Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

İnsanlar İletişim Kurarken Nasıl Sıra Alıyorlar - veya Neden Alamıyorlar? Söz Alma ile Dil Arasındaki İlişki Nedir?

İnsanlar İletişim Kurarken Nasıl Sıra Alıyorlar - veya Neden Alamıyorlar? Söz Alma ile Dil Arasındaki İlişki Nedir? Unsplash
Duvarları resimlerle kaplı bir odada altısı kadın, yedisi erkek on üç kişi var. Ortada bir kadın ellerini iki yana açmış konuşuyor. Diğer insanlar onu dinliyor.
5 dakika
5,111
Podcast
4:44
İrem Öznur Kılıç
Seslendiren
Bionluk Logo sponsorluğunda seslendirildi.
41
  • İndir
  • Dış Sitelerde Paylaş
Tüm Reklamları Kapat

Arkadaşlarınızla en sevdiğiniz dizi veya kitap hakkında konuşurken nasıl oluyor da birbirinizin sözünü kesmeden sohbet edebiliyorsunuz hiç düşündünüz mü? Kısacık bir karşılaşmada bile onca bilgiyi, duyguyu ve düşünceyi birbirinize kesintiye uğramadan aktarabilmenize olanak sağlayan gizli kahramanı merak ettiniz mi hiç? Hollanda'da bulunan Max Plank Enstitüsü Psikodilbilim bölümünden Dr. Stephen C. Levinson, makalesinde bu sorulara ilişkin detaylı bilgiler sunuyor. Makaleyi sizler için özetledik, gelin isterseniz ayrıntıları birlikte inceleyelim.

Sıra Alma Davranışı Neden Önemlidir?

Kullanılan sesler, sözcükler ve gramer kuralları farklı olsa da yeryüzünde konuşulan dillerin ortak bir noktası vardır: sıra alma davranışı. Özellikle de birden fazla kişinin iletişimde bulunduğu durumlarda, sıra alma davranışı konuşmaların çakışmasını önlemesi bakımından oldukça önemlidir. Sıra alma davranışını biçimlendiren; konuşan kişiye verilebilecek uygun cevaplar arasından seçim yapma, uygun sözcükleri belirleme ve konuşma üretimini sağlayacak motor hareketleri organize etme süreci zaman aldığı için oldukça yavaş işler. Bu nedenle, karşımızdaki kişiyi dinlerken bir yandan da vereceğimiz cevabı planlamamız gerekir. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar önceden belirlediğimiz tek sözcükten oluşan bir cevabın 600 ms, hazırlıksız olarak o anda oluşturduğumuz tek sözcükten oluşan bir cevabın 1000 ms, kısa bir cümleden oluşan cevabın ise 1500 ms'mizi aldığını göstermektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Nörobilimin Konu ile İlgili Bulguları Nelerdir?

Elekroensefalografi (EEG) yöntemi ile gerçekleştirilen beyin görüntüleme çalışmaları; dinleyen kişinin, konuşan kişinin üretimlerini (içeriğin soru, istek veya emir vs. belirtiyor olmasına bakmaksızın) 400 ms'de tanıdığını ve 500 ms civarında ise verilecek cevabı oluşturma sürecinin başladığını göstermektedir. Konuşan kişinin kullandığı sözcükler ve sergilediği prozodik (konuşmanın bitiminde son heceyi uzatmak gibi) özellikler ise dinleyen kişiye kısa süre içinde sıranın kendisine geçeceği ve cevabını hazırlaması gerektiği hakkında ipucu verirler. [Editör notu: "Prozodi"; vurgu, durak, ezgi gibi ses bilgisi ögelerinin tamamına verilen addır.] Konuşan kişinin sözünü bitirmesi ile sıranın dinleyen kişiye geçmesi ortalama 200 ms sürer. Bu geçiş sürecini tetikleyen aşamalar nefes alış-verişlerindeki ve göz hareketlerindeki değişimlerde de gözlemlenebilir. Özetle, sıra alma davranışı aynı anda birçok işi bir arada yapmayı gerektirir. Bunu gerçekleştirmenin yolu ise, bilişsel kaynakların hızlı bir biçimde zamansal paylaşımından geçmektedir.

Sıra Alma Davranışı ile Dil Arasında Ne Gibi Bir Bağlantı Vardır?

Tüm dillerde gramerin cümleciklere dayanması yoluyla iletilmek istenen mesajın özetlenip sıkıştırılması, sözcük seçimi ve prozodik özelliklerin (vurgu, tonlama, ses yüksekliği gibi) aktarılan mesajın zenginleştirilmesine olanak sağlaması sıra alma davranışına yönelik düzenlemeler olarak karşımıza çıkar. Ancak, konuşan ve dinleyen arasındaki sıra alma geçişlerini tahmin edilebilir kılan ipuçları, konuşulan dile göre çeşitlilik gösterebilir. Örneğin Galce gibi bazı dillerde bu ipucu cümlenin başlarında geçen fiil yoluyla verilirken Japonca gibi bazı dillerde ise cümlenin sonunda yer alan fiil yardımıyla verilir.

Tüm Reklamları Kapat

Yapılan araştırmalar sıra alma davranışının, konuşma öncesi dönemde 6 aylık bebeklerde çıkardıkları sesler yoluyla yetişkinle iletişimde sıra alma şeklinde görüldüğünü; ancak sıra almada çakışmalar (iki kişinin aynı anda konuşması) yaşandığını ortaya koymaktadır. 9 ay civarında ise bebeklerin sıra alırken daha az çakışma yaşadıkları görülmektedir. Zaman içinde hem amaca yönelik iletişim kurmanın önemini kavrayan, hem de yetişkinin işaret etme davranışını takip edebilen bebekler sıra alma konusunda ustalaşırlar. Bu verilerden hareketle; sıra alma, hem içgüdüsel hem de öğrenmeye dayalı bir davranış olarak karşımıza çıkıyor.

