

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Özetini Oku
54
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 24
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Muhteşem! 1
  • Bilim Budur! 1
  • İnanılmaz 1
  • Umut Verici! 1
  • Üzücü! 1
  • Güldürdü 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Sıkça Sorulan Sorular

"Harici dil", dilin kişiler arasında aktarılan ve paylaşılan düzeyini ifade eder. "Dahili dil" ise dilin birey tarafından algılanan ve anlaşılan düzeyini temsil eder.

Dil, beyinde çeşitli yapıların etkileşimiyle yönetilir ve saklanır. Özellikle Broca alanı ve Wernicke alanı, dilin konuşma ve anlama ile ilişkili bölümleri olarak bilinir.

Zihinsel sözlükler, sözcüklerin anlam ve ses özelliklerini tutar. Bir sözcük algılandığında, bu zihinsel sözlükler etkinleşir ve anlam ve ses ortaklığı olan diğer sözcükleri de etkinleştirir.

Sözcük ağları, zihinsel sözlüklerin şekillendiği yapılarıdır. Dil sürçmeleri ve hazırlama etkisi gibi olgularda sözcük ağları belirginleşir.

Dilbilgisellik sezileri, bir dizimin dil kurallarına uygun olup olmadığını hissetme yeteneğimizi ifade eder. Bu sezgiler, bir dizimin mümkün olup olmadığını belirler.

Dil sürçmesi, yanlışlıkla amaçlanmayan bir sözcüğün dile getirilmesidir. Hazırlama etkisi ise bir sözcüğün etkinleşmesinin başka bir sözcüğün etkinleşmesini tetiklemesidir.

Dilbilgisellik, bir dizimin dilin kurallarına uyup uymamasıdır. Yorumlanabilirlik ise, dilbilgisel olmayan bir dizimin anlaşılabilir bir biçimde ifade edilebilmesidir.

Chomsky, dilin iki bağlantılı düzeyini tanımlar. Harici dil, kişiler arasında aktarılan ve paylaşılan dil düzeyiyken Dahili dil, kişi tarafından algılanan ve anlaşılan dil düzeyidir.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 07/12/2024 08:10:58 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/14797

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Kuantum
Optik
İnsan Evrimi
Yumurta
Viroloji
Makina Mühendisliği
Nobel
Allah
Primatlar
Burun
Mantar
Bilim Felsefesi
Küçük
Yumurtalık
Kurt
Tedavi
Yapay Zeka
Saç
Uterus
Sosyal Medya
Hayvan Davranışları
Teori
Diyet
Boyut
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Y. T. Kurşunlu, et al. Beyin Dilleri Nasıl Öğreniyor? Dil Zihinde Nasıl Yapılanır?. (8 Haziran 2023). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/14797
Kurşunlu, Y. T., Alparslan, E. (2023, June 08). Beyin Dilleri Nasıl Öğreniyor? Dil Zihinde Nasıl Yapılanır?. Evrim Ağacı. Retrieved December 07, 2024. from https://evrimagaci.org/s/14797
Y. T. Kurşunlu, et al. “Beyin Dilleri Nasıl Öğreniyor? Dil Zihinde Nasıl Yapılanır?.” Edited by Eda Alparslan. Evrim Ağacı, 08 Jun. 2023, https://evrimagaci.org/s/14797.
Kurşunlu, Yasin Tuna. Alparslan, Eda. “Beyin Dilleri Nasıl Öğreniyor? Dil Zihinde Nasıl Yapılanır?.” Edited by Eda Alparslan. Evrim Ağacı, June 08, 2023. https://evrimagaci.org/s/14797.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close