Sıra Alma Davranışının Evrimsel Kökenleri Hakkında Neler Biliyoruz?

Karşılaştırmalı primat çalışmaları içlerinde lemurlar, eski dünya maymunları, yeni dünya maymunları ve kuyruksuz maymunların da bulunduğu pek çok primat türünde sese dayalı sıra alma davranışının görüldüğünü belirtiyor. Bu benzerliklerin ortak kalıtım yoluyla oluşan bir homolojiden kaynaklanmak yerine, paralel evrim yoluyla oluşan bir analojiden kaynaklanmaları mümkün olsa da; sese dayalı sıra almanın primat sıralamasında atalara ait bir kökeninin olması da muhtemel görünüyor. Burada kafa karıştıran şey ise, özellikle de olarak jestlere dayalı iletişim kuran bazı primatlarda jestlere dayalı sıra alma görülse de, sese dayalı sıra alma davranışının görülmüyor olmasıdır. Buradan hareketle, sıra alma davranışı diğer primatlarla homolog ise, insan iletişiminin katmanlı bir evrim izlediği söylenebilir.

Homo Erectus (Afrika kolu, 1.6 milyon yıl) konuşma için gerekli nefes kontrolünden yoksun olsa da, jestlere dayalı bir iletişim sistemi geliştirmiş olabilmeleri muhtemeldir. Eldeki veriler, modern insanlar ile Neanderthal'lerin ortak atalarından önce (600.000 yıl), konuşma üretimi için gerekli genetik ve fizyolojik yapıların mevcut olduğuna dikkat çekmektedir. Özetle, geçen milyonlarca yıl içinde gelişen sese dayalı sıra alma davranışının, tıpkı günümüzdeki bebeklerde olduğu gibi, dilsel karmaşıklığa evrilmiş olabileceği ihtimali üzerinde duruluyor. Son olarak, Dr. Levinson kültürel evrimin dil çeşitliliğinde belirleyici olmasından hareketle; sıra alma aracılığıyla dilsel karmaşıklığın artmasına bağlı olarak, sıra almanın zamansal özelliklerinin sabitlenmiş olabileceğini vurgulamaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu Makalenin Var Olan Bilgi Birikimimize Katkısı nedir?

Son yıllarda yapılan çalışmalar, çocukların dile ilişkin pek çok karmaşık yapıyı (dil bilgisi, ses bilgisi, sözcük bilgisi, dilin kişiler arası kullanımı vb.) konuşma öncesi dönemde kazandığını ortaya koymaktadır. Bu yapıların kazanılmasında ebeveynler ile çocuğun beraber deneyimledikleri iletişim çabaları büyük önem taşır. Dolayısıyla sıra alma davranışının önemi, dil gelişimi bakımında işlevi ve evrimsel kökenleri hakkında bilgi sahibi olmak, konuşma öncesi dönemde bebeklerin ses üretimleriyle biz yetişkinlere verdikleri cevapların ve ilk sıra alma deneyimlerinin değerini kavramamıza yardımcı olabilir. Buna ek olarak, bebeklerin her iletişim çabasını ciddiyetle cevaplamanın, sıra alma davranışlarını cesaretlendirmenin ileriki dönemde karmaşık dil yapılarını kazanmalarına yardımcı olacağını bilerek onlarla etkileşime geçmemizi sağlayabilir. Ayrıca otizm gibi gelişimsel bozukluklara eşlik eden ve özellikle de dilin kişiler arası iletişim boyutunda kullanımı bakımından yaşanan sorunların teşhis, tanı ve tedavisinde nörobilim, evrimsel dilbilim, dil ve konuşma bozuklukları alanında yeni çalışmalar ortaya koymamız için gerekli temeli oluşturabilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
49
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 11
  • Merak Uyandırıcı! 10
  • Muhteşem! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Bilim Budur! 1
  • İnanılmaz 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Trends in Cognitive Sciences | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 00:58:21 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7773

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
S. C. Levinson, et al. İnsanlar İletişim Kurarken Nasıl Sıra Alıyorlar - veya Neden Alamıyorlar? Söz Alma ile Dil Arasındaki İlişki Nedir?. (8 Mayıs 2019). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7773
Levinson, S. C., Gündüz, S., Ateş, A. (2019, May 08). İnsanlar İletişim Kurarken Nasıl Sıra Alıyorlar - veya Neden Alamıyorlar? Söz Alma ile Dil Arasındaki İlişki Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7773
S. C. Levinson, et al. “İnsanlar İletişim Kurarken Nasıl Sıra Alıyorlar - veya Neden Alamıyorlar? Söz Alma ile Dil Arasındaki İlişki Nedir?.” Edited by Arda Ateş. Evrim Ağacı, 08 May. 2019, https://evrimagaci.org/s/7773.
Levinson, Stephen C.. Gündüz, Selen. Ateş, Arda. “İnsanlar İletişim Kurarken Nasıl Sıra Alıyorlar - veya Neden Alamıyorlar? Söz Alma ile Dil Arasındaki İlişki Nedir?.” Edited by Arda Ateş. Evrim Ağacı, May 08, 2019. https://evrimagaci.org/s/7773.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close